καὶ τὴν ἐσθῆτα τῷ πλήθει ὡς καὶ ἐπί τινι κοινῇ συμφορᾷ μεταβαλεῖν παρήνεσε. καὶ πολλοὶ τοῦτο καὶ τῶν βουλευτῶν ἐποίησαν, καὶ οὐ πρότερόν γε μετεβάλοντο πρὶν τοὺς ὑπάτους σφίσι διὰ προγραφῆς ἐπιτιμῆσαι. ἀλλ ̓ ἦν γὰρ τὰ τῶν ἀντι- 4 στασιωτῶν αὐτοῦ δυνατώτερα, οὔτε ὁ Κλώδιος χρηματίσασθαί τι ὑπὲρ αὐτοῦ τῷ Νιννίῳ ἐπέτρεψεν, οὔτε Γαβίνιος τὴν πρόσοδον τοῖς ἱππεῦσιν ἐς τὴν βουλὴν ἔδωκεν, ἀλλὰ καὶ ἕνα τινὰ αὐτῶν, ὡς πολὺς ἐνέκειτο, καὶ ἐκ τῆς πολιτείας ἐξήλασε, τῷ τε Ορτησίῳ καὶ τῷ Κουρίωνι, ὅτι καὶ ἀθροισθεῖσι σφίσι συνεγένοντο καὶ τὴν πρεσβείαν ὑπέστησαν, ἐπεκάλει. καὶ αὐτοὺς 5 ὁ Κλώδιος ἐς τὸ πλῆθος ἐσαγαγὼν πληγαῖς ἐπὶ τῇ πρεσβεία διά τινων προπαρεσκευασμένων συνέκοψε. καὶ μετὰ ταῦτα ὅ τε Πίσων, καίπερ εὐνοϊκῶς τῷ Κικέρωνι δοκῶν ἔχειν, καὶ συμβουλεύσας γε αὐτῷ, ὡς ἑώρα ἀδύνατον ὂν ἄλλως αὐτὸν σωθῆναι, προϋπεξελθεῖν, ὅμως ἐπειδὴ διὰ τοῦτο ἐκεῖνος ὠρ γίσθη, παρῆλθεν ἐς τὴν ἐκκλησίαν ὅτε πρῶτον ἠδυνήθη, τὰ 6 γὰρ πολλὰ ἠρρώστει, καὶ πυθομένου τοῦ Κλωδίου τίνα γνώμην περὶ τῶν γεγραμμένων ἔχοι, εἶπεν ὅτι οὐδέν μοι οὔτε ὠμόν οὔτε σκυθρωπὸν ἔργον ἀρέσκει· καὶ ὁ Γαβίνιος ἐρωτηθεὶς τὸ αὐτὸ τοῦτο οὐχ ὅπως ἐκεῖνον ἐπήνεσεν, ἀλλὰ καὶ τῶν ἱππέων τῆς τε βουλῆς προσκατηγόρησεν. ὁ μένται Καῖσαρ, ἔξω χὰρ 17 τοῦ τείχους ὁ Κλώδιος δι' αὐτόν, ἐπειδήπερ ἐξεστράτευτο, τὸν ὅμιλον συναγαγὼν καὶ ἐκεῖνον ἐπιγνώμονα τῶν γεγραμμένων Sest. § 25 sqq. Ρ. καὶ τὴν ἐσθῆτα] Cic. p. Sest. § 26: L. Ninnius ad senatum de rep. rettulit senatusque frequens vestem pro mea salute mutandam censuit. – μετεβάλοντο] legten die Trauerkleidung ab (ad suum vestitum redire). διὰ προγραφῆς] per edictum, vgl. Cic. post red. in sen. § 16 Te consule (L. Pisone), tuis edictis et inperiis senatui populi R. non est licitum non modo sententiis atque auctoritate sua, ne luctu quidem ac vestitu reip. subvenire. p. Sest. § 32. · ἐκ τῆς που λιτείας ἐξήλασε] L. Lamiam in contione relegavit edixitque ut ab urbe abesset milia passuum ducenta Cic. Sest. § 29. πληγαῖς] Cic. in Pis. § 23 cum servorum dilectus haberetur in foro, arma in templum Castoris luce palam conportarentur, id autem templum sublato aditu sed revulsis gradibus a coniuratorum reliquiis atque a Catilinae praevaricatore quondam, tum ultore, armis