σφαγὰς ποιήσαντες, ἀλλ ̓ αὐτὸ τοῦτο μόνον ψηφισάμενοι, μὴ μνησικακεῖν ἀλλήλοις. εἰ γάρ τοί τινα καὶ ἡμάρτηταί τισιν, 32 ἀλλ ̓ οὔτι γε καιρός ἐστιν οὔτε πολυπραγμονῆσαι αὐτὰ οὔτε ἐξελέγξαι οὔτε τιμωρήσασθαι. οὐδὲ γὰρ δικάζετέ τισιν ἐν τῷ παρόντι, ὥστε τὸ πάνυ ἀκριβές δίκαιον ζητηθῆναι δεῖν, ἀλλὰ βουλεύεσθε περὶ τῶν ἐνεστηκότων, ὅπως ὡς ἀσφαλέστατα και ταστῇ. τοῦτο δὲ οὐκ ἂν ὑπάρξειεν ἡμῖν, εἰ μή τι παρίδοιμεν, 2 ὥσπερ που καὶ ἐπὶ τῶν παίδων ποιεῖν εἰώθαμεν. οὔτε γὰρ πάντα ἀκριβῶς ἐπ' αὐτῶν ἐκλογιζόμεθα, καὶ πολλὰ καὶ παρορῶμεν ἀναγκαίως· τῶν γὰρ μετρίων ἁμαρτημάτων ἕνεκα οὐδέν ἀνηκέστως δεῖ κολάζειν, ἀλλὰ πράως σωφρονίζειν. καὶ νῦν 3 οὖν, ἅτε καὶ κοινοὶ παντὸς τοῦ δήμου πατέρες οὐ μόνον ὀνο μαζόμενοι ἀλλὰ καὶ ἀληθῶς ὄντες, μὴ καὶ πάντα ἀκριβολογώμεθα, ἵνα μὴ καὶ πάντες ἀπολώμεθα, ἐπεί τοι πολλὰ μὲν ἄν τις καὶ αὐτῷ τῷ Καίσαρι ἐγκαλέσειεν, ὥστε καὶ δικαίως αὐτὸν πεφονεῦσθαι δόξαι, πολλὰ δὲ καὶ τοὺς ἀποκτείναντας 4 αὐτὸν αἰτιάσαιτο, ὥστε καὶ τιμωρίας αὐτοὺς ἀξίους εἶναι νομισθῆναι. ἀλλὰ τοῦτο μὲν ἀνδρῶν ἔργον ἐστὶ στασιάσαι αὖθις ἐπιθυμούντων· δεῖ δὲ τοὺς ὀρθῶς βουλευομένους μὴ τὸ πάντῃ δίκαιον ἐξακριβοῦντας βλάπτεσθαι, ἀλλὰ καὶ τῷ ἐπιεικεῖ προσχρωμένους σώζεσθαι. ὥστε τὰ μὲν γεγενημένα ταῦτα χαλάζης 5 τέ τινος καὶ κατακλυσμοῦ τρόπον συμβεβηκέναι νομίσαντες λήθῃ παράδοτε γνωρίσαντες δὲ νῦν γε ἀλλήλους, ἅτε καὶ ὁμόφυλοι καὶ πολῖται συγγενεῖς τε ὄντες, ὁμονοήσατε. καὶ ὅπως γε μηδεὶς ὑμῶν ὑποπτεύσῃ με χαρίσασθαί τι 33 τοῖς τὸν Καίσαρα ἀποκτείνασιν, ἵνα μὴ δίκην δῶσιν, ὅτι ποτὲ ἐν τῇ τοῦ Πομπηίου μερίδι ἐγενόμην, βούλεσθαι, ἕν τι ὑμῖν 2 ἐρῶ. καὶ γάρ τοι καὶ νομίζω πάντας ὑμᾶς πεπεῖσθαι σαφῶς ὅτι οὔτε φιλίαν οὔτε ἔχθραν πρὸς οὐδένα πώποτε δι ̓ ἐμαυτὸν ἀνειλόμην, ἀλλ ̓ ἀεὶ πάντας ὑμῶν ἕνεκα καὶ τῆς κοινῆς καὶ ἐλευθερίας καὶ ὁμονοίας τοὺς μὲν ἐμίσησα τοὺς δὲ ἠγάπησα. δι' οὖν τοῦτο τὰ μὲν ἄλλα ἐάσω, βραχὺ δέ τι ὑμῖν μόνον 3 φράσω. τοσούτου γὰρ δέω τοῦτο ποιεῖν καὶ μὴ τῆς κοινῆς σωτηρίας προσκοπεῖν, ὥστε καὶ τοῖς ἑτέροις οὐχ ὅτι τὴν ἄδειαν ἁπάντων ὧν ἐπιπολάσαντες ἐπὶ τοῦ Καίσαρος ἔξω τοῦ καθ εστηκότος ἐποίησαν δοθῆναι φημι χρῆναι, ἀλλὰ καὶ τὰς τιμὰς καὶ τὰς ἀρχὰς καὶ τὰς δωρεάς, ὅσας ἔλαβον παρ ̓ αὐτοῦ, καίπερ 4 