και από μετεώρων τινών χωρίων ό τε Καίσαρ και ο Πομπήιος ουκ είχον ούθ' όπως ελπίσωσιν ούθ' όπως απογνώσιν, αλλ'

αμφίβολοι ταϊς γνώμαις γιγνόμενοι δι' ίσου και το δέει και 4 τω θάρσει εκακοπάθουν. αντιπάλου γαρ της μάχης ούσης ταϊς

τε όψεσι δεινώς έκαμνον, επιθυμούντές τι ιδείν πλεονέκτημα και οκνούντές τι ιδείν ελάττωμα, και ταϊς ψυχαίς ευχόμενοι τε τι άμα και απευχόμενοι και φωννύμενοι και φοβούμενοι. ούκ

ουν ουδ' ηδυνήθησαν επί πολύ καρτερήσαι, αλλά παραπη5 δήσαντες από των ίππων συμμετέσχον αυτής. ούτω που τα τού

σώματος και πόνο και κινδύνω μάλλον ή τη της ψυχής συντάσει συνείναι εϊλοντο, ροπήν τινα τους εαυτού στρατιώταις εκάτερος τη της μάχης κοινωνία παρέξειν ελπίσαντες ή είχε

εκείνης αμάρτoιεν, συντελευτήσαί γε αυτούς ήθέλησαν. 38 και οι μεν και αυτοί εμάχοντο τοϊς δε δή στρατοπέδους

πλεονεξία μεν ουδεμία ουδετέροις εκ τούτου εγένετο, μακρώ δε δη πλείων, ως εκείνους συγκινδυνεύοντας σφίσιν είδον, του τε

σφετέρου θανάτου καταφρόνησις και του των εναντίων ολέθρου 2 έφεσις αμφοτέροις ομοίως ένέπεσε. και διά τούτο ούτε έφυγαν

τότε γε ουδέτεροι, αλλ' ισοπαλείς ταϊς γνώμαις όντες ισοκρατείς και τοΐς σώμασιν εγίγνοντο κάν πάντες απέθανον ή και υπό της νυκτός αγχώμαλοι διεκρίθησαν, ει μή ό τε Βογούας έξωθέν που των συνεστηκότων ών επί το τού Πομπηίου στρα

τόπεδον ώρμησε, και ο Λαβιώνος ως τούτο είδε, τήν τε τάξιν 3 έξέλιπε και προς εκείνον έτράπετο. φεύγειν γαρ αυτόν οι

Πομπηίειοι νομίσαντες ήθύμησαν. και έμαθον μέν που το αληθές ύστερον, ου μέντοι και αναλαβείν εαυτούς έτ' ηδυνήθησαν, αλλ' οι μεν ες την πόλιν οι δε ες το τάφρευμα αποφυγόντες ουτοί τε τους προσμίξαντας σφίσιν ισχυρώς απεμα

dúvo] Der Schild Cäsars wurde, wie Appian erzählt, von mehr als hundert Geschossen durchbohrt.

der! Keine Gnade!“ καταπηδήGavtes] Vell. II, 65 nullum unquam atrocius periculosiusque a Caesare initum proelium, adeo ut plus quam dubio Marte descenderet equo consistensque ante recedentem suorum aciem increpita prius fortuna, quod se in eum servasset exitum, denuntiaret militibus, vestigio se non recessurum: proinde viderent, quem et quo loco inperatorem deserturi forent. verecundia magis quam virtute acies restitutae sunt a duce quam a milite fortius.

και κιν

C. 38. έφεσις] Verlangen. – άγχώualoi] unentschieden.

αυτόν] sc. Labienum. ες την πόλιν] Nach Munda. Darunter soll (nach Strabo) auch Cn. Pompeius gewesen sein. Nach der Stadt Munda benennen auch die meisten Autoren die Schlacht, welche am 17. März 45 geschlagen wurde, Dio und Zonaras

χέσαντο, και ου πρότερόν γε έπεσον πρίν αμφίβολοι γενέσθαι, και εκείνοι το τείχος επί πολύ διέσωσαν, ώστε μη πρότερον 4 αυτό αλώναι πρίν πάντας σφάς εν ταϊς εκδρομαΐς απολέσθαι. τοσούτο δ' ούν το σύνολον των Ρωμαίων πάθος εκατέρωθεν εγένετο ώστ’ απορήσαντας όπως την πόλιν, μή και νυκτός εκδρωσί τινες, αποτειχίσωσιν, ουτά τα σώματα των νεκρών αυτή περινήσαι.

