ού, ικανούς αντιπολεμείν αυτώ όντας, ούτω δή και αυτός εξεστράτευσε, την πόλιν τώ τε Λεπίδα και πολιανόμοις τισιν οκτώ, ώς τισι δοκεί, ή έξ, ως μάλλον πεπίστευται, επιτρέψας. επειδή γαρ επί τε του Λογγίνου και επί του Μαρκέλλου τα 29 στρατόπεδα τα εν τη Ιβηρία εκινήθη και τινες και των πόλεων ενεωτέρισαν, ημέρας μέν τινας του τε Λογγίνου απαλλαγέντος και του Τρεβωνίου την διαδοχήν αυτού λαβόντος ησύχασαν, έπειτα δέει της έκ του Καίσαρος τιμωρίας έπρε- 2 σβεύσαντο κρύφα προς τον Σκιπίωνα, μεταστήναι βουλόμενοι και δς άλλους τε σφίσι και τον Πομπήιον τον Γναίον απέστειλε. προσέχων δε εκείνος ταϊς Γυμνησίαις νήσοις τας μεν άλλας άμαχί, την δε "Εβεσον συν πόνω παρεστήσατο, κάνταύθα νοσήσας μετά των στρατιωτών διέτριψε. χρονίζοντος ούν αυτού, 3 πυθόμενοι οι στρατιώται οι εν τη Ιβηρία, τόν τε Σκιπίωνα απολωλότα και τον Δίδιον επιπλέοντα σφίσι, και φοβηθέντες μη διαφθαρώσι πριν τον Πομπήιον ελθείν, ουκ έμειναν αυτόν, άλλα Τίτον τε Κυίντιον Σκαπούλαν και Κύιντον 'Aπώνιον άνδρας ιππέας προστησάμενοι τόν τε Τρεβώνιον εξέβαλον και το έθνος το Βαιτικόν πάν συναπέστησαν. πραξάντων δε ταύτα 30 αυτών Πομπήιος ραΐσας ες την ήπειρον την κατ' αντιπέρας διέπλευσε, και άλλας μέν τινας πόλεις ευθύς εκουσίας προσεποιήσατο, ταϊς τε γάρ επιτάξεσι των εφεστηκότων σφίσιν

Man berechnete seine Macht in Italien auf 11 Legionen, Cic. ad Fam. VI, 18, 2 De Hispaniis novi nihil. Magnum tamen exercitum Pompeium habere constat, nam Caesar ipse ad nos misit exemplum Paciaeci litterarum, in quo erat, illas undecim esse legiones. Nach Oppius bell. Hisp. 7, 3 aquilas et signa habuit XIII legionum

Λεnido] M. Amilius Lepidus war im J. 46 zugleich mit Cäsar Consul. - πολιανόμοις] = Stadtprafekten,

] welche Cäsar ernannte, an Stelle der Quästoren. Cäsar verliess Rom Ende September oder Anfangs Oktober 46, nachdem er zuvor für das nächste Jahr zum Cos. IV gewählt war und die vierte Diktatur angetreten hatte.

C. 29. τα στρατόπεδα] Q. Cassius, den Cäsar 49 als Proprätor in Spanien zurückgelassen, hatte sich

durch Härte und Raubsucht verhasst gemacht. Er befehligte nur zwei italische Legionen, zwei übernahm er von M. Varro und eine fünfte errichtete er in der Provinz. Der grössere Teil dieser Macht war also wenig geneigt, ihn gegen die Eingebornen zu unterstützen; es entstanden Verschwörungen und auch die Pompeianer (von Varro) im Heere lehnten sich auf. – απαλλαγέντος] Ende des J.47.

ταϊς Γυμνησίαις νήσοις] die Balearischen Inseln, οι Γυμνήσιοι Baleares. "Έβεσον] eine der Pityusen. απολωλότα] cf. 43, 9 Σκιπίων δε εκ μέν της μάχης (Thapsus) έφυγε και πλοίου επιτυχών ες την Ιβηρίαν πρός τε τον Πομπήιον απήρεν, εκπεσών δε ες την Μαυριτανίας και τον Σίττιον φοβηθείς εαυτόν διεχρήσατο.