οὐκ ἀρεσκόμενός τισιν αὐτῶν, φυλαχθῆναι. πρᾶξαι μὲν γὰρ ἔτι καὶ προχειρίσασθαί τι τοιοῦτον οὐκ ἂν ὑμῖν συμβουλεύσαιμι· ἐπειδὴ δὲ γέγονεν, οὐδὲν οὐδὲ ἐκείνων οἶμαι δεῖν ὑμᾶς που λυπραγμονῆσαι. τί γὰρ ἂν καὶ ζημιωθείητε τοσοῦτον, ἄν τι ὁ δεῖνα ἢ ὁ δεῖνα ἔξω τοῦ δικαίου καὶ παρὰ τὴν ἀξίαν λαβὼν ὅσον ὠφεληθείητε μήτε φόβον μήτε ταραχὴν τοῖς τι δυνηθεῖσι τότε παρασχόντες; ἔχῃ, 5 ταῦτα μὲν ἐν τῷ παρόντι πρὸς τὸ κατεπεῖγον ἤδη λέγω. ἐπειδὰν δὲ καταστῇ τὰ πράγματα, τότε καὶ περὶ τῶν λοιπῶν σκεψόμεθα.” 34 Κικέρων μὲν τοιαῦτα εἰπὼν ἔπεισε τὴν γερουσίαν μηδένα μηδενὶ μνησικακῆσαι ψηφίσασθαι· ἐν ᾧ δὲ ταῦτ ̓ ἐγίγνετο, καὶ οἱ σφαγεῖς ὑπέσχοντο τοῖς στρατιώταις μηδὲν τῶν ὑπὸ τοῦ 2 Καίσαρος πραχθέντων καταλύσειν. ἐπειδὴ γὰρ δεινῶς αὐτοὺς ἀγανακτοῦντας ᾔσθοντο μὴ καὶ τῶν δοθέντων σφίσιν ὑπ ̓ Pompeius gehören. — οὔτε φιλίαν οὔτε ἔχθραν] Cic. Phil. II, 1 Quonam meo fato fieri dicam, ut nemo his annis XX reip. fuerit hostis, qui non bellum eodem tempore mihi quoque indixerit? Nemo illorum inimicus mihi fuit voluntarius (= mea voluntate susceptus), omnes a me reip. causa lacessiti. Dio giebt dem Gedanken Ciceros eine zu weite Ausdehnung (οὔτε φιλίαν). ἐπιπολάσαντες] sich überheben. φυλαχθῆναι] dieser Vorschlag unterstützte den schlauen Antrag des Antonius, alle Gesetze, Verordnungen und Bestimmungen des Cäsar sollten, weil es so das Staatswohl fordere, in Kraft bleiben (acta Cae saris). Cicero scheute sich hauptsächlich die Veteranen Casars, welche Landanweisungen erhalten hatten, in ihrem Besitze zu beunruhigen. — πρὸς τὸ κατεπείγον] gegenüber der drohenden Gefahr. καταστῇ] Festigkeit gewinnen. C. 34. ἔπεισε ψηφίσασθαι] Phil. I, 1 In quo templo (in aede Telluris), quantum in me fuit, ieci fundamenta pacis Atheniensiumque renovavi vetus exemplum; Graecum etiam verbum usurpavi, quo tum in sedandis discordiis usa erat civitas illa atque omnem memoriam discordiarum oblivione sempiterna delendam censui. - οἱ σφαγεῖς ὑπέσχοντο] Ein solcher Zusatz zum Schutze der Veteranen αὐτοῦ στερηθῶσιν, ἔσπευσαν, πρὶν καὶ ὁτιοῦν τὴν βουλὴν διαγνώναι, προκαταλαβεῖν αὐτούς, κἀκ τούτου τούς τε παρόντας αὐτοῦ κάτω προκαλοῦντες ἐς ἐπήκοον διελέγοντο