Immagini della pagina
PDF
ePub

ceterum tanta fuga ex urbe facta erat, ut quia multis actiones et res peribant, cogerentur praetores T. Maenius et M. Licinius per senatum res in diem tricesimum differre, donec quaestiones a consulibus perficerentur. eadem solitudo, quia Romae non respondebant nec inveniebantur quorum nomina delata erant, coegit consules circa fora proficisci ibique quaerere et iudicia exercere. qui tantum initiati erant, et ex carmine sacro praeeunte verba sacerdote precationes fecerant, in quibus nefanda coniuratio in omne facinus ac libidinem continebatur, nec earum rerum ullam, in quas iureiurando obligati erant, in se aut alios admiserant, eos in vinculis relinquebant: qui stupris aut caedibus violati erant, qui falsis testimoniis, signis adulterinis, subiectione testamentorum, fraudibus aliis contaminati, eos capitali poena adficiebant. plures necati quam in vincula coniecti sunt. magna vis in utraque causa virorum mulierumque fuit. mulieres damnatas cognatis, aut in quorum manu essent, tradebant, ut ipsi in privato animadverterent in eas: si nemo erat idoneus supplicii exactor, in publico animadvertebatur. datum deinde consulibus negotium est, ut omnia Bacchanalia Romae primum, deinde per totam Italiam diruerent, extraquam si qua ibi vestuta ara aut signum consecratum esset. in reliquum deinde senatus consulto cautum est, ne qua Bacchanalia Romae neve in Italia essent. si quis tale sacrum sollemne et necessarium duceret, nec sine religione et piaculo se id omittere posse, apud praetorem urbanum profiteretur, praetor senatum consuleret. si ei permissum esset, cum in senatu centum non minus essent, ita id sacrum faceret, dum ne plus quinque sacrificio interessent, neu qua pecunia

C. 18. actiones et res] Man verlor die actio, wenn es nicht möglich war eine Klage zu rechter Zeit anzustellen, z. B. gegen Verjährung, da die Haftpflicht der Bürgen (vades) nicht über zwei Jahre dauerte; man verlor die res, Rechte und Gegenstände (corporales et incorporales), wenn der Beklagte sein Versprechen vor Gericht zu erscheinen nicht erfüllte (vadimonium deserere). Da nun die Angst so viele aus der Stadt vertrieb, so liefen viele Flüchtlinge Gefahr, ihre Rechte zu verlieren, weil sie nicht klagen konnten, oder ihr Vermögen, weil sie das Versprechen vor Gericht zu erscheinen (vadimonium) nicht erfüllen konn

ten.

[ocr errors]

res differre] d. h. für die Gerichtsverhandlungen ein dreifsigtägiges iustitium eintreten zu lassen. non respondebant] d. h. die Beklagten erschienen nicht vor GeHistor. Quellenbuch II, 3.

[blocks in formation]

communis neu quis magister sacrorum aut sacerdos esset.

XIX. aliud deinde huic coniunctum referente Q. Marcio consule senatus consultum factum est, ut de eis, quos pro indicibus consules habuissent, integra res ad senatum referretur, cum Sp. Postumius quaestionibus perfectis Romam redisset. Minium Cerrinium Campanum Ardeam in vincula mittendum censuerunt, magistratibusque Ardeatium praedicendum, ut intentiore eum custodia adservarent, non solum ne effugeret, sed ne mortis consciendae locum haberet. Sp. Postumius aliquanto post Romam venit: eo referente de P. Aebutii et Hispalae Feceniae praemio, quod eorum opera indicata Bacchanalia essent, senatus consultum factum est, uti singulis his centena milia aeris quaestores urbani ex aerario darent; utique consul cum tribunis plebis ageret, uti ad plebem primo quoque tempore ferrent, ut P. Aebutio emerita stipendia essent, ne invitus militaret neve censor ei equum publicum adsignaret; utique Feceniae Hispalae datio deminutio gentis enuptio tutoris optio item esset, quasi ei vir testamento dedisset; utique ei ingenuo nubere liceret, neu quid ei qui eam duxisset ob id fraudi ignominiaeve esset; utique consules praetoresque, qui nunc essent quive postea futuri essent, curarent, ne quid ei mulieri iniuriae fieret, utique, tuto esset; id senatum velle et aequom censere, ut ita fieret. ea omnia lata ad plebem factaque sunt ex senatus consulto; et de ceterorum indicum impunitate praemiisque consulibus permissum est.

