πτεύση. επεί τε ο καιρός ελάμβανε, προσήλθε τις αυτώ ως και χάριν τινά γιγνώσκων, και το ιμάτιον αυτού από του ώμου καθείλκυσε, σημείόν τι τούτο κατά το συγκείμενον τοϊς συνωμόταις αίρων κάκ τούτου προσπεσόντες αυτώ εκείνοι πολλαχόθεν άμα κατέτρωσαν αυτόν, ώσθ' υπό του πλήθους 5 αυτών μήτ' ειπείν μήτε πράξαι τι τον Καίσαρα δυνηθήναι, αλλά συγκαλυψάμενον σφαγήναι πολλούς τραύμασι. ταύτα μεν ταληθέστατα ήδη δέ τινες και εκείνο είπον, ότι προς τον Βρούτον ισχυρώς πατάξαντα έφη και σύ, τέκνον;”

θορύβου δ' ουν πολλού παρά των άλλων τών τε ένδον 20 όντων και των έξωθεν προσεστηκότων πρός τε το αιφνίδιον του πάθους, και ότι ήγνόουν τούς τε σφαγέας και το πλήθος τήν τε διάνοιαν αυτών, γενομένου πάντες ως και κινδυνεύοντες εταράσσοντο, και αυτοί τε ες φυγήν ώρμησαν ή έκαστος 2 έδύνατο, και τους προστυγχάνοντας σφίσιν εξέπλησσον, σαφές μεν ουδέν λέγοντες, αυτά δε ταύτα μόνον βοώντες, “φεύγε κλείε, φεύγε κλεϊε.” και αυτά και οι λοιποί παραλαμβάνοντες 3 παρ' αλλήλων ως έκαστος διεβόων, και την τε πόλιν θρήνων επλήρουν, και αυτοί ές τε τα εργαστήρια και ες τας οικίας εσπίπτοντες απεκρύπτοντο, καίτοι των σφαγέων ές τε την αγοράν ώσπερ είχον όρμησάντων, και τούς τε σχήμασιν ένδεικνυμένων και προσεκβοώντων μη φοβείσθαι. εκείνοι μεν γαρ 4 τούτό τε άμα έλεγον και τον Κικέρωνα συνεχώς ανεκάλουν,

stand mit Truppen in der Nähe der Stadt, welche zum parthischen Kriege bestimmt waren. - προσήλθέ τις] L. Tillius Cimber. - χάριν γιγνώσκων] Dank wissen, bezeugen.

συγκαλυψάμενον] Suet. : ut animadverit undique se strictis pugionibus peti, toga caput obvolvit, simul sinistra manu sinum ad ima crura deduxit, quo honestius caderet etiam inferiore corporis parte velata.

ήδη δέ τινες] Suet. : ita XXIII plagis confossus est, uno modo ad primum ictum gemitu sine voce edito; etsi tradiderunt quidam M. Bruto inruenti dixisse: nal or τέκνον;

C. 20. τον Κικέρωνα] Cic. Phil. II § 28 Caesare interfecto statim cruentum alte extollens Brutus pugionem Ciceronem nominatim exclamavit atque ei reciperatam libertatem est

gratulatus. Cur mihi potissimum? Videlicet quod, cum rem gessisset consimilem rebus eis, quas ipse gesseram, me potissimum testatus est se aemulum mearum laudium exstitisse. Dennoch urteilt Cic. ad Att. XIV, 21, 3: acta illa res est animo virili, consilio puerili. XV, 4, 2: animis enim usi sumus virilibus, consiliis, mihi crede, puerilibus. Excisa enim est arbor, non evolsa. Itaque quam fruticetur vides. XIV, 4, 2: nostri autem heroes, quod per ipsos confici potuit, gloriosissime et magnificentissime confecerunt. Reliquae res opes et copias desiderant, quas nullas habemus. Ruhig und besonnen urteilt Seneca de Benef.. II, 20 Disputari de M. Bruto solet an debuerit accipere ab divo Iulio vitam, cum occidendum eum iudicaret. Quam rationem in occidendo