σφίσι τὰ προσήκοντα, καὶ ἐς τὴν ἀγορὰν γράμματα καταπέμποντες 3 ἐπηγγέλλοντο μήτ' ἀφαιρήσεσθαι μηδένα μηδὲν μήτ' ἄλλως λυπήσειν, τό τε κῦρος σύμπασι τοῖς πραχθεῖσιν ὑπὸ τοῦ Καίσαρος ἐκβεβαιοῦν· καὶ ἐς τὴν ὁμόνοιαν αὐτοὺς προετρέποντο, ὅρκοις τοῖς μεγίστοις ἦ μὴν ἀψευδήσειν πάντα πιστούμενοι. ὡς οὖν καὶ τὰ τῇ βουλῇ δόξαντα διηγγέλθη, οὔτε οἱ 4 στρατιῶται τῷ Λεπίδῳ ἔτι προσεῖχον οὔτε ἐκεῖνοι δέος τι αὐτοῦ ἔσχον, ἀλλ ̓ ἐς τὰς καταλλαγάς, τοῦ ̓Αντωνίου τὰ μάτ λιστα ἐνάγοντος σφᾶς, καὶ παρὰ τὴν γνώμην αὐτοῦ ὥρμησαν. ὁ μὲν γὰρ Λέπιδος πρόσχημα τὴν τοῦ Καίσαρος τιμωρίαν 5 ποιούμενος νεωτέρων πραγμάτων ἐπεθύμει, καὶ ἅτε καὶ στρατεύματα ἔχων τήν τε δυναστείαν αὐτοῦ διαδέξεσθαι καὶ ἐν κράτει γενήσεσθαι προσεδόκα, καὶ διὰ ταῦτ ̓ ἐπολεμοποίει· ὁ 6 δὲ ̓Αντώνιος τά τε ἐκείνου τοιαῦθ ̓ ὁρῶν ὄντα, καὶ αὐτὸς μηδεμίαν ἰσχὺν περιβεβλημένος, οὔτε τι ἐτόλμησε τότε γε νεοχμῶσαι, καὶ τὸν Λέπιδον ἡττηθῆναι τοῦ πλείονος, ἵνα μὴ μείζων γένηται, προσανέπεισε. συνέβησαν μὲν οὖν ἐφ ̓ οἷσπερ ἐψήφιστο, οὐ μέντοι καὶ πρότερον οἱ ἐν τῷ Καπιτωλίῳ ὄντες κατέβησαν πριν τόν τε τοῦ Λεπίδου καὶ τὸν τοῦ ̓Αντωνίου παῖδα ἐν ὁμήρων λόγῳ λαβεῖν, καὶ Βροῦτος μὲν πρὸς τὸν Λέπιδον, καὶ γὰρ ἐν γένει αὐτῷ ἦν, Κάσσιος δὲ πρὸς τὸν 7 Αντώνιον ἐπ' ἀσφαλεία. συνδειπνούντων δὲ ἄλλα τε, ὥσπερ εἰκὸς ἐν τῷ τοιούτῳ, πολλὰ ἐλέγετο, καὶ ἐπήρετο τὸν Κάσσιον ὁ ̓Αντώνιος ἆρά γε καὶ νῦν ξιφίδιόν τι ὑπὸ μάλης ἔχεις;” καὶ ὃς μάλα” ἔφη μέγα, ἄν γε καὶ σὺ τυραννῆσαι ἐπιθυμήσῃς.” 35 τότε μὲν δὴ ταῦθ' οὕτως ἐπράχθη, καὶ δεινὸν οὐδὲν οὔτε ἐγίγνετο οὔτε ἠλπίζετο, ἀλλ ̓ οἵ τε πολλοὶ ἔχαιρον τῆς δυναστείας τοῦ Καίσαρος ἀπηλλαγμένοι, καὶ τινες καὶ ἄταφον τὸ σῶμα αὐτοῦ ῥῖψαι ἐνενόουν, καὶ ἐκεῖνοι εὐθυμοῦντο μήτε προσπεριεργαζόμενοί τι καὶ ἐλευθερωταὶ τυραννοφόνοι τε ὀνομαζό2 μενοι. τῆς δὲ διαθήκης αὐτοῦ μετὰ ταῦτα ἀναγνωσθείσης, μαθὼν ὁ δῆμος ὅτι τόν τε Ὀκτάουιον υἱὸν πεποίηται, καὶ τὸν Αντώνιον τόν τε Δέκιμον καί τινας ἄλλους τῶν σφαγέων ἐπιτρόπους τε αὐτοῦ καὶ κληρονόμους τῆς οὐσίας, ἄν γε μὴ ἐς 3 ἐκεῖνον ἔλθῃ, καταλέλοιπε, καὶ προσέτι και δωρεὰς ἄλλοις τέ τινας καὶ τῇ πόλει τούς τε κήπους τοὺς παρὰ τὸν Τίβεριν καὶ δραχμάς, ὡς μὲν αὐτὸς ὁ Ὀκτάουιος γράφει, τριάκοντα, ὡς