καίτοι ραδίως αν πάσαν αυτην κατασχών: τω τε γαρ ναυτικό πολύ εκράτει, άτε πεντακοσίας ναύς ταχείας έχων, ώστε πανταχώσε άμα κατάραι, και τα εκεί ούτ' άλλως αυτώ ήχθετο, ούτε, ει και τα μάλιστα ηλλοτρίωτο, αξιόμαχά γε αντιπολεμήσαι ήν. πόρρω τε γάρ του περί αυτής δόξαι πολεμείν άφεστηκέναι 2 έβούλετο, και φόβον ουδένα τοίς εν τη Ρώμη τότε ουσι παρασχεϊν ήξίου, της μέν ούν Ιταλίας δια ταύτ' ουκ επείρασεν, ου μήν ουδέ επέστειλε το κοινό περί των πραχθέντων ουδέν επί δε δή τον Καίσαρα μετά τούθ ορμήσας ες την Θεσσαλίας αφίκετο.

αντικαθημένων δε αυτών αλλήλοις η μεν όψις των στρατο- 53 πέδων πολέμου τινά εικόνα έφερεν, η δε δή χρεία των όπλων ώς και εν ειρήνη ησύχαζε. τό τε γαρ μέγεθος του κινδύνου διασκοπούντες, και το άδηλον τό τε αστάθμητον των πραγμάτων προορώμενοι, καί τινα και αιδώ τού τε ομοφύλου και της συγγενείας έτι ποιούμενοι διέμελλον, κάν τούτω και λόγους περί 2 φιλίας σφίσιν αντέπεμπον, και τισι και συναλλαγήσεσθαι διά κενής έδoξαν. αίτιον δε ότι του τε παντός κράτους αμφότεροι εφιέμενοι, και πολλή μεν φιλοτιμία εμφύτω, πολλή δε και φιλονικία επικτήτο χρώμενοι, πρός τε γαρ των ίσων και προς 3 των οικειοτάτων ήκιστά τινες ελαττούμενοι φέρουσιν, ούτε τι συγχωρήσαι αλλήλοις ήθελον, ώσπερ και αμφότεροι κρατήσαι δυνάμενοι, ούτε πιστεύσαι, κάν συμβαθή τι, έδύναντο μη ου του πλείονός τε αεί σφάς οριγνήσεσθαι και υπέρ του παντός usus inpetu suo hostem secutus est. in Rom konnte Pompeius keinen Im Kriegsrat drang vor allen Afra- Bericht senden, weil kein maginius darauf, sich wieder Italiens zu stratus zur Vermittlung vorhanden bemächtigen. Pompeius aber fragte, war, dessen Berechtigung er anerob man abermals vor Cäsar fliehen kannte. wolle und jetzt, wo er selbst auf der Flucht sei und die nahe und gänzliche C. 53. αντικαθημένων δε αυτών] Beendigung des Kampfes keinem Pompeius lagerte auf den Höhen Zweifel unterliege? Ob es recht und von Pharsalus, Cäsar rückte von klug gehandelt sei, wenn man Sci- Scotussa herbei. Cäsar erwähnt pio mit seinen Legionen und die Pharsalus so wenig als Dio. Alte treuen Völker und Fürsten im Osten Kalender bezeichnen als den Tag aufopfere? Ob man für das Vater- der Schlacht den neunten Auland nicht am besten sorge, wenn gust. - λόγους περί φιλίας] Diesen man den Krieg von ihm entfernt Vorfall erwähnt Cäsar der halte? Vgl. Cae s.III, 78.

Schlacht bei Pharsalus nicht. -- did κοσίας ναύς] Etwa 100 waren seit κενής] vgl. die Aufserung des LaBeginn des Winterfeldzuges verlo- bienus bei Caes. III, 19 desinite ergo ren gegangen. Vgl. zu c. 44.