ο δε όμιλος ούτ' άλλως επίστευε σφίσιν αληθεύειν ούτε ραδίως

καθίστατο. οψέ δ' ούν ποτε και μόλις, ως ούτε τις εφονεύετο 21 ούτε συνελαμβάνετο, θαρσήσαντες ησύχασαν. και συνελθόν

των αυτών ες εκκλησίαν πολλά μέν κατά του Καίσαρος πολλα δε και υπέρ της δημοκρατίας οι σφαγείς είπον, θαρσεϊν τε σφάς και μηδέν δεινόν προσδέχεσθαι εκέλευον ούτε γάρ επί δυναστεία ούτ' επ' άλλη πλεονεξία ουδεμιά απεκτονέναι αυτόν

έφασαν, αλλ' ίν' ελεύθεροί τε και αυτόνομοι όντες όρθώς 2 πολιτεύωνται. τοιαύτα άττα είπόντες τους μεν πολλούς κατ

έστησαν, και μάλισθ' ότι ουδένα ήδίκουν αυτοί δε δή φοβούμενοι και ως μή τις σφίσιν αντεπιβουλεύση, ανήλθον

ες το Καπιτώλιον ως και τους θεούς προσευξόμενοι, και εκεί 3 τήν τε ημέραν και την νύκτα ενδιέτριψαν. και αυτούς και

άλλοι τιμές των πρώτων αφ' εσπέρας, της μεν επιβουλής ου συμμετασχόντες, της δε απ' αυτής δόξης, ως και επαινουμένους

σφάς εώρων, και των άθλων & προσεδέχοντο μεταποιησόμενοι, 4 συνεγένοντο. και συνέβη γε αυτούς ες τουναντίον το πράγμα

δικαιότατα περιστήναι ούτε γάρ το όνομα του έργου ατε μηδέν αυτού προσκοινωνήσαντες έλαβον, και του κινδύνου τού τοϊς δράσασιν αυτό συμβάντος ως και συμβουλεύσαντες σφίσι μετέσχον. secutus sit, alias tractabimus. mihi venerat (cf. Cic. Phil. II § 5), non enim, cum vir magnus in aliis fuerit, enim servavit is, qui non interfecit, in hac re videtur vehementer errasse nec beneficium dedit, sed missionem. nec ex institutione Stoica (Brutus war Stoiker) se egisse, qui aut regis C. 21. κατέστησαν] – brachten nomen extimuit, cum optimus civi- zur Ruhe. Diese Bedeutung ist seltatis status sub rege iusto sit; aut ten, man erwartet κατέστησαν ες ibi speravit libertatem futuram, ubi ησυχίαν, wie είς φόβον Thuk. II, 81; tam magnum praemium erat et inpe- dagegen ist die intransitive Form randi et serviendi, aut existimavit und Bedeutung häufig: xatéotn civitatem in priorem formam posse θόρυβας, η λίμνη, το πνεύμα etc. revocari amissis pristinis moribus των πρώτων] principum, meistens futuramque ibi aequalitatem civilis Consulare. wie Cicero und Lentulus juris et staturas suo loco leges, ubi Spinther. μεταποιησόμενοι] Cic. viderat tot milia hominum pugnan- Phil. II § 25 cuius autem, qui in eo tia, non an servirent, sed utri. numero fuisset, nomen est occultaQuanta vero illum aut rerum na- tum? occultatum dico? cuius non turae aut urbis suae tenuit oblivio, statim divolgatum? citius dixerim qui uno interempto defuturum cre- iactasse se aliquos, ut fuisse in ea didit alium, qui idem vellet, cum societate viderentur, cum conscii non Tarquinius esset inventus post tot fuissent, quam ut quisquam celari reges ferro ac fulminibus occisos. vellet qui fuisset. – Meteoxov] Bei

μετέσχον] Si vitam accipere debuit, ob hoc ta- Gelegenheit der Proskriptionen, men non habere illum parentis loco, welche später Antonius und Octaquia in ius dandi beneficii iniuria vianus veröffentlichten.