--

Jahren immer noch einige Spuren, besonders in der Gegend von Tarent, cf. Liv. 39, 41, 6 und 40, 19, 9. C. 19. Minium Cerrinium] Über die Art der Haft vgl. Sall. Čat. 51, 43. Man wollte das Haupt der Verschwörung wahrscheinlich nicht sofort hinrichten, weil man noch weitere Aussagen erwartete. emerita stipendia] d. h. er soll vom Kriegsdienste frei sein, wenn er nicht freiwillig (invitus) dienen will. equum publicum] da schon der Vater denselben hatte, so musste man erwarten, dafs auch der Sohn diesen Kriegsdienst übernehmen werde. Merkwürdig für römische Verhältnisse ist es, dafs überhaupt der Kriegsdienst als eine Last bezeichnet wird. datio] das Recht ihr Vermögen zu verschenken, deminutio zu veräussern. gentis enuptio] die Erlaubnis aus der gens zu heiraten. Nun aber gehörte Fecenia

überhaupt keiner gens an. Es muss also mit der enuptio das Recht verbunden sein, in eine gens zu heiraten, d. h. sie erhält das Recht, ein iustum matrimonium einzugehen.

tutoris optio] Eine Witwe, welche in der Gewalt (manus) ihres Mannes gewesen war, konnte durch das Testament des Mannes das Recht erhalten, sich selbst einen Vormund zu wählen, der dann von dem Magistratus bestätigt werden musste. Dieses Recht erhält Fecenia als eine Begünstigung; denn wenn sie auch über ihr Vermögen frei verfügen konnte (datio deminutio), so bedurfte sie doch eines Tutor zur Vertretung vor Gericht bei Rechtsgeschäften. Die Heirat von Libertinen mit Freigebornen war zwar gesetzlich nicht untersagt, konnte aber von Gentilen und Agnaten des ingenuus leicht erschwert oder verhindert werden.

Epistula Consulum ad Teuranos de Bacchanalibus
a. u. c. DLXVIII.

(Senatus consultum de Bacchanalibus.)

Q. Marcius L. f., S (p.) Postumus L. f. cos. senatum consoluerunt N. Octob. apud aedem Duelonai.

Sc(ribendo) arf(uerunt) M. Claudi(us) M. f., L. Valeri(us) P. f., Q. Minuci(us) C. f. §.

De Bacanalibus quei foideratei esent ita exdeicendum censuere. Neiquis eorum Bacanal habuise velet. Sei ques esent, quei sibei deicerent necesus ese Bacanal habere, eeis utei ad praetorem) urbanum Romam venirent deque eeis rebus, ubei eorum verba audita esent, utei senatus noster decerneret, dum ne minus senatorbus C adesent, quom ea res cosoleretur. Bacas vir nequis adiese velet ceivis Romanus neve nominus Latini neve socium quisquam, nisei pr(aetorem) urbanum adiesent isque de senatuos sententiad, dum ne minus senatoribus C adesent, quom ea res cosoleretur. iousiset. Censuere.

Die eherne Tafel, welche den Beschluß des Senats uns erhalten hat, dessen Livius und Cicero (de Leg. II, § 37) gedenken, wurde 1640 bei Bari in Unteritalien gefunden und befindet sich jetzt in dem kaiserlichen Museum zu Wien. Die Urkunde ist ein Erlaß der Consuln an die Provinzialgemeinde Tiriolo (ager Teuranus) in Bruttien, welcher einfach den Beschlufs des Senats enthält.