δὲ ἕτεροι, πέντε καὶ ἑβδομήκοντα ἑκάστῳ σφῶν δοθῆναι κεκέλευ4 κεν, ἐταράχθησαν. καὶ αὐτοὺς ὁ ̓Αντώνιος ἐπιπαρώξυνε, τὸν τε νεκρὸν ἐς τὴν ἀγορὰν ἀνοητότατα κομίσας, καὶ προθέμενος ᾑματωμένον τε, ὥσπερ εἶχε, καὶ τραύματα ἐκφαίνοντα, καί τινα καὶ λόγον ἐπ' αὐτῷ, ἄλλως μὲν περικαλλῆ καὶ λαμπρόν, οὐ μέντοι καὶ συμφέροντα τοῖς τότε παροῦσιν, εἰπών. 50 τοιαῦτα τοῦ ̓Αντωνίου λέγοντος ὁ δῆμος τὰ μὲν πρῶτα ἠρεθίζετο, ἔπειτα δὲ ὠργίζετο, καὶ τέλος οὕτως ἐφλέγμηνεν ὥστε τούς τε φονέας αὐτοῦ ζητεῖν καὶ τοῖς ἄλλοις βουλευταῖς ἐγκαλεῖν, ὅτι οἱ μὲν ἀπέκτειναν οἱ δὲ ἐπεῖδον ἀποθνήσκοντα C. 35. ἄταφον τὸ σῶμα ῥίψαι] Wie die Leichen hingerichteter Verbrecher, welche man (unco) in eine Grube (Gemoniae) oder in den Flufs warf. εὐθυμοῦντο] wurden zuversichtlich. προσπεριεργαζόμενοι] Vorsichtsmafsregeln treffen. ἐλευθερωταί] Nachdem kurz vorher Cäsar diesen Titel erhalten hatte. Die Gegner freilich nannten die Mörder Cäsars parricidae (Cic. ad Fam. XII, 3, 1; Phil. II § 31) und diese Bezeichnung wurde später die übliche, cf. Tac. Ann. IV, 34 (Rede des Cremutius Cordus): Scipionem Afranium hunc ipsum Cassium hunc Brutum nusquam latrones et parricidas, quae nunc vocabula inponuntur, saepe ut insignis viros nominat (T. Livius). Ὀκτάουιον] Octavius war der Sohn des römischen Ritters C. Octavius und der Atia, einer Tochter des M. Atius Balbus und der jünge ren Schwester Cäsars Julia, C. 50. ἠρεθίζετο] wurde in Leidenschaft versetzt. — ἐφλέγμηνεν] die Leidenschaft stieg bis zu solcher Raserei. ἐπεϊδον] Synonym mit ἄνδρα ὑπὲρ οὗ δημοσίᾳ κατ ̓ ἔτος εὔχεσθαι ἐψηφίσαντο, καὶ οὗ τήν τε ὑγίειαν τήν τε τύχην ὤμνυσαν, καὶ ὃν ἐξ ἴσου τοῖς δημάρχοις ἄσυλον ἐπεποιήκεσαν. κἀκ τούτου τό τε σῶμα αὐτοῦ 2 ἁρπάσαντες οἱ μὲν ἐς τὸ οἴκημα ἐν ᾧ ἀπέσφακτο, οἱ δὲ ἐς Καπιτώλιον κομίσαι τε ἐβούλοντο καὶ ἐκεῖ καῦσαι, κωλυθέντες δὲ ὑπὸ τῶν στρατιωτῶν φόβῳ τοῦ μὴ καὶ τὸ θέατρον τούς τε ναοὺς συγκαταπρησθῆναι, αὐτοῦ ἐν τῇ ἀγορᾷ, ὥσπερ εἶχον, ἐπὶ πυρὰν ἐπέθηκαν. πολλὰ δ ̓ ἂν καὶ ὡς τῶν πέριξ οἰκοδο- 3 μημάτων ἐφθάρη, εἰ μὴ οἵ τε στρατιῶται ἐμποδὼν ἐγένοντο καί τινας τῶν θρασυτέρων οἱ ὕπατοι κατὰ τῶν τοῦ Καπιτωλίου πετρῶν ἔωσαν. οὐ μέντοι καὶ ἐπαύσαντο διὰ τοῦτο οἱ λοιποὶ ταραττόμενοι, ἀλλ ̓ ἐπί τε τὰς οἰκίας τῶν σφαγέων ὥρ- 4 μησαν, καὶ ἄλλους τε ἐν τούτῳ καὶ Ἕλουιον Κίνναν δημαρ χοῦντα μάτην ἀπέκτειναν· οὐ γὰρ ὅπως ἐπεβούλευσε τῷ Καίσαρι, ἀλλὰ καὶ ἐν τοῖς μάλιστα αὐτὸν ἠγάπα. ἐπλανήθησαν δὲ ὅτι Κορνήλιος Κίννας ὁ στρατηγὸς συμμετέσχε τῆς ἐπιθέσεως. 