5. Umtriebe des Antonius (Dio 44, 22-35. 50-51. 53).

Ιδών δε ταύτα ο Δολοβέλλας ουδ' αυτός ήξίου την ησυχίαν 22 άγειν, αλλ' ές τε την ύπατον άρχήν καίπερ μηδέπω οι προσήκουσαν εσήλθε, και δημηγορήσας τι περί των παρόντων ές το Καπιτώλιον ανέβη. τούτων δε ενταύθα όντων, ο Λέπιδος μα- 2 θων τα γεγενημένα τήν τε άγοράν μετά των στρατιωτών της νυκτός κατέλαβε, και κατά των σφαγέων άμα έω εδημηγόρει: ο ούν 'Αντώνιος, καίτοι παραχρήμα μετά τον του Καίσαρος θάνατον φυγων και την τε εσθήτα την αρχικήν, όπως διαλάθη, 3 ρίψας και την νύκτα κρυφθείς, όμως επειδή τούς τε σφαγέας

τον Λέπιδoν εν τη αγορά όντα ήσθετο, την τε γερουσίαν ες το της Γης τέμενος ήθροισε και γνώμας υπέρ των παρόντων προέθηκε. και είπον άλλοι τε άλλα, ως έκαστος αυτών εγίγνωσκε, και ο Κικέρων τάδε, οίσπερ και επείσθησαν.

“άει μεν έγωγε οίμαι χρήναι μηδένα μηδέν μήτε προς χάριν 23 μήτε πρός φιλονικίαν λέγειν, αλλ' ο βέλτιστον έκαστος είναι

εν τώ Καπιτωλ. και

C. 22. ο Δολοβέλλας] Dolabella, και ο Κικέρων τάδε] diese Rede der Schwiegersohn Ciceros, hatte Ciceros ist vielleicht mit aus dersich während des Bürgerkrieges jenigen zusammengesetzt, welche Cäsar angeschlossen, weil er von er an demselben Tage vor dem ibm Tilgung seiner Schulden hoffte. Volke gehalten hat. Klotz hat diese Obwohl er erst 25 Jahre alt war und Rede unter die Werke Ciceros auffür einen unruhigen Kopf galt, hatte genommen. ihn Cäsar doch während seines C. 23–24. Prooemium und Feldzuges gegen die Parther zam Propositio: Pflicht des SeNachfolger im Consulat bestimmt. nators ist es, leidenschaftsAm Tage der Comitien aber unter- los das reine Wohl des Staates brach Antonius als Augur die Wahl- ins Auge zu fassen. Früher verhandlung durch Meldung ungün- war dies nicht möglich wegen stiger Auspicien (alio die). Die der bestehenden Gewaltherr Wahl wurde zwar zu Ende geführt, schaft; jetzt ist der Zwang aber ihre Gültigkeit stand in Frage aufgehoben und zugleich und sollte am 15. März im Senat ent- hängt von dem heutigen Tage schieden werden. περί των παρ- alles Wohl oder Wehe des óvtov] Gegen Cäsar zur Entschul- Staates für die Zukunft ab. digung der Mörder. φυγών] Darum soll Hass und ZwieCic. Phil. II § 88 Quae tua fuga! tracht schweigen und Friede quae formido praeclaro illo die! und Eintracht wiederkehren. quae propter conscientiam scelerum Diese brachte dem Staate desperatio vitae, cum ex illa fuga Ruhm und Glanz, jene unsägbeneficio eorum, qui te, si sanus liches Elend. Von der heu. esses, salvum esse voluerunt, clam tigen Beratung ist die Rette domum recepisti. - την γερουσίαν tung des Staates bedingt,

