ἑαυτῷ ἦγεν, ἀλλὰ ἔν τοῖς λόγοις ὁμοίως καὶ ἐν τῷ βίῳ πάν τας τε ὑπερεφρόνει καὶ ἰσοδίαιτος οὐδενὶ ἠξίου εἶναι, φορτικός τε καὶ ἐπαχθὴς ἦν, καὶ ἀπὸ τούτων καὶ ὑπ' αὐτῶν ἐκείνων 13 οἷς ἤρεσκε καὶ ἐφθονεῖτο καὶ ἐμισεῖτο. ὁ οὖν Κλώδιος ἐλπίσας αὐτὸν διὰ ταῦτα, ἂν τήν τε βουλὴν καὶ τοὺς ἱππέας 2 τόν τε ὅμιλον προπαρασκευάσηται, ταχὺ κατεργάσεσθαι, τόν τε στον προῖκα διένειμε, καὶ τὰ ἑταιρικὰ κολλήγια ἐπιχωρίως καλούμενα, ὄντα μὲν ἐκ τοῦ ἀρχαίου, καταλυθέντα δὲ χρόνον an den Lucceius (ad Fam. V, 12) zu verstehen. Die Demokraten suchten bei jeder Gelegenheit den Cicero wegen seines energischen Vorgehens gegen die Catilinarier beim Volke zu verdächtigen, Cicero suchte sich nun eben so oft als er öffentlich sprach beim Volke zu rechtfertigen. Die Verkennung u. Verkleinerung, welche Cicero erdulden musste, hatte aber auch zur Folge, dafs er mit Wohlgefallen in der Erinnerung seines ruhmreichen Consulats verweilte; denn wer in der Gegenwart keine Befriedigung findet, sucht Trost in der Vergangenheit. Dafs allerdings Cicero etwas an den Fehlern des Gelehrtenstolzes krankte (τὴν δόξαν δύνασθαι συνεῖναί τε καὶ εἰπεῖν ἃ μηδεὶς ἄλλος), dafs er sich leicht gereizt fühlte, wenn seine litterarischen oder politischen Verdienste angezweifelt wurden, ist nicht zu leugnen. Doch vgl., wie richtig u. zugleich bescheiden er seine litterarischen Verdienste bezeichnet Phil. II § 20. Vell. Pat. II, 34 M. Cicero ut vita clarus ita ingenio maximus, qui effecit, ne quorum arma viceramus eorum ingenio vinceremur. ovdiva i l'oov avto nyev] dieses Urteil ist zu scharf, denn ebenso richtig ist was Plutarch von ihm sagt: ἀφθονώτατον ὄντα ἐν τῷ τοὺς πρὸ αὐτοῦ καὶ τοὺς καθ ̓ αὑ τὸν ἄνδρας ἐγκωμιάζειν. – οἷς noɛone] z. B. die Pompeianer. Aber der Grund ist ein anderer. Cicero durchschaute die Eitelkeit u. Nichtigkeit des Pompeius u. doch führte ein dämonischer Zug ihn immer wieder zu ihm hin. So war Ciceros Herz und Verstand immer geteilt. Vgl. das scharfe Urteil des Cicero über Pomp. Phil. II § 38 sq. C. 13. τὸν σῖτον προῖκα διένειμε] Schol. Bob. Cic. p. Sest. p. 301: Ante quidem C. Gracchus legem tulerat, ut populus pro frumento, quod publice daretur (monatlich 5 Scheffel Weizen), in singulos modios senos aeris et trientes 63 As) pretii nomine exsolveret, sed hic (P. Clodius) anno suo frumentariam legem tulit, ut gratuito populus acciperet. Cic. p. Sest. § 55: ut remissis senis et trientibus quinta prope pars vectigalium tolleretur. ἑταιρικὰ κολλήγια] Cic. Sest. 55 ut collegia non modo illa vetera contra senatus consultum restituerentur, sed ab uno gladiatore innumerabilia alia conscriberentur. Clodius stellte nämlich schon am 1. Jan. 58 die ludi