C. 30. των εφεστηκότων] Beson

αχθόμενοι, και ες εκείνον ουκ ολίγα εκ της του πατρός αυτού μνήμης επελπίζοντες ετοίμως αυτόν εδέξαντο, Καρχηδόνα δε

ουκ εθελήσασαν ομολογήσαι επολιόρκει. μαθόντες ούν τούτο 2 οι περί τον Σκαπούλαν ήλθόν τε ενταύθα, και στρατηγός

αυτοκράτορα αυτόν έλόμενοι προσεΐχόν τε αυτά τα μάλιστα και προεθυμούντο ισχυρότατα, τα κέρδη τα εκείνου ίδια και τας

συμφοράς οικείας ποιούμενοι, ώστ' αφ' εκατέρου, τα μεν όπως 3 λάβωσι, τας δ' όπως μη πάθωσιν, ερρώσθαι. και γαρ ο Πομ

πήιος, οία εν τοιαύταις ταραχαϊς και καταστάσεσι πάντες ειώθασι ποιεϊν, και μάλιστ’ επειδή τινες των 'Αλλοβρίγων, ούς οι ο Ιόβας έκ τού προς τον Κουρίωνα πολέμου ζωγρήσας έδεδώκει, 4 ηυτομόλησαν, ουδέν ό,τι ουχί και λόγω και έργα τοϊς λοιπούς

έχαρίζετο. ουτοί τε ούν αυτών και δια ταύτα πολύ προθυμότεροι εγένοντο, και των εναντίων συχνοί, και μάλισθ' όσοι συν τω 'Αφρανίω ποτέ εστράτευντο, προσεχώρησαν" των τε εκ της Αφρι

κης άλλοι τε και ο αδελφός Σέξτος ό τε Ούαρος και ο Λαβιώνος 5 συν το ναυτικό προς αυτόν ήλθον. κάκ τούτου τώ τε πλήθει του

στρατοπέδου και τη προθυμία αρθείς τήν τε χώραν άδεώς διεπορεύετο, και πόλεις τας μεν εκούσας τας δε ακούσας προσετίθετο, και έδόκει και υπέρ τον πατέρα ισχύειν. ήσαν μεν γάρ έν τη Ιβηρία και του Καίσαρος στρατηγοί Κύιντός τε Φάβιος Μάξιμος και Κύιντος Πέδιος, ου μέντοι και αξιόμαχοί οι νομίζοντες είναι αυτοί τε ησύχαζον και εκείνον σπουδή

μετεπέμποντο. 31 τέως μεν δή ταύτ' έγίγνετο· έπει δε τών τε προπεμφθέν

των τινές εκ της Ρώμης αφίκοντο και προσεδοκήθη και ο Καίσαρ ήξειν, φοβηθείς ο Πομπήιος, και νομίσας ούχ ικανός είναι πάσαν την Ιβηρίαν κατασχεϊν, ουκ ανέμεινε πταίσας γε

μεταγνώναι, αλλ' ευθύς, πρίν πειραθήναι των εναντίων, ές 4 την Βαιτικήν ανεχώρησε. και αυτή η μέν θάλασσα παραυτίκα

ηλλοτριώθη, Ούαρός τε υπό του Διδίου περί Καρτηίαν έναυκρατήθη, και είγε μη προκαταφυγών ες την γην αγκύρας ές

ders des Cassius Longinus. Vgl. Zu C. 29. του πατρός μνήμης Vell. II, 55 Victorem Africani belli C. Caesarem gravius excepit Hispaniense, quod Cn. Pompeius, adulescens inpetus ad bella maximi (er war roh und grausam), ingens ac terribile conflaverat, undique ad eum

adhuc paterni nominis magnitudinem sequentium ex toto orbe terrarum auxiliis confluentibus. Ούαρος] P. Attius Varus, vgl. Cic. p. Ligario $ 3.