, ήθροισε] die Sitzung im Tempel der heute oder nie! Tellus, in der Nähe von Antonius' C. 23. πρός φιλονικίαν] = odio, , Wohnung, fand am 17. März statt. cupiditate, ira ac studio, Partei

2 νομίζει, τούτ' αποφαίνεσθαι. δεινόν γαρ ει τους μεν στρατη

γούντας τούς θ' υπατεύοντας πάντα απ' όρθής της διανοίας ποιείν αξιώσομεν, κάν άρα πως σφαλώσιν, ευθύνας παρ' αυτών και της τύχης απαιτήσομεν, εν δε δή τώ βουλεύεσθαι, εν ω

κυριώτατοι της ημετέρας αυτών γνώμης εσμέν, τα κοινή συμφέ3 ροντα των ιδίων ένεκα πλεονεξιών προησόμεθα. αεί μεν δή

διά ταύτα, ο πατέρες, πάντα απλώς και δικαίως ηγούμαι δεϊν ημάς συμβουλεύειν, μάλιστα δε εν τοίς παρούσι πράγμασιν,

εν οίς αν μεν μηδέν πολυπραγμονήσαντες ομονοήσωμεν, αυτοί 4 τε σωθησόμεθα και τους άλλους άπαντας περιποιήσομεν, αν

δ' ακριβώς πάντα εξετάσαι εθελήσωμεν, δέδοικα μή κακώς

δυσχερές δ' ουδέν άρχόμενος των λόγων είπεϊν βούλομαι. 24 πρότερον μέν γάρ, ουκ ολίγος εξ ού χρόνος, οι τα όπλα έχον

τες και της πολιτείας εγκρατείς ως το πολύ εγίγνοντο, ώστ'

αυτούς ό,τι δεί βουλεύειν υμίν επιτάττειν, αλλ' ουχ υμάς ό,τι 2 χρή πράττειν εκείνους προσκοπεϊν νύν δ' ες τούτο καιρού

πάνθ' ώς ειπείν τα πράγματα πάρεστιν ώστε εφ' υμίν τε αυτά είναι και ες υμάς ανακείσθαι, και παρ' υμών ήτοι την ομόνοιαν και μετά ταύτης την ελευθερίαν, ή στάσεις και

πολέμους έμφυλίους αύθις και απ' αυτών και δεσπότην λαβείν. 3 ό,τι γαρ άν τήμερον ψηφίσησθε, τούτω και οι άλλοι πάντες

ακολουθήσουσι. τούτων ούν ούτως, ώς γε εμαυτόν πείθω, εχόντων φημι δείν ημάς τάς μεν προς αλλήλους έχθρας ή φιλονικίας ή όπως άν τις αυτές ονομάση, καταλύσασθαι, προς δε δή την παλαιάν εκείνην ειρήνης και φιλίας και ομόνοιαν

επανελθεϊν, ενθυμηθέντας τούτό γε ει μηδέν άλλο, ότι τέως 4 μέν εκείνως επολιτευόμεθα, και χώρας και πλούτους και δόξαν

zur Sache gehörige) Interessenpolitik. ακριβώς] = wenn wir uns nicht über die kleinlichen Nebenfragen zur Begeisterung für das höchste Wohl des Staates emporschwingen.

δυσχερές ειπείν βούλομαι] Nachahmung von Dem. de cor. 3.

C. 24. ας το πολύ] fere semper. ό,τι δεί βουλεύειν] quicquid opus esse videbatur sc. eis qui reip. armo, rum vi potiti erant. ό,τι χρή] quid oporteret. ανακείσθαι] in eurer Hand ruht. και οι άλλοι Távtes] das Volk und das Heer. φιλονικίας] Eifereichteleien. ]

. Xxxlvos] more maiorum, pace et con

και συμμάχους έκτησάμεθα, αφ' ού δε ες τα προς αλλήλους κακά προήχθημεν, ουχ όσον ουκ αμείνους αλλά και πολύ χείρους εγενόμεθα. και έγωγε τοσούτου δέω νομίζειν άλλο 5 τι σώσαι άν έν γε τώ παρόντι την πόλιν, ώστ' αν μη τι τήμερον και ήδη γε ότι τάχιστα πρoβουλεύσωμεν, ουδ' αναλαβεϊν δυνησόμεθα.