τα

de conpositione loqui; nam nobis, xxɛï] Rom und die Municipien in nisi Caesaris capite relato pax esse Italien. το κοινώ] An das Volk nulla potest. - οριγνήσεσθαι] όρι

.

vor

πεντα

54 αύθις στασιάσειν. γνώμη μέν γάρ τοσούτον άλλήλων διέφερον

όσον Πομπήιος μεν ουδενός ανθρώπων δεύτερος, Καίσαρ δε και πρώτος πάντων είναι επεθύμει, και ο μεν παρ' εκόντων τε τιμάσθαι και εθελόντων προστατείν φιλεΐσθαί τε εσπούδαζε, τώ

δε ουδέν έμελεν ει και ακόντων άρχοι και μισούσιν επιτάσσοι, 2 τάς τε τιμάς αυτός εαυτώ διδοίη. τα μέντοι έργα, δι' ών ήλ

πιζον πάνθ' όσα έβούλοντο καταπράξειν, αμφότεροι ομοίως και ανάγκη εποίουν αδύνατον γαρ ήν αυτών κατατυχείν τινι μι ου τούς τε οικείους πολεμούνται και τους οθνείους επί τούς ομο

φύλους άγoντι, και πολλά μέν χρήματα αδίκως συλώντι, πολ3 λούς δε και των φιλτάτων ανόμως κτείνοντι. ώστε ει και ταϊς

επιθυμίαις διήλλαττον, αλλά ταϊς γε πράξεσι, δι' ων αποπληρώσεις αυτας ήλπιζον, ώμοιούντο. και διά τούτ' ούθ' υφίεντό τινος αλλήλοις, καίπερ πολλές δικαιώσεις προτεινάμενοι, και

ές χείρας τελευτωντες ήλθον. 55

εγένετο δε ο αγών μέγας και οίος ουχ έτερος. αυτοί τε γαρ άριστοι πρός πάντα τα πολέμια και ευδοκιμώτατοι διαφανώς

ουχ ότι των Ρωμαίων, αλλά και των άλλων των τότε ανθρώπων 2 ήξιoύντο είναι: οία γαρ εκ παίδων τε εν αυτοίς ήσκημένοι και

δια παντός αυτούς ομιληκότες, έργα τε αξιόλογα αποδεδειγμένοι,

και πολλή μεν αρετή, πολλή δε και τύχη κεχρημένοι, και αξιο3 στρατηγητότατοι και αξιονικότατοι ήσαν και δυνάμεις Καίσαρ

μεν τού τε πολιτικού το πλείστον και καθαρώτατον, και εκ της άλλης Ιταλίας της τε Ιβηρίας και της Γαλατίας πάσης, των τε νήσων ών εκράτει, τους μαχιμωτάτους είχε, Πομπήιος δε

γνάσθαι trachten, streben nach
,
dass er kämpfte etc.

αποπληetwas.

ρώσειν] zur Erfüllung bringen, verC. 54. γνώμη] Lucan. Ι, 124 1η- wirklichen. patiensque loci fortuna secundi, Nec C. 55. ο αγων μέγας] Vell. II, 52 quemquam iam ferre potest Caesarve Aciem Pharsalicam et priorem, Pompeiusvē parem. Vgl. cruentissimum Romano Caes. I, 4. Vell.: neque Pompeius, ut mini diem tantumque utriusque primum ad remp. adgressus est, exercitus profusum sanguinis et conquemquam animo parem tulit et in lisa duo inter se reip. capita effosquibus rebus primus esse debebat, sumque alterum Romani inperi lusolus esse cupiebat. Cic. Phil. XIIÍ men, tot talisque Pompeianarum § 2 stellt die These auf: proximo partium caesos viros non recipit bello si aliquid de summa gravitate enarranda hic scripturae modus. Pompeius, multum de cupiditate Καίσαρ μέν] Casar hatte etwa Caesar remisisset, et pacem stabilem 22000 Mann zu Fuss und 1000 Reiter,

συχνούς μεν και εκ της βουλής της τε ιππάδος κάκ των καταλόγων επηκτο, παμπληθείς δε παρά τε των λοιπών υπηκόων και παρά των ενσπόνδων και δήμων και βασιλέων ηθροίκει. άνευ γαρ δή του τε Φαρνάκου και του Όρώδου, και γαρ 4 τούτον, καίτοι πολέμιον άφ' ού τους Κράσσους απέκτεινεν όντα, προσεταιρίσασθαι επεχείρησε, πάντες οι άλλοι, οι και εφ' όσονούν οικειωθέντες ποτέ αυτώ, και χρήματά οι έδωκαν, και βοηθείας οι μεν έπεμψαν, οι δε ήγαγον. ο δε δη Πάρθος 5 υπέσχετο μεν αυτώ, αν την Συρίαν λάβη, συμμαχήσειν, μη τυχών δε αυτής ουκ επήμυνε. προύχοντος δ' ουν πολύ του

Πομπηίου τώ πλήθει, εξισούντο σφίσιν οι του Καίσαρος τη ρώμη και ούτως απ’ αντιπάλου πλεονεξίας και ισόρροποι αλλήλοις και ισοκίνδυνοι εγίγνοντο.