C. 31. πταίσας] nach einer Niederlage. - περί Καρτηίαν] An dem

. fretum Gaditanum. Didius suchte

9

το στόμα του λιμένος άλλας προς άλλαις ενεβεβλήκει, και περί αυτές οι πρώτοι των διωκόντων σφάς ώσπερ περί έρμα επταίκεσαν, πάν άν το ναυτικών απωλωλέκει. ή δε ήπειρος και εκεί 4

η πάσα πλήν Ουλίας πόλεως συνεμάχει" ταύτην γάρ μη εθελήσασάν οι προσχωρήσαι επολιόρκει. κάν τούτω και ο Καίσαρ 32 μετ' ολίγων εξαίφνης αδοκήτοις ουχ ότι τοΐς περί τον Πομπήιον, αλλά και τους εαυτού στρατιώταις επήλθε τοσούτω γαρ τω της πορείας τάχει έχρήσατο ώστε και τοϊς οικείοις άμα και τοίς εναντίοις οφθήναι πρίν και ότι όλως εν τη Ιβηρία γέγονεν άκουσθήναι. και ο μεν και απ' αυτού τούτου, της τε 2 παρουσίας της αυτού μόνης, και ες τα άλλα καταπλήξειν τον Πομπήιον και από της πολιορκίας απαλλάξειν ήλπισε" το γαρ πλείον στράτευμα κατά την οδόν υπελέλειπτο' εκείνος δε ένα τε άνδρα ενός ου πολύ διαφέρειν νομίζων, και τη ισχύι εαυτου πάνυ θαρσών, ούκ εξεπλάγη προς την άφιξιν αυτού, αλλά και προσήδρευε τη πόλει και τας προσβολές ομοίως ώσπερ και πρίν έποιείτο. ο ούν Καίσαρ εκεί μεν ολίγους στρατιώτας 3 εκ των προαφιγμένων κατέλιπεν, αυτός δε επί Κόρδουβαν ώρμησε, το μέν τι και αιρήσειν αυτήν εκ προδοσίας ελπίσας, το δε δή πλείστον απάξειν από της Ουλίας τον Πομπήιον τω περί αυτής φόβω προσδοκήσας. και έσχεν ούτω το μεν γάρ 4 πρώτον μέρος τι του στρατού κατά χώραν εάσας ές τε την Κόρδουβαν ήλθε, και κρατυνάμενος αυτήν, ουχ υπομείναντος σφάς του Καίσαρος, τώ αδελφώ τω Σέξτο προσέταξεν έπειτα 5 δε ως ούτε τι προς τη Ουλία επέραινεν, αλλά και πύργου τινός, και τούτου ουχ υπό σφών κατασεισθέντος, αλλ' υπό του πλήθους των απ' αυτού αμυνομένων καταρραγέντος, εσήλθον μέν τινες, ου μην και καλώς απήλλαξαν, και ο Καίσαρ και πλησιάσας σφίσιν εκείνοις τε βοήθειαν νυκτός λαθών εσέπεμψε και αυτός πρός τε την Κόρδουβαν αύθις εστράτευσε και ές πολιορκίαν αυτην αντικατέστησεν, ούτω δή της τε Ουλίας παντελώς άπανέστη και εκείσε παντί τω στρατώ ου μάτην

also der Flotte und dem Heere des Pompeius die Verbindung mit Afrika abzuschneiden. πλην Ουλίας πόλεως] Südlich von Corduba, der Hauptstadt von Bätica.

C. 32. και τους οικείοις] Oppias c. 2 Ad quos celerius quam ipsi opinati sunt adpropinquavit. Nach

Histor. Quellenbuch II, 3.