teneretur, cum equites Romani relegarentur, viri boni lapidibus e foro pellerentur etc. οὔτε ὠμὸν οὔτε σκυθρωπόν] Cic. in Pis. § 14 Idem illo fere biduo productus in contionem, cum esses interrogatus, quid sentires de consulatu meo, respondes, crudelitatem tibi non placere. Vgl. p. Sest. § 28. C. 17. ἐξεστράτευτο] Casar stand mit seinem Heere, ehe er in seine Provinz abging, noch eine Zeit lang vor der Stadt, um dadurch Clodius zu unterstützen, vgl. Cic. p. Sest. § 40 nec mihi ille iudicium populi R. nec legitimam aliquam contentionem nec disceptationem aut causae dictionem, sed vim arma exercitus inperatores castra denuntiabat. Vgl. 2 ἐποιήσατο, τὴν μὲν παρανομίαν τῶν περὶ τὸν Λέντουλον πραχθέντων κατεψηφίσατο, τὴν μέντοι τιμωρίαν τὴν ἐπ ̓ αὐτοῖς γραφομένην οὐκ ἐδοκίμασεν· ὅσα μὲν γὰρ περὶ τῶν τότε γενομένων ἐφρόνησε, πάντας εἰδέναι ἔφη, τὴν γὰρ σώζουσαν σφᾶς ψῆφον δεδωκὼς ἦν, οὐ μὴν καὶ προσήκειν ἐπὶ τοῖς παρ3 εληλυθόσι τοιοῦτόν τινα νόμον συγγράφεσθαι. Καῖσαρ μὲν ταῦτ ̓ εἶπε, Κράσσος δὲ διὰ μὲν τοῦ υἱέος βοήθειάν τινα τῷ Κικέρωνι ἐνεδείκνυτο, αὐτὸς δὲ τὰ τοῦ πλήθους ἔπραττε. καὶ ὁ Πομπήιος ὑπισχνείτο μὲν αὐτῷ τὴν ἐπικουρίαν, σκήψεις δέ τινας ἄλλοτε ἄλλας ποιούμενος καὶ ἀποδημίας συχνὰς ἐπίτηδες 4 στελλόμενος οὐκ ἐπήμυνεν. ἰδὼν οὖν ταῦθ ̓ ὁ Κικέρων καὶ φοβηθεὶς αὖθις ἐπεχείρησε μὲν ὅπλα ἄρασθαι, τά τε γὰρ ἄλλα καὶ τὸν Πομπήιον φανερῶς προεπηλάκιζε, κωλυθεὶς δὲ ὑπό τε τοῦ Κάτωνος καὶ τοῦ Ὁρτησίου, μὴ καὶ ἐμφύλιος ἐκ τούτου πόλεμος γένηται, τότε δὴ καὶ ἄκων μετά τε αἰσχύνης καὶ μετὰ κακοδοξίας, ὡς καὶ ἐκ τοῦ συνειδότος ἐθελοντὴς πεφευ 5 γώς, μετέστη. πρὶν δὲ δὴ ἀφορμῆσαι, ἔς τε τὸ Καπιτώλιον ἀνέβη καὶ ἀγαλμάτιόν τι ̓Αθηνᾶς ἀνέθηκε, φυλακίδα αὐτὴν ὀνομάσας. ὑπεξῆλθε δὲ ἐς Σικελίαν· προστάτης τε γὰρ αὐτῇ ἐγεγόνει, καὶ ἐλπίδα πολλὴν ἔν τε τοῖς δήμοις καὶ ἐν τοῖς § 39. διὰ μὲν τοῦ υἱέος] Cic. ad - δρασκε τὴν ἔντευξιν. Für diesen Frevel mufste später Pompeius mit seinem Leben bülsen, vgl. Cic. Phil. II § 24. ad Fam. VI, 6, 4. ὅπλα ἄρασθαι] Vgl. die eigene Rechtfertigung Ciceros in der Rede p. Sest. § 45 sqq. — άγαλμάτιον Ἀθηνᾶς] Cic. de Leg. II § 42 nos, qui illam custodem urbis omnibus ereptis nostris rebus ac perditis violari ab inpiis passi non sumus eamque