51 καὶ μετὰ τοῦτο ἀπειπόντων τῶν ὑπάτων μηδένα ἔξω τῶν στρατιωτῶν ἔνοπλον εἶναι, τῶν μὲν φόνων ἀπέσχοντο, βωμὸν δέ τινα ἐν τῷ τῆς πυρᾶς χωρίῳ ἱδρυσάμενοι, τὰ γὰρ ὀστᾶ αὐτοῦ οἱ ἐξελεύθεροι προανείλοντο καὶ ἐς τὸ πατρῷον μνημεῖον κατέθεντο, θύειν τε ἐπ ̓ αὐτῷ καὶ κατάρχεσθαι τῷ Καίσαρι ὡς καὶ θεῷ ἐπεχείρουν. οἱ οὖν ὕπατοι ἐκεῖνόν τε άν- 2 έτρεψαν, καί τινας ἀγανακτήσαντας ἐπὶ τούτῳ ἐκόλασαν, καὶ περιορᾶν cum Participio. — ἄσυλον] unverletzlich. ἐς τὸ οἴκημα] In die Kurie des Pompeius, in deren Nähe sich das Theater des Pompeius und der Tempel der Venus Victrix befand. τῶν πέριξ οἰκοδομημάτων] das Haus des Senators L. Bellienus (Cic. ad Fam. VIII, 15, 2) ging in Flammen auf, wahrscheinlich nicht durch Zufall. Cic. Phil. II § 91. κατὰ τῶν πετρῶν ἔωσαν] Antonius that dies aus Furcht vor der zügellosen Volksmasse, zugleich veranlafst durch die Vorwürfe des Senats. Es war die Politik des Antonius, in wichtigen Angelegenheiten den Casarianern nachzugeben, in minder wichtigen dem Senat, um den Schein zu erwecken, als sei es ihm Ernst mit der Wiederherstellung der republikanischen Verfassung. Histor. Quellenbuch II, 3. C. 51. βωμόν] Ein Demagoge Amatius gab vor, er sei ein Enkel des C. Marius, um sich dadurch die Gunst des Volkes zu erwerben. Dies gelang ihm und viele Municipal- und Kolonialstädte und die meisten Innungen (collegia) ernannten ihn zu ihrem Patron. Von Cäsar aus Italien verwiesen schlich er sich nach seinem Tode in Rom wieder ein und benutzte nun seine angebliche Verwandtschaft mit dem Ermordeten, um einen wahren Fanatismus der Trauer zu heucheln. Auf der Stelle, wo der Leichnam verbrannt worden war (bustum), errichtete er einen Altar, um Cäsar als einem Gotte zu opfern, umgab sich mit einer Schar verwegner Menschen und hetzte diese gegen die Feinde Cäsars und gegen den Senat auf. Da liefs Antonius den 16 |