έκ τε ούν τούτων και εξ αυτής της αιτίας της τε υποθέσεως 56 του πολέμου αξιολογώτατος αγών συνηνέχθη. ή τε γαρ πόλις η των Ρωμαίων και η αρχή αυτής άπασα, και πολλή και μεγάλη ήδη ούσα, άθλον σφίσι προύκειτο εύδηλον γάρ που πάσιν ήν ότι το τότε κρατήσαντι δουλωθήσεται. τούτό τε ουν εκλογιζό- 2 μενοι, και προσέτι και των προτέρων έργων, Πομπήιος μέν της τε 'Αφρικής και του Σερτορίου του τε Μιθριδάτου και του Τιγράνου και της θαλάσσης, Καίσαρ δε της τε Γαλατίας και της Ιβηρίας του τε Ρήνου και της Βρεττανίας, αναμιμνησκόμενοι, κινδυνεύειν τε και περί εκείνοις ηγούμενοι και προσκτήσα- 3 σθαι την αλλήλων δόξαν σπουδήν ποιούμενοι, ώργων. τα τε γάρ άλλα των ηττημένων τους κρατούσι προσγίγνεται και η εύκλεια ότι μάλιστα όσα γαρ αν μείζω και δυνατώτερόν τις ανταγωνιστής καθέλη, τόσω και αυτός επί μείζον αίρεται. και 57 διά τούτο και τους στρατιώταις πολλά μέν παραπλήσια δ' ούν αλλήλοις παρήνεσαν, ειπόντες πάνθ' όσα εν τω τοιούτω προς τε το αυτίκα του κινδύνου και προς το έπειτα πρέπει λέγεσθαι. έκ τε γαρ της αυτής πολιτείας ορμώμενοι και υπέρ των αυτών λόγους ποιούμενοι, και αλλήλους τε τυράννους και αυτους 2

ελευθερωτάς αυτών ονομάζοντες, ουδέν σφισι διάφορον ειπείν έσχον, αλλ' ότι τοϊς μέν αποθανείν, τοϊς δε σωθήναι, και τους μεν αιχμαλώτους, τοϊς δε εν δεσπότου μοίρα πάντα τε έχειν

ή πάντων στερηθήναι, και παθείν ή ποιήσαι δεινότατα, 3 υπάρξει. τοιαύτας ούν δή τινας παραινέσεις τους πολίταις

ποιησάμενοι, και προσέτι και τα των υπηκόων των τε συμμάχων πρός τε τάς ελπίδας των κρείσσόνων και προς τους φόβους των χειρόνων προαγαγόντες, συνέβαλον αλλήλους τους

ομοφύλους, τους συσκώνους, τους συσσίτους, τους ομοσπόν4 δους, και τι άν τις τά των άλλων οδύραιτο, οπότε και αυτοί

εκείνοι πάντα τε ταύτα αλλήλοις όντες, και προσέτι πολλών μεν λόγων απορρήτων, πολλών δε και έργων ομοίων κεκοινωνηκότες, κηδός τε ποτε συναψάμενοι και το αυτό παιδίον,

ο μεν ως πατήρ, ο δε ως πάππος, αγαπήσαντες, όμως εμάχον5 το; όσα γάρ ή φύσις το αίμα αυτών μίξασα συνέδησε, τοσαύτα

τη απλήστω της δυναστείας επιθυμία διέλυον και διέσπων και διερρήγνυσαν. και δι' εκείνους και η Ρώμη περί τε εαυτή και προς εαυτήν άμα κινδυνεύειν ηναγκάζετο, ώστε και

νικήσασα ηττηθήναι. 58 τοιούτω μεν αγώνι συνηνέχθησαν· ου μέντοι και ευθύς

συνέμιξαν, άλλ' οία εκ τε της αυτής πατρίδος και εκ της αυτής εστίας ορμώμενοι, και τα τε όπλα παραπλήσια και τας τάξεις

ομοίας έχοντες, ώκνουν μεν άρξαι της μάχης, ώκνουν δε και 2 φονεύσαί τινας εκάτεροι. σιγή τε ούν αμφοτέρων και κατήφεια

πολλή ήν, και ούτε τις αυτών ες τα πρόσω προήει ούθ' όλως εκινείτο, αλλ' εγκύψαντες ήτρέμιζον ώσπερ άψυχοι. φοβηθέντες ούν ό τε Καίσαρ και ο Πομπήιος μη και επί πλείον ησυχάσαντες αμβλύτεροι πως γένωνται ή και συναλλαγώσι, προσέταξαν σπουδή τούς τε σαλπικταϊς σημήναι και εκείνοις συμβοήσαι το

incendere, inflammare, ad iram stimulare.