compitalicii wieder her u. beantragte am 3. Tage darauf seine lex de collegiis restituendis novisque instituendis, weil ein Senatsbeschlufs vom J. 64 die kompitalicischen Collegia aufgegeben hatte. Diese hatten ihren Namen von den die Stadtquartiere (vici) abscheidenden Kreuzwegen (compita), auf denen Kapellen (aediculae) für die städtischen Laren (Lares compitales) standen. Ursprünglich eingesetzt für diesen städtischen Larenkultus (collegia sacra) hatten diese Kollegien bald ihren religiösen Mittelpunkt verloren u. waren zu politischen Klubs geworden, die durch ihre lokale Geschlossenheit eines der wirksamsten Werkzeuge demagogischer Umtriebe wurden. Vgl. Halm zu Cic. p. Sest. § 34. Cäsar hob später diese Kollegien wieder auf. τινά, ἀνενεώσατο· τοῖς τε τιμηταῖς ἀπηγόρευσε μήτ' ἀπαλεί φειν ἔκ τινος τέλους μήτ' ἀτιμάζειν μηδένα, χωρὶς ἢ εἴ τις παρ ̓ ἀμφοτέροις σφίσι κριθεὶς ἁλοίη. τούτοις οὖν αὐτοὺς 3 δελεάσας καὶ ἕτερόν τινα νόμον ἔγραψε, περὶ οὗ διὰ πλειόνων ἀναγκαῖόν ἐστιν εἰπεῖν, ὅπως σαφέστερος τοῖς πολλοῖς γένηται. τῆς γὰρ μαντείας τῆς δημοσίας ἔκ τε τοῦ οὐρανοῦ καὶ ἐξ ἄλλων τινῶν ποιουμένης, το μέγιστον κῦρος ἡ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ εἶχεν, οὕτως ὥστε τὰ μὲν ἄλλα οἰωνίσματα πολλὰ καὶ καθ ̓ ἑκάστην πρᾶξιν, ἐκεῖνο δὲ ἐσάπαξ ἐπὶ πάσῃ τῇ ἡμέρᾳ γίγνεσθαι. τοῦτό τε οὖν ιδιώτατον ἐν αὐτῷ ἦν, καὶ ὅτι ἐπὶ μὲν τῶν 4 ἄλλων ἁπάντων ἢ ἐπέτρεπε πραχθῆναί τινα, καὶ ἐγίγνετο μηδενὸς ἔτι καθ ̓ ἕκαστον οἰωνίσματος ἐπαγομένου, ἢ ἐκώλυε, καὶ ἀνεχειρίζετό τι, τὰς δὲ δὴ τοῦ δήμου διαψηφίσεις πάντως ἐπῖσχε, καὶ ἦν πρὸς αὐτὰς ἀεὶ διοσημία, εἴτε ἐναίσιον εἴτε ἐξαίσιον ἐγένετο. καὶ τὸ μὲν αἴτιον τῆς νομίσεως ταύτης οὐκ 5 ἔχω φράσαι, γράφω δὲ τὰ λεγόμενα. ἐπεὶ οὖν πολλοὶ ἐμποδίζειν ἢ νόμων ἐσφορὰς ἢ ἀρχόντων καταστάσεις ἐς τὸν δῆμον ἐσαγομένας βουλόμενοι προεπήγγελλον ὡς καὶ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ τὴν ἡμέραν ἐκείνην μαντευσόμενοι, ὥστε μηδεμίαν ἐν αὐτῇ κύρωσιν τὸν δῆμον σχεῖν, φοβηθεὶς ὁ Κλώδιος μὴ γραψαμένου 6 αὐτοῦ τὸν Κικέρωνα ἀναβολήν τέ τινες ἐκ τοῦ τοιούτου καὶ τριβὴν τῇ δίκῃ ἐμποιήσωσιν, ἐσήνεγκε μηδένα τῶν ἀρχόντων ἐν ταῖς ἡμέραις ἐν αἷς ψηφίσασθαί τι τὸν δῆμον ἀναγκαῖον εἴη, τὰ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ γιγνόμενα παρατηρεῖν. τοιαῦτα μὲν τότε ἐπὶ τὸν Κικέρωνα συνέγραψε. καὶ ἐπειδὴ 14 ἐκεῖνος, συνεὶς τὸ γιγνόμενον, Λούκιον Νίννιον Κουαδρᾶτον τοῖς τε τιμηταῖς] das Gesetz lautete nach dem Schol. Bob. Cic. Sest. p. 300: ne liceret censori praeterire aliquem in senatu recitando, nisi eum, quem damnatum esse constaret, oder nach Ascon. zu Cic. in Pis. § 9: ne quem censores in senatu legendo praeterirent neve qua ignominia afficerent, nisi qui apud