=

N. Octob.] die Nonae waren der gesetzliche Tag zur Senatsversammlung. Im Tempel der Bellona aufserhalb des Pomerium pflegte der Senat gewöhnlich fremde Gesandte zu empfangen, welche man nicht in die Stadt lassen wollte. Scribendo arfuerunt] SC. ARF. Vgl. Cic. ad Fam. XII, 29, 2. Bei der schriftlichen Abfassung eines Senatsbeschlusses war immer eine Deputation von Senatoren zugegen, welche als Zeugen demselben vorangeschrieben wurden. Über die Form vgl. meridies von medius dies, ferner arvorsum, arvorsarius, arvocatus, arfinis, arvolare etc. quei foiderater] eis qui foederati. Vgl. pecuniae quei volet petitio esto. habuise velet] Zur Sache Liv. c. 18,

=

8.

=

Die Verdoppelung der Konsonanten war im 6. Jahrhundert der Stadt noch nicht üblich; es geschah dies erst infolge der Bekanntschaft mit griechischen Schriftwerken. Es war Ennius, der mit dem griech. Hexameter in die römische Dichtkunst die griechische Schreibweise geschärfte Konsonanten doppelt zu schreiben in den latein. Schriftgebrauch einführte. Daher ist velet = vellet, nicht etwa velit, wie in der Folge immer Imperfekta und Plusquamperfekta sich finden, z. B. adiesent adiissent. Über den Inf. Perf. nach volo bemerkt Madvig: Antiqui Latini verbo quod est volo saepissime in vetando, in publica legum voce fere constanter, perfectum infinitivi subiciebant. Itaque Livius in exponendo argumento senatus consulti de Bacchanalibus paulo ante id quod nunc exstat facti priscum orationis colorem servavit, cf. c. 14, 17. Vgl. XXXVIII, 11. necesus] = necessum oder richtiger (als Adverb) = necesse. eeis utei] eis edicendum esse uti etc. Censuere] sc. patres, deren Beschlufs die Consuln vermitteln. Von censuere muss man sich alle Sätze von Si qui essent

=

Sacerdos nequis vir eset. Magister neque vir neque mulier quisquam eset. § Neve pecuniam quisquam eorum comoinem habuise velet neve magistratum, neve pro magistratud neque virum neque mulierem quisquam fecise velet. § Neve post hac inter sed coniourase neve comvovise neve conspondise. neve conpromesise velet neve quisquam fidem inter sed dedise velet. Sacra in oquoltod ne quisquam fecise velet, § neve in poplicod neve in preivatod neve extrad urbem sacra quisquam fecise velet, § nisei pr(aetorem) urbanum adieset isque de senatuos sententiad, dum ne minus senatoribus C adesent, quom ea res cosoleretur, iousiset. Censuere. Homines plous V oinvorsei virei atque mulieres sacra ne quisquam fecise velet, neve inter ibei virei plous duobus mulieribus plous tribus arfuise velent, nisei de pr(aetoris) urbani senatuosque sententiad, utei suprad scriptum est. §

Haice utei in coventionid exdeicatis ne minus trinum noundinum; senatuosque sententiam utei scientes esetis § eorum sententia ita fuit: sei ques esent, quei arvorsum ead fecisent, quam suprad scriptum est, eeis rem caputalem faciendam censuere - § atque utei hoce in tabolam ahenam inceideretis, ita senatus aiquom censuit; uteique eam figier ioubeatis ubei facilumed gnoscier potisit; § atque utei ea Bacanalia, sei qua sunt, extrad quam sei quid ibei sacri est, ita utei suprad scriptum est, in diebus X, quibus vobeis tabelai datai erunt, faciatis utei dismota sient § in agro Teurano.

an, zunächst Bacchas vir ne quis adiisse vellet etc. abhängig denken.