C. 57. ειπείν έσχον] konnten vorbringen. ενδεσπότου μοίρα] als Herrn. των κρείσσόνων] der Sieger. αυτοί εκείνοι] die Führer selbst.

C. 58. őxvovv] Pomp. wenigstens wollte den Entscheidungskampf noch vermeiden, er wurde nur durch den Kriegrat dazu genötigt, suo

rum omnium hortatu. Caes. III, 56.

κατήφεια] αηδmus attonitus. - άψυχοι] αnimis torpentes. - προσέταξαν σπουδή] Caes. III, 90 Hac habita oratione exposcentibus militibus et studio pugnae ardentibus tuba signum dedit. Vgl. c. 92 neque frustra antiquitus institutum est, ut signa undique concinerent clamoremque universi tollerent, quibus rebus et hostes terreri et suos incitari existimaverunt.

πολεμικόν. και επράχθη μεν εκάτερον, τοσούτου δέ εδέησαν 3 επίρρωσθήναι ώστε και επί μάλλον έκ τε της των σαλπικτών ήχής ομοφωνούσης και εκ της εαυτών βοής ομογλωσσούσης το τε ομόφυλον σφών εξέφηναν και το ομογενές εξήλεγξαν, κάκ τούτου και ες δάκρυα και θρήνον έπεσον. οψέ δ' ουν ποτε των 59 συμμαχικών προκαταρξάντων και εκείνοι συνέμιξαν, έκφρονες επ' αυτούς γενόμενοι. και τοϊς μέν άλλοις, οίς πόρρωθεν η αλκή ήν, ήττον το δεινόν συνέβαινεν, ουδε γαρ ειδότες ούς έβαλλον, έτόξευον, ηκόντιζον, έσφενδόνων" οι δε δή οπλίται οϊ 2 τε ιππείς χαλεπώτατα απήλλασσον, άτε και εγγύς άλλήλων όντες και τι και λαλείν σφίσι δυνάμενοι, εγνώριζόν τε άμα τους αντιπαρατεταγμένους και έτίτρωσκον, ανεκάλουν και εφόνευον, των πατρίδων εμέμνηντο και έσκύλευον. ταύτα μεν οί τε Ρω- 3 μαίοι και οι άλλοι οι εκ της Ιταλίας συστρατευόμενοι σφίσιν, όπου ποτέ προστύχοιεν αλλήλοις, και έπραττον και έπασχον και πολλοί πολλά και οίκαδε δι' αυτών των σφαγέων ενετέλλοντο. το δε υπήκοον και προθύμως και αφειδώς εμά- 4 χετο, πολλήν σπουδήν, ώσπερ ποτέ υπέρ της σφετέρας ελευθερίας, ούτω τότε κατά της των Ρωμαίων δουλείας ποιούμενοι, επιθυμία, άτε εν πάσιν αυτών ελαττούμενοι, ομοδούλους σφάς έχειν.

μεγίστη τε ουν μάχη και πολυτροπωτάτη διά τε τούτα και 60 διά το πλήθος τό τε πολυειδές της παρασκευής εγένετο. πάμπολλοι μέν γάρ οπλίται, πάμπολλοι δε και ιππείς, τοξόται τε έτεροι και σφενδονήται άλλοι όντες, τό τε πεδίον πάν κατέλαβον, και σκεδασθέντες πολλαχή μεν αλλήλοις ολα ομόσκευοι, πολλαχή δε και ετέροις αναμίξ εμάχοντο. προεΐχον δε οι Πομ- 2 πηίειοι τη τε ίππεία και τη τοξεία, και διά τούτο πόρρωθέν τε έγκυκλούμενοί τινας προσβολαίς αιφνιδίοις έχρώντο, και συνταράξαντες αυτούς εξανεχώρoυν, είτ' αύθις και μάλ' αύθις επετίθεντο σφίσι, τοτε μεν ενταύθα, τοτε δε εκείσε μεθιστάμενοι. οι ούν Καισάρειοι ταύτά τε εφυλάσσοντο, και τας τάξεις σφών 3 εξελίσσοντες αντιπρόσωποί τε αεί τοΐς προσβάλλουσιν εγίγνοντο