κρατήσας δε ούτως ο Καίσαρ και την Κόρδουβαν ευθύς 39 έλαβεν ό τε γαρ Σέξτος οι προεξεχώρησε, και οι επιχώριοι καίτοι των δούλων ανθισταμένων σφίσιν εκειδήπερ ήλευθέρωντο, προσεχώρησαν αυτώ. και δς τους μεν εν τοίς όπλοις 2 όντας απέσφαξε, τους δε λοιπούς εξηργυρίσατο. το δ' αυτό

δ τούτο και τους την Ισπαλιν έχοντας έδρασεν, ου το μεν πρώτον ως και εκούσιοι φρουράν παρ' αυτού εσεδέξαντο, έπειτα δε διαφθείραντες τους εσελθόντας επολέμησαν. επεστράτευσέ τε ούν 3 επ' αυτούς, και αμελέστερον δήθεν προσεδρεύων ελπίδα σφίσιν ως και διαφυγείν δυνησομένοις παρέσχε. κάκ τούτου περιορών δή τους εκ του τείχους έξιόντας εκείνους τε ελόχιζε και απώλλυε, και την πόλιν ούτως ανδρών κατά βραχύ έρημωθείσαν είλε. και μετά τούτο και την Μούνδαν και τάλλα, τα μεν 4 ακούσια συν πολλώ φόνω, τα δε και εθελούσια παρέλαβε και ήργυρολόγησεν, ώστε μηδέ των του Ηρακλέους αναθημάτων των εν τοίς Γαδείροις ανακειμένων φείσασθαι, χώρας τέ τινων απετέμετο, και ετέροις τον φόρον προσεπηύξησε. ταύτα μεν 5 τους αντιπολεμήσαντάς οι έδρασε, τοϊς δε εύνοιάν τινα αυτού σχουσιν έδωκε μεν και χωρία και ατέλειαν, πολιτείαν τε τισι, και άλλους αποίκους των Ρωμαίων νομίζεσθαι, ου μήν και προίκα αυτά έχαρίσατο.

Καίσαρ μεν δή ταύτ' έπραττε, Πομπήιος δέ διαφυγών πως 40 εν τη τροπή ήλθε μεν επί την θάλασσαν ως και το ναυτικό τω εν τη Καρτηία ορμούντι χρησόμενος, εύρων δε αυτούς

προς τον κρατούντα αποκεκλικότας επέβη μέν πλοίου τινός, 2 προσδοκήσας επ' αυτού διαδράσεσθαι, πληγείς δε εν τούτω

και αθυμήσας τη τε γη αύθις προσέσχε, κάνταύθα συνελθόντας τινάς παραλαβών προς την μεσόγειαν ώρμησε. και αυτός τε Καισεννία Λέντωνι περιπεσών ηττήθη, και ές ύλην τινά καταφυγών εφθάρης και ο Δίδιος αγνοών τε τούτο, και πλανώμενος ως και συμμίξων που αυτό συνέτυχεν ετέροις τισι και απώλετο.

4. Cäsars Alleinherrschaft und Tod (Dio XLIV, 1--21).

1 ο μεν ούν Καίσαρ ταύθ' ούτως και επί τους Πάρθους

στρατεύσων έπραξεν, οίστρος δέ τισιν αλιτηριώδης φθόνω τε του προήκοντος και μίσει του προτετιμημένου σφών προσπεσών

εκείνόν τε ανόμως απέκτεινε, καινόν ανοσίου δόξης όνομα 2 προσλαβών, και τα ψηφισθέντα διεσκέδασε, στάσεις τε αύθις

εξ ομονοίας και πολέμους έμφυλίους τοΐς Ρωμαίοις παρεσκεύασεν· έλεγον μέν γάρ καθαιρέται τε του Καίσαρος και ελευθερωται του δήμου γεγονέναι, το δε αληθές εκείνω τε ασεβώς

επεβούλευσαν και την πόλιν ορθώς ήδη πολιτευομένην εστα2 σίασαν. δημοκρατία γαρ όνομα μεν εύσχημον έχει και τινα

και ισομοιρίαν πάσιν εκ της ισονομίας φέρειν δοκεί, εν δε δή τοίς έργοις ελέγχεται μηδέν ομολογούσα τώ προσρήματι και

C. 40. πληγείς δε εν τούτω] Er wurde bei dem Kappen eines Taues, in welches er sich verwickelt hatte, am linken Fusse verletzt, auf der Flucht im Innern des Landes ver-: renkte er auch den andern Fuss. ηττήθη] Im tarraconensischen Spanien, in der Gegend von Lauron. ετέροις τισί] lusitanische Krieger des Cn. Pompeius.