eos accusatus et utriusque censoris sententia damnatus esset. Sechs Jahre später wurde dieses Gesetz des Clodius, das nützlichste und weiseste von allen, von Scipio Metellus, dem Schwiegervater des Pompeius, wie der aufgehoben. Das Gesetz war C. 24. Λούκιον Νίννιον] Vgl. Cic. δημαρχοῦντα ἐναντιωθῆναι πᾶσι σφίσιν ἀντιπαρεσκεύασεν, ἔδεισε μὴ καὶ θορύβος ἐκ τούτου καὶ διατριβή τις γένηται, καὶ 2 ὑπῆλθεν αὐτὸν ἀπατήσας. προδιομολογησάμενος γὰρ αὐτῷ μηδ' ὁτιοῦν, ἂν μηδὲν τῶν νομοθετουμένων ἐμποδίσῃ, κατ' αὐτοῦ γράψειν, ἔπειτα τὴν ἡσυχίαν καὶ ἐκείνου καὶ τοῦ Νιννίου ἄγοντος διενομοθέτησεν αὐτά, καὶ μετὰ τοῦτο καὶ τῷ Κικέρωνι 3 ἐπεχείρησε. καὶ ὁ μὲν οὕτω, καίτοι φρονιμώτατος ἀξιῶν εἶναι, τότε ὑπὸ τοῦ Κλωδίου, εἴ γε ἐκεῖνον, ἀλλὰ μὴ τὸν Καίσαρα τούς τε ἄλλους τοὺς μετ ̓ αὐτῶν συνεστηκότας δεῖ λέγειν, ἠπατήθη 4 ὁ δὲ δὴ νόμος ὃν μετὰ ταῦτα ὁ Κλώδιος ἐσήνεγκεν, ἄλλως μὲν οὐκ ἐδόκει ἐπ ̓ αὐτῷ τίθεσθαι, οὐδὲ γὰρ τὸ ὄνομα αὐτοῦ εἶχεν, ἀλλὰ κατὰ πάντων ἁπλῶς τῶν πολίτην τινὰ ἄνευ τῆς τοῦ δήμου καταγνώσεως ἀποκτενούντων ἢ καὶ ἀπεκτονότων 5 ἐσήγετο, ἔργῳ δὲ ἐπ ̓ αὐτὸν ὅτι μάλιστα συνεγράφετο. ἔφερε μὲν γὰρ καὶ ἐπὶ πᾶσαν τὴν βουλήν, ὅτι τοῖς τε ὑπάτοις τὴν φυλακὴν τῆς πόλεως, δι ̓ ἧσπερ καὶ τὰ τοιαῦτα σφίσι ποιεῖν p. Sest. § 68. ὑπὸ τοῦ Κλωδίου ἠπατήθη] Vgl. Cic. Att. III, 15, 4 In me enim ipsum peccavi vehementius; sed profecto, si, quantum me amas et amasti, tantum amare deberes ac debuisses, nunquam esses passus me, quo tu abundabas, egere consilio, nec esses passus mihi persuaderi utile nobis esse legem de collegiis perferri. — ὁ δὲ δὴ νόμος] dieses erste gegen Cicero gerichtete Gesetz des Clodius lautete: qui civem Romanum indemnatum interemisset (fut. u. perf.), ei aqua et igni interdiceretur (interdictum sit?). Die lex Clodia war also eine Fortsetzung u. ein Schutz der lex Porcia u. Sempronia de capite civium Romanorum. τὰ τοιαῦτα ἐξὸν ἐγίγνετο] zu dem senatus consultum ultimum (Sall. Cat. 29) war der Senat berechtigt wie zur Initiative für die Ernennung eines Diktators, freilich nur more maiorum, nicht durch ein förmliches Gesetz. Wenn nun durch diesen Beschlufs die Stadt gewissermassen in den Belagerungszustand versetzt war, so durften die Magistrate nur gegen das Leben derjenigen römischen Bürger einschreiten, welche die Waffen gegen die gesetzliche Gewalt erhoben u. mit Waffengewalt sich zur Wehr setzten. Der Senat konnte über aufserordentliche Vergehen röm. Bürger, wenn das Gemeinwesen gefährdet war, zwar Untersuchung u. Strafe verhängen, aber immer mufste eine solche quaestio, wenn sie auf Kapitalsachen römischer Bürger ging, vom Volke autorisiert sein. Vgl. Liv. XXVI, 33 per senatum agi de Campanis, qui cives Romani