Appian langte Cäsar am 27. Tage nach seiner Abreise von Rom in Spanien (Obulco) an. – oú nolò

() . διαφέρειν] Verg. Aen. Χ, 375 mortali urgemur ab hoste Mortales: totidem nobis animaeque manusque. εάσας ήλθε] 80. Ch. Pompeius. κρατυνάμενος] = munire. = αυτός

. 14

7 ηπείχθη. προπυθόμενος γάρ τούτο ο Καίσαρ απεχώρησε' νοσών

γάρ ετύγχανε. μετά δε ταύτα αυτός τε αναρρωσθείς και τα στρατεύματα επακολουθήσαντα οι προσλαβών ηναγκάσθη και εν τω χειμώνα πολεμήσαι" έν τε γάρ σκηνιδίοις φαύλοις αύλιζόμενοι έκακοπάθουν και της τροφής ένελείποντο. έδικτατώρευε δε δή τότε, και ύπατος οψέ ποτε και επ’ εξόδω του έτους απεδείχθη, του Λεπίδου εν τη ιππαρχία τον δήμον ές τούτο συναγαγόντος ιππάρχησε γάρ και τότε, αυτός εαυτόν εν τη

υπατεία επειπών ίππαρχον παρά τα πάτρια. 35 εκείνης δε δή της πόλεως άλούσης ουκέτ' ουδε οι άλλοι

ήτρέμιζον, αλλά πολλοί μεν αυτοί προς τον Καίσαρα πρεσβευσάμενοι μεθίσταντο, πολλοί δε και έπιόντα αυτόν τούς τε 2 υποστρατήγους αυτού εδέχοντο, ώστε τον Πομπήιον απορή

σαντα ό,τι χρή πράξαι, το μεν πρώτον άλλοτε άλλη της χώρας μεθιστάμενον πλανάσθαι, έπειτα δε φοβηθέντα μή και εξ αυτού τούτου και οι λοιποί αυτόν εγκαταλίπωσι, διακινδυνεύσαι εθε

λήσαι, καίτοι του δαιμονίου την ήτταν εναργέστατα αυτώ 3 προσημήναντος. οι μεν γαρ ιδρώτες των αγαλμάτων και αι

ήχαι των στρατοπέδων, τά τε ζώα και πολλά παρά την έαυτών φύσιν εγεννήθη, και αι δάδες αι προς τας δυσμάς εκ των ανατολών άττουσαι, ταύτα γαρ εν τη Ιβηρία τότε άμα πάντα

συνηνέχθη, σαφές ουδέν, όποτέροις σφών προφαίνοιτο, δι4 εδήλου οι δε δή αετοι των στρατοπέδων αυτού τάς τε πτέ

ρυγας σείσαντες και τους κεραυνούς, ούς εν τοις ποσί τινες αυτών χρυσούς έφερον, εκβαλόντες εκείνω τε το κακόν αντικρυς ενέσκηπτον και αυτοί προς τον Καίσαρα απεπέτοντο, αλλ' άγε Πομπήιος το δαιμόνιον έν τε ολιγωρία εποιήσατο και ο

πόλεμος πρός μάχην δή κατέστη. 36 είχον μεν δή πρός τούς άλλους τούς τε πολιτικούς και τους

εαυτόν επειπών] Wahrend sonst der magister equitum von dem Diktator ernannt wurde; hier geschah dies wenigstens auf Veranlassung des Diktators, des Julius Cäsar. Das Ungesetzliche war, dass Lepidus a. 46 noch Consul war und zugleich magister equitum wurde, wie auch Cäsar zugleich Consul und Diktator war.

C. 35. της πόλεως αλούσης] Als Cäsar am 19. Febr. 45 Ategua zur Übergabe zwang, wollte sich Pom

peius gegen die südliche Küste hinwenden. Er zog von Ucubis über Hispalis (Sevilla) nach Munda, aber Cäsar blieb ihm immer zur Seite. Pomp. wollte den Verteidigungskrieg fortsetzen, er wurde aber von den Häuptlingen der Spanier und von Labienus und Attius Varus zum Angriff gedringt. - ήχαί των στρα

. tonédov] signorum armorumque sonitus et strepitus, ut duae viderentur acies concurrere. προφαίνοιτο] apparerent.