C. 1. ως και επί τούς Πάρθους] Nach der Niederlage des Crassus (53) war Syrien und Cilicien nie vor den Einfällen der Parther sicher, sie erhoben geradezu Anspruch auf diese Provinzen. Cäsar traf nun alle Vorbereitungen zu einem Feldzuge nach Osten, drei Legionen gingen nach Syrien und sechs Legionen mit Reiterei und leichten Truppen erwarteten in Macedonien die Ankunft des Diktators. άλι

τηριώδης] furor amens, Raserei und Verblendung.-dvouws) nefario scelere. ανοσίου δόξης] 1ηρίας gloriae. - τα ψηφισθέντα] Dio 43,

. 51 τόν τε ούν πόλεμον επί τους Πάρθους τω Καίσαρι ομοθυμαδόν έψηφίσατο και την παρασκευήν αυτού πολλήν έποιούντο (auch zur Ordnung des Staates für die nächsten drei Jahre). - καθαιρέται] Caesa

). ris percussores. Vgl. Cic. Phil. II § 31: Ergo qui sum illorum familiaris nego quicquam esse medium: confiteor eos, nisi liberatores populi R. conservatoresque reip. sint, plus quam sicarios plus quam homicidas plus etiam quam parricidas esse, si quidem est atrocius patriae parentem quam suum occidere.

C. 2. όνομα εύσχημον] speciem honestam. - loououglav] aequalitas,

. ισομοιρίαν] , ισονομία

aequabilitas iuris.

τουναντίον η μοναρχία δυσχερές μεν ακούσαι, χρησιμώτατον δε έμπολιτεύσασθαι εστι. δαόν τε γαρ ένα τινά χρηστών ή πολλούς ευρείν' άν τε και τούτο χαλεπόν τισιν είναι δοκή, 2 πάσα ανάγκη εκείνό γε αδύνατον ομολογηθήναι είναι ου γάρ προσήκει τους πολλούς αρετήν κτάσθαι. ει δ' ούν και φαυλός τις αυταρχήσειεν, αλλά του γε πλήθους των ομοίων αιρετώτερός εστιν, ώσπερ που και τα έργα τά τε των Ελλήνων και τα των βαρβάρων, των τε Ρωμαίων αυτών, τεκμηριοϊ. τά τε 3 γαρ αμείνω πολύ μείζω και πλείω και πόλεσι και ιδιώταις εκ βασιλέων ή δήμων αεί ποτε έγένετο, και τα χείρω δυσχερέστερα εν ταϊς μοναρχίαις ή ταϊς όχλοκρατίαις συμβαίνει. ει γάρ που και δημοκρατία τις ήνθησεν, αλλ' εν γε βραχεί χρόνω ήκμασε, μέχρις ου μήτε μέγεθος μήτε ισχύν έσχον, ώστε ή ύβρεις σφίσιν εξ ευπραγίας ή φθόνους εκ φιλοτιμίας εγγενέσθαι. πόλιν 4 δε αυτήν τηλικαύτην ούσαν και του τε καλλίστου του τε πλείστου της εμφανούς οικουμένης άρχουσαν, και πολλά μέν ανθρώπων ήθη και διάφορα κεκτημένην, πολλούς δε και μεγάλους πλούτους έχουσαν, ταϊς τε πράξεσι και ταϊς τύχαις παντoδαπαϊς και ιδία και δημοσία χρωμένην, αδύνατον μεν εν δημοκρατία σωφρονήσαι, αδυνατώτερον δε μη σωφρονούσαν ομονοήσαι. ώστ' είπερ ταύτα ούτως ή τε Βρούτος ο Μάρκος 5 και ο Κάσσιος ο Γάιος έξελογίσαντο, ουκ άν ποτε τόν τε προστάτης και τον κηδεμόνα αυτής απέκτειναν, ουδ' αν μυρίων αίτιοι κακών και εαυτούς και τοις άλλοις τοις τότε ανθρώποις εγένοντο.