ex nostra domo in ipsius patris domum (= in templum Iovis Capitolini) detulimus, iudicia senatus Italiae gentium denique animum conservatae patriae consecuti sumus. Vgl. ad Fam. XII, 25. ad Att. VII, 3. – ἐς Σικελίαν] dies war allerdings zunächst das Ziel Ciceros, aber der Prätor C. Vergilius bezeichnete ihm Sicilien als unsicheren Aufenthalt wegen der Masse der Catilinarier, welche sich auf der Insel aufhielten, alle begierig sich an Cicero zu rächen. προστάτης] = patronus, im Prozess ἰδιώταις τῷ τε ἄρχοντι αὐτῆς εἶχε τιμηθήσεσθαι. φυγόντος 6 δ ̓ αὐτοῦ ὁ νόμος τὸ κῦρος, οὐχ ὅπως οὐκ ἐναντιωθέντος τινός, ἀλλὰ καὶ σπουδασάντων ἄλλων τε καὶ αὐτῶν ἐκείνων οἳ ὑπὲρ τοῦ Κικέρωνος ἀνὰ πρώτους πράττειν ἐδόκουν, ἐπειδήπερ ἅπαξ ἐκποδὼν ἐγεγόνει, ἔλαβε· καὶ ἥ τε οὐσία αὐτοῦ ἐδημεύθη, καὶ ἡ οἰκία ὥσπερ τινὸς πολεμίου κατεσκάφη, τό τε ἔδαφος αὐτῆς ἐς νεὼν ἐλευθερίας ἀνέθηκαν. αὐτῷ τε ἐκείνῳ ἥ τε φυγὴ τ ἐπετιμήθη καὶ ἡ ἐν τῇ Σικελίᾳ διατριβὴ ἀπερρήθη τρισχιλίους τε γὰρ καὶ ἑπτακοσίους καὶ πεντήκοντα σταδίους ὑπὲρ τὴν Ρώμην ὑπερωρίσθη, καὶ προσεπεκηρύχθη ἵν ̓ εἰ δή ποτε ἐντὸς αὐτῶν φανείη, καὶ αὐτὸς καὶ οἱ ὑποδεξάμενοι αὐτὸν ἀνατ διόλωνται. διὰ τοῦτο ἐς τὴν Μακεδονίαν μετέστη καὶ ἐκεῖ διέτριβεν ὀδυρόμενος. Κικέρων μέντοι οὐκ ἐπὶ πολὺ ἔφυγεν, ἀλλὰ καὶ ὑπ ̓ αὐτοῦ 30τοῦ Πομπηίου τοῦ μάλιστα αὐτὸν ἐκβαλόντος κατήχθη. αἴτιον δὲ ὅτι ὁ Κλώδιος τόν τε Τιγράνην τὸν νεώτερον, ἐν δεσμοῖς ἔτι καὶ τότε παρὰ Λουκίῳ Φλαουίῳ ὄντα, πεισθεὶς ὑπὸ χρη- 2 gegen C. Verres. ὁ νόμος τὸ κῦρος ἔλαβε] i. e. ut M. Tullio, quod cives Romanos indemnatos interemisset, aqua et igni interdictum esset. Das Gesetz enthielt noch den Zusatz, dafs nie weder im Senat noch vor dem Volke eine Aufhebung des Gesetzes beantragt oder unterstützt werden dürfe. σταδίους · 400 römische Meilen. οἱ ὑποδεξάμενοι] Nun wandte sich Cicero nach Brundisium, um von hier nach Griechenland oder Asien überzusetzen, ad Fam. XIV, 4, 2 nos Brundisii apud M. Laenium Flaccum dies XIII fuimus, virum optimum, qui periculum fortunarum et capitis sui prae mea salute neglexit neque legis inprobissimae poena deductus est, quo minus hospitii et amicitiae ius officiumque praestaret. ἐς τὴν Μακεδονίαν] Wo er in dem Quästor Cn. Plancius (vgl. Cic. Rede) einen treuen Freund fand. ὀδυρόμενος] Vgl. Ciceros Briefe aus der Verbannung ad Att. III, I; III, 3; Fam. XIV, 4 (an Terentia), ad Att. III, 13; III, 19; Fam. XIV, 2 und XIV, 3. C. 30. οὐκ ἐπὶ πολύ] nicht (auf) lange Zeit. Cicero hatte Rom verlassen im April 58 v. Chr. u. kehrte zurück am 5. August (nonis Sextilibus) 57. τοῦ μάλιστα αὐτὸν ἐκβαλόντος] dies war nach der eigenen Erzählung des Dio doch nicht so sehr Pompeius als vielmehr Cäsar. Τιγράνην τὸν νεώτερον] Sohn des Königs Tigranes von Armenien, den Pomp. im Triumph mit aufgeführt und dann dem Prätor L. Flavius Nepos in Haft gegeben hatte. Den Grund der Handlungsweise des Clodius giebt Plutarch: ἐπεχείρει τῷ Πομπηίῳ τῶν διωκημένων ὑπ ̓ αὐτοῦ κατὰ τὴν στρατείαν ἔνια σπαράττων (vellicare). Unwahrscheinlich ist, was Cicero erzählt, dafs Clodius dem Pompeius nach dem Leben getrachtet, cf. p. Sest. § 68 und Ascon. zu Mil. § 37 Pisone et Gabinio coss. pulso Cicerone in exsilium, cum III Id. Sext. Pompeius in senatum venit, dicitur servo P. Clodii sica excidisse eaque ad Gabinium cos. delata dictum est, servo inperatum a P. Clodio, ut Pompeius occideretur. Pompeius statim domum rediit et se domi tenuit. Obsessus est etiam a liberto Clodii Damione, ut ex actis eius anni cognovi. μάτων ἐξήρπασε καὶ ἀφῆκε, καὶ τὸν Πομπήιον τόν τε Γαβίνιον ἀγανακτήσαντας ἐπὶ τούτῳ περιύβρισε, τοῖς τε ἀμφ' αὐ τοὺς οὖσι καὶ πληγὰς καὶ τραύματα ἔδωκε, καὶ τοῦ ὑπάτου 3 τάς τε ῥάβδους συνέτριψε καὶ τὴν οὐσίαν καθιέρωσεν. ὀργισθεὶς γὰρ διὰ ταῦθ ̓ ὁ Πομπήιος, ἄλλως τε καὶ ὅτι τῇ ἐξου σίᾳ, ἣν αὐτὸς τοῖς δημάρχοις ἀπεδεδώκει, κατ' αὐτοῦ ὁ Κλώ διος ἐκέχρητο, ἀνακαλέσασθαι τὸν Κικέρωνα ἠθέλησε, καὶ αὐτῷ 4 τὴν κάθοδον εὐθὺς διὰ τοῦ Νιννίου πράττειν ἤρξατο. καὶ ὃς ἐσήνεγκε μὲν ἐς τὸ βουλευτήριον τὴν ὑπὲρ αὐτοῦ γνώμην, ἀπόντα τὸν Κλώδιον τηρήσας· ἀντιστάντος δέ οἱ ἑτέρου τινὸς δημάρχου ἐκείνην τε ὡς καὶ τῷ πλήθει κοινώσων ἐξέθηκε, καὶ τῷ Κλωδίῳ πρὸς πάντα καθάπαξ ἠναντιοῦτο. κἀκ τούτου καὶ φιλονικίαι καὶ τραύματα ἀπ' αὐτῶν πολλὰ ἑκατέροις ἐγίγνετο 5 πρὶν δὲ ἢ ἐς τοῦτο ἀφικέσθαι, βουληθεὶς ὁ Κλώδιος τόν τε Κάτωνα ἐκποδών, ὅπως ῥᾷον ὅσα ἔπραττε κατορθώσῃ, ποιήσασθαι, καὶ τὸν Πτολεμαῖον τότε τὴν Κύπρον ἔχοντα ἀμύνασθαι, ὅτι αὐτὸν παρὰ τῶν καταποντιστῶν οὐκ ἐλύσατο, τήν τε νῆσον ἐδημοσίευσε καὶ πρὸς τὴν διοίκησιν αὐτῆς τὸν Κάτωνα καὶ μάλα ἄκοντα ἀπέστειλεν. 