=

Sacerdos ne quis vir esset] cf. Liv. c. 14 mit 15 u. 17: Zwischen dem Sacerdos und Magister Bacchanalium ist derselbe Unterschied wie zw. dem flamen Arvalium und dem magister dieses Kollegiums: scilicet sacrorum curatio ad illum pertinebat, hic pecuniam et universam rem publicam collegii videtur tractasse (Mommsen). in oquoltod] in occulto. „Das charakteristische Element des Abl. war der Laut t, sowie bei der Genetivbildung das s-Zeichen. t ward im Italischen, welches sich durch Bewahrung der ältesten Ablativform vor dem Griechischen auszeichnet, zu d erweicht: praidad, pucnandod, coventionid. Im Latein verliert sich der schwach auslautende Konsonant seit dem 6. Jahrh., den Anfängen der Litteratur." Doch finden sich einzelne Spuren auch noch in Handschriften

des VIII. Jahrh. nach Christus. trinum noundinum] Macrob. Saturn. 1, 16, 34: Rutilius scribit Romanos instituisse nundinas, ut octo quidem diebus in agris rustici opus facerent, nono autem die intermisso rure ad mercatum legesque accipiendas Romam venirent et ut scita atque consulta frequentiore populo referrentur, quae trinundino die proposita (= per trinas nundinas? oder per trinundinum etc. tempus?) a singulis atque universis facile noscebantur. Unde etiam mos tractus ut leges trinundino die promulgarentur. Ea re etiam candidatis usus fuit in comitium nundinis venire et in colle (i. e. loco superiore) consistere, unde coram possent ab universis videri. Sed haec omnia neglegentius haberi coepta et post abolita, postquam internundino (i. e. tempore quod interest inter binas nundinas) etiam ob multitudinem plebis frequentes adesse coeperunt.

b) die apokryphischen Bücher des Numa (Liv. XL, 29).

XXIX. Eodem anno in agro L. Petillii scribae sub Ianiculo, dum cultores agri altius moliuntur terram, duae lapideae arcae, octonos ferme pedes longae quaternos latae, inventae sunt, operculis plumbo devinctis. litteris Latinis Graecisque utraque arca inscripta erat, in altera Numam Pompilium Pomponis filium, regem Romanorum, sepultum esse, in altera libros Numae Pompilii inesse. eas arcas cum ex amicorum sententia dominus aperuisset, quae titulum sepulti regis habuerat, inanis inventa, sine ullo vestigio corporis humani aut ullius rei, per tabem tot annorum omnibus absumptis. in altera duo fasces candelis involuti septenos habuere libros, non integros modo sed recentissima specie. septem Latini de iure pontificio erant, septem Graeci de disciplina sapientiae, quae illius aetatatis esse potuit. adicit Antias Valerius Pythagoricos fuisse, vulgatae opinioni, qua creditur Pythagorae auditorem fuisse Numam, mendacio probabili adcommodata fide. primo ab amicis, qui in re praesenti fuerunt, libri lecti; mox pluribus legentibus cum vulgarentur, Q. Petillius praetor urbanus studiosus legendi eos libros a L. Petillio sumpsit: et erat familiaris usus, quod scribam eum quaestor Q. Petillius in decuriam legerat. lectis rerum summis cum

C. 29. Eodem anno] 181 v. Chr., also 5 Jahre nach der Unterdrückung der Bacchanalien, erfolgt der Betrug, dessen Absicht war die alte Religion durch die allegorische Philosophie der Pythagoreer zu stürzen. In derselben Zeit verbrei tete diese Philosophie der Dichter Ennius; zwanzig Jahre darauf (161) wurden die Philosophen zum erstenmal aus Rom ausgewiesen und im Jahre 155 erfolgte die berühmte Gesandtschaft des Karneades aus Kyrene (Akademiker oder Platoniker), Kritolaos aus Phaselis (Peripatetiker oder Aristoteliker), Diogenes d. Babylonier aus Seleukia am Tigris (Stoiker), neben denen sich nun auch die Epikureer bald in Rom geltend machen. Vgl. Kühner Prolegg. zu Cic. Tusc. L. Petillii scribae] das Amt eines scriba (Notar) war das vornehmste im römischen Subalterndienst; und zwar gab es Dekurien von scribae quaestorii, praetorii, aedilicii, tribunicii, pontificii. Cic. Verr. III § 183 ordo scribarum honestus est; quis negat? est vero honestus, quod eorum hominum fidei tabulae publi

[ocr errors]
[ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small]
« IndietroContinua »