sunt, iniussu populi non video posse; idque et apud maiores nostros in Satricanis factum esse cum defecissent, ut M. Antistius tribunus pl. prius rogationem ferret sciretque plebs, uti senatui de Satricanis sententiae dicendae ius esset, itaque censeo cum tribunis pl. agendum esse, ut eorum unus pluresve rogationem ferant ad plebem, qua nobis statuendi de Campanis_ius fiat. Dies wäre das korrekte Verfahren gewesen, das Cicero hätte beobachten müssen u. das später (52) auch wirklich Pompeius gegen Milo beobachtet hat. Vgl. Richter, Einleitung zu Cic. Mil. § 17. Der Einwand, dafs das. Verbrechen eingestanden, also überführt war (manifestum), ist nicht stichhaltig, denn ἐξὸν ἐγίγνετο, προσετετάχει, καὶ μετὰ τοῦτο καὶ τοῦ Λεντούλου καὶ τῶν ἄλλων τῶν τότε θανατωθέντων κατεψήφιστο· οὐ 6 μέντοι ἀλλ ̓ ὁ Κικέρων, ἐπειδὴ καὶ ἐσηγγέλκει περὶ αὐτῶν καὶ ἐσήγητο ἀεὶ καὶ ἐπεψηφίκει καὶ τέλος καὶ τὴν τιμωρίαν σφῶν δι άγε τῶν τὰ τοιαῦτα ὑπηρετούντων ἐπεποίητο, καὶ τὴν αἰτίαν μόνος ἢ καὶ μάλιστα ἔσχε. καὶ διὰ τοῦτο τά τε ἄλλα ἰσχυρῶς τ αὐτῷ ἀντέπρασσε, καὶ τὴν βουλευτικὴν ἐσθῆτα ἀπορρίψας ἐν τῇ ἱππάδι περιενόστει, πάντας τε τούς τι δυναμένους, οὐχ ὅπως τῶν ἐπιτηδείων, ἀλλὰ καὶ τῶν ἀντιστασιωτῶν, καὶ μά λιστα τόν τε Πομπήιον καὶ τὸν Καίσαρα, ἅτε μηδὲ τὴν ἔχθραν αὐτοῦ προσποιούμενον, καὶ ἡμέρας καὶ νυκτὸς ὁμοίως περιιὼν ἐθεράπευε. καὶ ἐβούλοντο γὰρ καὶ ἐκεῖνοι μήτε τον Κλώδιον 15 αὐτοὶ παρεσκευακέναι μήτε τοῖς γεγραμμένοις ὑπ' αὐτοῦ ἀρέ σκεσθαι δοκεῖν, τοιάνδε τινὰ ἐπὶ τὸν Κικέρωνα ἀπάτην, σφίσι μὲν εὐπρεπῆ, ἐκείνῳ δὲ δὴ ἀφανῆ, προσεξεῦρον. ὁ μὲν γὰρ 2 Καῖσαρ ὑπείκειν αὐτῷ συνεβούλευε, μὴ καὶ κατὰ χώραν μείνας ἀπόληται· καὶ ἵνα γε μᾶλλον ὑπ ̓ εὐνοίας τοῦτο ποιεῖν πιστευθῇ, ὑποστρατήγῳ οἱ χρήσεσθαι ὑπισχνεῖτο, ὅπως μη μετ' ὀνείδους ὡς καὶ ὑπεύθυνος ὤν, ἀλλ ̓ ἐπί τε ἀρχῆς καὶ μετὰ τιμῆς ἐκποδὼν δὴ τῷ Κλωδίῳ γένηται. ὁ δὲ δὴ Πομπήιος 3 das crimen wird erst manifestum durch die richterliche Untersuchung u. Verhandlung (quaestio), wozu eine rogatio nötig war, nicht durch das Eingeständnis der Verbrecher. quam τὴν αἰτίαν] die rechtliche Verantwortlichkeit hat allein der zur Exekutive berechtigte Magistrat; der Senat ist nur eine beratende Behörde (consilium publicum), er hat nur auctoritas aber kein inperium, seine Verantwortlichkeit kann also nur moralisch sein. — τὴν βουλευτικὴν ἐσθῆτα] Tunicam laticlaviam, cum equitum angusto clavo senatores in luctu permutare solebant. ἐν τῇ ἱππάδι] unter dem Ritterstand, dem Cic. seiner Abkunft nach angehörte und der während seines Consulats so bereitwillig für Cicero eingetreten war, cf. p. Sest. 28 equites vero Romanos daturos illius diei poenas, quo me consule cum gladiis in clivo Capitolino