έσχε δε ώδε, και αιτίαν τήνδε ο θάνατος αυτού έλαβεν: 3 ου γαρ δή και αναίτιον πάντη το επίφθονον έκτήσατο, πλην καθ' όσον αυτοί οι βουλευται ταϊς τε καινότησι και ταϊς υπερβολαίς των τιμών εξάραντές τε αυτόν και φυσήσαντες έπειτα επ' αυταίς εκείναις και εμέμφοντο και διέβαλλον ως ηδέως τε σφάς λαμβάνοντα και ογκηρότερον απ' αυτών ζωντα. έστι μέν 2

γαρ ό,τι και ο Καίσαρ ήμαρτε, δεξάμενός τέ τινα των ψηφισθέντων οι και πιστεύσας όντως αυτών άξιούσθαι, πλείστον

δέ όμως εκείνοι, οίτινες αρξάμενοι τιμάν αυτόν ως και άξιον, 3 προήγαγον ες αιτίαν οις εψηφίζοντο. ούτε γάρ διωθεϊσθαι πάντα

αυτά ετόλμα, μη και υπερφρονείν νομισθείη, ούτ' αυ λαμβάνων ασφαλής είναι ήδύνατο" το γαρ υπερβάλλον των τε τιμών

και των επαίνων χαυνοτέρους πως και τους πάνυ σώφρονας, 4 άλλως τε καν αληθώς γίγνεσθαι δοκώσι, ποιεϊ. εγένετο δε τα

δοθέντα αυτό μετ' εκείνα όσα είρηται τοσάδε και τοιάδες καθ'

έν γάρ, ει και μη πάντα άμα μήτε εσηνέχθη μήτε εκυρώθη, 2 λελέξεται. τα μεν γαρ πρώτα φαίνεσθαί τε αυτόν αεί και εν

αυτή τη πόλει την στολήν την επινίκιον ενδεδυκότα, και καθέζεσθαι επί του αρχικού δίφρου πανταχή πλήν εν ταϊς παν

ηγύρεσιν, εψηφίσαντο τότε γάρ επί τε του δημαρχικού βάθρου 3 και μετά των αεί δημαρχούντων θεάσθαι έλαβε. σκυλά τέ τινα

οπίμα ες τον του Διός του Φερετρίου νεών αναθείναι οι ώσπερ τινά πολέμιον στρατηγών αυτοχειρία πεφονευκότι, και τοίς ραβδούχοις δαφνηφορoύσιν αεί χρήσθαι, μετά τε τάς άν

οχάς τας Λατίνας επι κέλητος ες την πόλιν εκ του 'Αλβανού εσε4 λαύνειν έδοσαν. πρός τε τούτοις τοιούτοις ουσι πατέρα τε αυτόν

της πατρίδος επωνόμασαν και ες τα νομίσματα ενεχάραξαν, τα τε γενέθλια αυτού δημοσία θύειν εψηφίσαντο, και εν ταις πόλεσι

τούς τε ναούς τοίς εν τη Ρώμη πάσιν ανδριάντα τινά αυτού και είναι εκέλευσαν, και επί γε του βήματος δύο, τον μεν ως

τους πολίτας σεσωκότος, τον δε ως την πόλιν εκ πολιορκίας εξηρημένου, μετά των στεφάνων των επί τοϊς τοιούτοις νενο

vor

λας των τιμών. - οίς εψηφίζοντο]

. decretis et honoribus suis. διωθεϊσθαι] αspernari.

C. 4. μετ' εκείνα όσα είρηται] Bereits nach Beendigung des Krieges in Afrika hatte der Senat noch

Cäsars Rückkehr unmässige Ehrenbeschlüsse gefasst (46), dann folgen andere im Jahr 45 und zuletzt im J. 44, welche Dio hier aufzählt.

πάντα άμα] Der Ton ruht auf άμα. - αρχικού δίφρου] i. e. sella curulis. – δημαρχικού βάθρου] tri

. bunicio subseilio sedebat (medius inter consulum sellas) Suet. — tès avoχας τας Λατίνας] feriae Latinae.

επί κέλητος] zu Pferde. ες τα νομίσματα] Auf Münzen, welche sich erhalten haben, sieht man zu gleich das Bild der Clementia oder den Tempel der Clementia. ανδριάντα τινά] simulcra uota deos Suet. επί του βήματος δύο] vgl. dagegen Cic. p. Deiot. 8 34. -- μετά tā v otepávov] 'der corona civica et obsidionalis, Kränze von Eichenlaub und Gras. Obsidionalis est, quam ii qui liberati obsidione sunt dant ei duci, qui liberavit. Ea corona graminea est. Civica corona appellatur, quam civis civi, a quo in proelio servatus est , testem vitae salutisque perceptae dat. Ea