ξενικούς στρατεύμασι πολλούς μεν των επιχωρίων, πολλούς δε και Μαύρων αμφότεροι: Βόκχος μέν γάρ τους υιείς τω Πομπηίω έπεμψε, Βογούας δε αυτός τω Καίσαρι συνεστράτευσεν ο δε αγών ουχ ώς των άλλων, αλλ' ως αυτών των Ρωμαίων εγένετο. οί τε γαρ Καισάρειοι στρατιώται τώ τε πλήθει και 2 τη εμπειρία και παρά πάντα τη αυτού εκείνου παρουσία θαρσούντες απαλλαγήναι ποτε του τε πολέμου και των εν αυτώ κακών εσπούδαζον, και οι Πομπηίειοι τούτοις μεν έλαττούμενοι, τη δ' απογνώσει της σωτηρίας, αν μη κρατήσωσιν, έρρωμένοι προεθυμούντο: οία γαρ μετά τε του 'Αφρανίου και μετά 3 του Ουάρρωνος οι πλείους αυτών και αλόντες και σωθέντες, και μετά τούτο τω τε Λογγίνω αποδοθέντες και απ' αυτού αποστάντες, ούτε τινά ελπίδα συγγνώμης ηττηθέντες είχον, κάκ τούτου προς άπόνοιαν, ως και θαρσήσαι τότε ή πάντως γε απολέσθαι δεόμενοι, προήχθησαν. συμμίξαντες ούν εμάχοντο: 4 ουδέ γαρ ουδέ αιδώ τινα αλλήλων είχον έτι, τοσαυτάκις αντιπεπολεμηκότες, και διά τούτο μηδέ παραινέσεώς τινος δεόμενοι. κάν τούτω τα μεν συμμαχικά ταχέως εκατέρωθεν ετράπη και 37 έφυγες, αυτοί δε εκείνοι συσταδον άντικόπτοντες αλλήλους επί πλείστον ηγωνίσαντο. ουδέ γαρ ενέδωκεν αυτων ουδείς, αλλ' εν χώρα μένοντες έσφαζον έθνησκον, ως και αυτός έκαστος ή της νίκης ή της ήττης και τοις άλλοις άπασιν αίτιος εσόμενος. και δια 2 τούτο ουδε έμελεν αυτοίς οράν όπως οι σύμμαχοι σφών εμάχοντο, αλλ' ώς και μόνοι κινδυνεύοντες προεθυμούντο. και ούτε έπαιώνιζε τις αυτών ούτε έστενεν, αλλά τοσούτο μόνον εκάτεροι βοώντες, και παΐσον, απόκτεινον,“ πολύ το έργο της γλώσσας σφών έφθανον. ορώντες ούν ταύτα από τε ίππων 3

C. 36. Βόκχος] Bocchus hatte Cäsar gegen Scipio unterstützt; er hatte dafür mit Sittius zum Lohn für die erwiesenen Dienste das westliche Numidien erhalten, welches Masinissa, ein Freund und Bundesgenosse des Juba, unter dessen Oberherrschaft besessen hatte. Sollte etwa Bocchus sich nicht genug belohnt glauben oder die Herrschaft nicht mit Sittius teilen wollen? Glaubte er etwa dieses Ziel mit Hülfe des Cn. Pompeius zu erreichen? — Boyovas] Bogud von Mauritanien. τη απογνώσει της σω

τηρίας] desperatione salutis. - μηδε
παραινέσεως]Casar hatte nicht mehr
Zeit zu einer Ansprache, da er den
Kampf nicht erwartet hatte, wie
sein Gefährte Asinius Pollio, der
Geschichtschreiber der Bürgerkrie-
ge, bezeugt. Suet. Caes. 55.
C. 37. συσταδόν] stabili pugnα.

ως και αυτός έκαστος] Es war nicht ein regelmässiger Kampf, den Kunst oder höhere Einsicht leitete, sondern ein wildes Handgemenge und Gemetzel, die grössere Tapferkeit und Ausdauer entscheidet. παλσον, απόκτεινον] =,,Nie

WO