fuissent. Halm Einl. z. d. Cat. Reden § 26. μηδὲ τὴν ἔχθραν] Cicero hatte noch im J. 59, da er von der Synomosie nicht unterrichtet war, versucht den Pompeius von Cäsar abzuziehen (Phil. II § 23), aber Cäsar behandelte dennoch den Cicero immer mit zuvorkommender Höflichkeit (p. Sest. § 39). C. 15. ὑπείκειν αὐτῷ] urbe cedere. ὑποστρατήγῳ οἱ χρήσεσθαι] Cic. ad Att. II, 18, 3 a Caesare valde liberaliter invitor in legationem illam, sibi ut sim legatus (in Galliis), atque etiam libera legatio voti causa datur. Sed haec et praesidii apud pudorem Pulchelli non habet satis et a fratris adventu me ablegat, illa et munitior est et non inpedit, quominus adsim cum velim. Hanc ego teneo, sed usurum me non puto. Neque tamen scio quid sequar. Non lubet fugere, aveo pugnare (mit den Clodianern). Magna sunt hominum studia. Sed nihil affirmo. Vgl. II, 19, 5. - μὴ μετ ̓ ὀνείδους] ad Att. II, 19 Caesar me sibi volt esse legatum. Honestior haec declinatio periculi. - ὁ δὲ δὴ Πομπήιος] τούτου μὲν αὐτόν, τό τε πρᾶγμα ἀπόδρασιν ἄντικρυς ὀνομάζων, καὶ ἐς τὸν Καίσαρα ὡς γε καὶ κατ ̓ ἔχθραν οὐκ ἐπιτηδείως οἱ συμβουλεύοντα ὑποσημαίνων, ἀπέτρεπε, γνώμην δὲ ἐδίδου καταμεῖναι καὶ ἑαυτῷ τε ἅμα καὶ τῇ βουλῇ μετὰ παρ4 ρησίας βοηθῆσαι, τόν τε Κλώδιον εὐθὺς ἀμύνασθαι· οὔτε γὰρ διαπράξασθαί τι αὐτὸν παρόντος τε ἐκείνου καὶ ἐναντιουμένου δυνήσεσθαι ἔλεγε, καὶ προσέτι καὶ δίκην δώσειν καὶ ἑαυτοῦ τι πρὸς τοῦτο συμπράξαντος. τοιούτους αὐτῶν λόγους λέγοντων, οὐχ ὅτι ἐναντία ἀλλήλοις ἐγίγνωσκον, ἀλλ ̓ ἵν ̓ ἐκεῖνον ἀνυπόπτως 5 ἀπατήσωσι, τῷ Πομπηίῳ προσέθετο. οὔτε γὰρ προϋπώπτευε τι ἐς αὐτόν, καὶ ἐπίστευε πάντως ὑπ ̓ αὐτοῦ σωθήσεσθαι. τῶν τε γὰρ ἄλλων πολλοὶ καὶ ἠδοῦντο αὐτὸν καὶ ἐτίμων, ὥστε καὶ κινδυνεύοντας συχνοὺς τοὺς μὲν παρὰ τῶν δικαστῶν, τοὺς δὲ 6 καὶ παρ' αὐτῶν τῶν κατηγόρων φύεσθαι· καὶ ὁ Κλώδιος, ἅτε καὶ ἐν γένει ποτὲ αὐτῷ γενόμενος καὶ συστρατεύσας ἐπὶ πολὺν χρόνον, οὐδὲν ὅ,τι οὐ κατὰ γνώμην αὐτοῦ ἐδόκει ποιήσειν. τόν τε Γαβίνιον ἄντικρυς, ἅτε καὶ πάνυ φίλον αὐτῷ ὄντα, καὶ τὸν Πίσωνα ἀπό τε τῆς ἐπιεικείας καὶ διὰ τὴν τοῦ Καίσαρος συγγένειαν ὑπάρξειν οἱ προσεδόκησε. τούτοις τε οὖν τοῖς λο16 γισμοίς κρατήσειν ἐλπίσας, καὶ γὰρ ἐθάρσει παρὰ λόγον ὥσπερ ἀνεξετάστως ἐδεδίει, καὶ φοβηθείς μὴ καὶ ἐκ πονηροῦ συνειδότος τὴν ἀποδημίαν πεποιῆσθαι δόξῃ, τῷ μὲν Καίσαρι χάριν δή τινα ἔχειν ἔλεγε, τῷ δὲ δὴ Πομπηίῳ ἐπείσθη. 2 καὶ ὁ μὲν οὕτως ἀπατηθεὶς παρεσκευάζετο ὡς καὶ πολυ τῶν ἐχθρῶν ὑπεροίσων. πρὸς γὰρ δὴ τοῖς εἰρημένοις, οἵ τε ἱππεῖς συνελθόντες ἐς τὸ Καπιτώλιον πρέσβεις ὑπὲρ αὐτοῦ πρός τε τοὺς ὑπάτους καὶ τὴν γερουσίαν, ἄλλους τέ τινας ἐκ σφῶν καὶ βουλευτὰς τόν τε Ορτήσιον τον Κύιντον και Γάιον 3 Κουρίωνα, ἔπεμψαν· καὶ ὁ Νίννιος τά τε ἄλλα αὐτῷ συνήρετο, |