σκοπείτε δε ως αληθή λέγω, πρός τε τα παρόντα απιδόντες 25 και τα αρχαία αναλογισάμενοι. ή ουχ οράτε μεν τα γιγνόμενα, και ότι διαιρείται τε και περισπάται ο δήμος αύθις, και οι μεν ταύτα οι δε εκείνα προαιρούμενοι διχη τε ήδη νενέμηνται και διχή στρατοπεδεύονται, και οι μεν το Καπιτώλιον προκατειλή- 2 φασιν ώσπερ τινάς Γαλάτας φοβούμενοι, οι δε εκ της αγοράς πολιορκείς αυτούς παρασκευάζονται καθάπερ Καρχηδόνιοί τινες αλλ' ου Ρωμαίοι και αυτοι όντες; ουκ ακούετε δε ότι και πρό- 3 τερον πολλάκις διχογνωμονησάντων τινών ώστε και τον 'Αουεντϊνόν ποτε και το Καπιτώλιον, έστι δ' ούς αυτών και το ιερόν όρος κατασχεϊν, οσάκις μεν επί τοίς ίσοις, ή και βραχύ τι συγχωρήσαντες οι έτεροι τοίς ετέροις, κατηλλάγησαν, μισούντές τε αλλήλους ευθύς επαύσαντο, και εν ειρήνη και ομονοία το λοι- 4 πον του χρόνου διήγαγον ούτως ώστε και πολλούς και μεγάλους πολέμους κοινή κατορθώσαι· οσάκις δε δή πρός φόνους και σφαγάς εχώρησαν, οι μεν δικαιώσει του αμύνεσθαι τους προυπάρξαντας, οι δε και φιλονικία του μηδενός ελασσούσθαι δοκεϊν απατηθέντες, ουδέν πώποτε χρηστών εγένετο. τί γαρ δεί 5 πρός ουδέν ήττον υμάς ειδότας τον Ουαλέριον τον Οράτιον, τον Σατορνίνον τον Γλαυκίαν, τους Γράκχους λέγοντα διατρίcordiα. - τα προς αλλήλους κακά] .

] C. 25. άπιδόντες]. = intueri (ea civiles discordiae.

quae nunc sunt). – αναλογισάμενοι]

). and zwar sofort. – ουδ' αναλαβεϊν] recordari, - διαιρείται τε και περιSC. rempublicam (πόλιν).

σπάται] dividitur ac divellitur. C. 25—27. Argumentatio: Be- οι δε εκ της αγοράς] Lepidus mit weisführung für die Behaup- seinen Trappen. - καθάπερ Καρχηtung (hier sententia senatoria), dóvioi tives] hostes Romano nomini dass der Staat nach einer Re- maxime omnium infesti. διχογνωvolution nur durch hochher. μονησάντων] secedere? και το zige Versöhnung oder Amne- Καπιτώλιον] Cicero denkt hier nicht stie gerettet werden kann, sowohl an Tib. oder C. Gracchus wird geführt durch einen oder an L. Saturninus, sondern an Rückblick zunächst auf die den Überfall des Kapitols durch Geschichte Roms, dann auf den Sabiner Appius Herdonius in die Erfahrungen Athens, im Verbindung mit den römischen VerAnschluss daran wendet sich bannten, cf. Liv. III, 16–17. Dioder Redner zu inneren oder

βραχύ τι συγχωphilosophischen Gründen. ρήσαντες] vgl. ΤΙ. Ι, 72. 93. 122 sq.

και ήδη γε