6 ταῦτα μὲν ἐν τῇ Γαλατίᾳ ἐγένετο, Πομπήιος δὲ ἐν τούτῳ τὴν κάθοδον τῷ Κικέρωνι ψηφισθῆναι διεπράξατο. ὃν γὰρ διὰ τοῦ Κλωδίου ἐξεληλάκει, τοῦτον ἐπ' αὐτὸν ἐκεῖνον ἐπανήγαγεν· οὕτω που τὸ ἀνθρώπειον δι ̓ ὀλίγου τε ἔστιν ὅτε μεταβάλλεται, καὶ ἀφ ̓ ὧν ὠφελήσεσθαί τινες ἢ καὶ βλαβήσεσθαι νομίζουσι, 2 τὰ ἐναντιώτατα ἀντιλαμβάνουσι. συνέπραττον δὲ ἀπὸ τῶν στρατηγῶν καὶ τῶν δημάρχων ἄλλοι τε καὶ Τίτος ̓́Αννιος Μίλων, Γαβίνιον] Cic. in Pis. § 27 cum ta- ... οἵπερ που καὶ τὴν γνώμην ἐς τὸ πλῆθος ἐσήνεγκαν· ὁ γὰρ Σπινθὴρ ὁ ὕπατος τὸ μέν τι καὶ τῷ Πομπηίῳ χαριζόμενος, τὸ δὲ καὶ ἐξ ἰδίας ἔχθρας τὸν Κλώδιον ἀμυνόμενος, ὑφ ̓ ἧς καὶ τὴν μοιχείαν αὐτοῦ δικάζων κατεγνώκει, τὴν βουλὴν ἐνῆγεν .. 3 καὶ ἐκείνῳ δὲ ἄλλοι τε τῶν ἐν ταῖς ἀρχαῖς ὄντων ὑπῆρχον καὶ ὁ ἀδελφὸς ̓́Αππιος Κλαύδιος στρατηγῶν, ὅ τε Νέπως ὁ ὕπατος ἀπ' οἰκείας τινὸς ἔχθρας τὸν Κικέρωνα μισῶν. οὗτοί τε οὖν 7 ἐπὶ πλέον ἢ πρίν, ἅτε καὶ ἡγεμόνας τοὺς ὑπάτους ἔχοντες, καὶ οἱ ἄλλοι οἱ ἐν τῇ πόλει διαστάντες πρὸς ἑκατέρους ἐθορύβουν. καὶ ἄλλα τε ἐκ τούτου οὐκ ἐν κόσμῳ πολλὰ ἐγίγνετο, καὶ ἐν 2 αὐτῇ τῇ διαψηφίσει ὁ Κλώδιος γνοὺς τὸ πλῆθος πρὸς τοῦ Κικέρωνος ἐσόμενον, τοὺς μονομάχους οὓς ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ πρὸς ἀγῶνας ἐπιταφίους ἐπὶ τῷ Μάρκῳ τῷ συγγενεῖ προπαρ εσκεύαστο λαβὼν ἐσεπήδησεν ἐς τὸν σύλλογον, καὶ πολλοὺς μὲν ἔτρωσε, πολλοὺς δὲ καὶ ἔκτεινεν. οὔτ ̓ οὖν ἡ γνώμη ἐκυ- 3 ρώθη, καὶ ἐκεῖνος ὡς δορυφόροις συνὼν φοβερὸς καὶ ἐς τὰ ἄλλα πᾶσιν ἦν, ἀγορανομίαν τε ᾔτει ὡς καὶ τὴν δίκην τῆς βίας, ἂν ἀποδειχθῇ, διαφευξόμενος. ἐγράψατο γὰρ αὐτὸν ὁ 4 Μίλων καὶ οὐκ ἐσήγαγεν· οὔτε γὰρ οἱ ταμίαι, δι' ὧν τὴν ἀποκλήρωσιν τῶν δικαστῶν γενέσθαι ἐχρῆν, ᾕρηντο, καὶ ὁ Σπινθήρ] Ρ. Cornelius Lentulus C. 7. οὗτοι] die Partei des Milo u. des Clodius. ἐν αὐτῇ τῇ διαψηφίσει] Vgl. Cic. p. Sestio 3 75 sqq. τοὺς μοναμάχους] gladiatores, weshalb Cicero auch den Clodius selbst gladiator nennt, cf. p. Sest. § 85 gladiatores ex praetoris comitatu comprensi, in senatum introducti, confessi, in vincla coniecti a Milone, emissi a Serrano: mentio nulla. - ὁ ἀδελφός] Appius Clau- |