sueta mala post Carthaginis excidium maxume aucta sunt. Nam iniuriae validiorum et ob eas discessio plebei a patribus aliaeque dissensiones domi fuere iam inde a principio neque amplius quam regibus exactis, dum metus a Tarquinio et bellum grave cum Etruria positum est, aequo et modesto iure agitatum; dein servili imperio patres plebem exercere, de vita atque tergo regio more consulere, agro pellere et ceteris expertibus soli in imperio agere. Quibus agitata saevitiis et maxume fenoris onere oppressa plebes, cum assiduis bellis tributum simul et militiam toleraret, armata montem Sacrum atque Aventinum insedit; tumque tribunos plebis et alia sibi iura paravit. Discordiarum et certaminis utrimque finis fuit secundum bellum Punicum. XII. Postquam remoto metu Punico simultates exercere vacuom fuit, plurumae turbae, seditiones et ad postremum bella civilia orta sunt, dum pauci potentes, quorum in gratiam plerique concesserant, sub honesto patrum aut plebei nomine dominationes adfectabant, bonique et mali cives adpellati non ob merita in rem publicam, omnibus pariter conruptis, sed uti quisque locupletissumus et iniuria validior, quia praesentia defendebat, pro bono ducebatur. Ex quo tempore maiorum mores non paulatim ut antea, sed torrentis modo praecipitati: adeo iuventus luxu atque avaritia conrupta est, uti merito dicatur, genitos esse, qui neque ipsi habere possent res familiaris neque alios pati.

II. Die Reformversuche der Gracchen 133-121.

1. Tib. Sempronius Gracchus (Plut. Tib. Gr. 8--14. 16–19).

VII. Ρωμαίοι της των αστυγειτόνων χώρας όσην απετέμοντο πολέμω, την μεν επίπρασκoν, την δε ποιούμενοι δημο

σίαν εδίδoσαν νέμεσθαι τοϊς ακτήμοσι και απόροις των πολιτών. απoφoράν ου πολλήν εις το δημόσιον τελoύσιν. 'Aρξαμένων δε των πλουσίων υπερβάλλειν τας αποφοράς και τους πένητας εξελαυνόντων, εγράφη νόμος ουκ εών πλέθρα γης έχειν πλείονα των πεντακοσίων. Και βραχύν μέν χρόνον επέσχε την πλεονεξίαν το γράμμα τούτο και τοϊς πένησιν εβοήθησε κατά χώραν μένουσιν επί των μεμισθωμένων και νεμομένοις ήν έκαστος εξ αρχής είχε μοϊραν. "Υστερον δε των γειτνιώντων πλουσίων υπαβλήτοις προσώποις μεταφερόντων τάς μισθώσεις εις εαυτούς, τέλος δε φανερώς ήδη δι' εαυτών τα πλείστα κατεχόντων, εξωσθέντες οι πένητες ούτε ταϊς στρατείαις έτι προθύμους παρείχον εαυτούς ήμέλουν τε παίδων ανατροφής, ως ταχύ την Ιταλίαν άπασαν ολιγανδρίας ελευθέρων αισθέσθαι, δεσμωτηρίων δε βαρβαρικών εμπεπλήσθαι, δι' ών εγεώργουν οι πλούσιοι τα χωρία τους πολίτας εξελάσαντες. Επεχείρησε μέν ούν τη διορθώσει Γάιος Λαίλιος ο Σκηπίωνος εταίρος, αντικρουσάντων δε των δυνατών φοβηθείς τον θόρυβον και παυσάμενος επεκλήθη σοφός ή φρόνιμος εκάτερον γάρ δοκεϊ σημαίνειν και σάπιενς. Ο Τιβέριος δε δήμαρχος αποδειχθείς ευθύς επ' αυτήν ώρμησε την πράξιν, ως μέν οι πλείστοι λέγουσι, Διοφάνους του ρήτορος και Βλοσσίου του φιλοσόφου παρορμησάντων αυτόν, αν ο μεν Διοφάνης φυγάς ήν Μιτυληναίος, ο δε αύτόθεν έξ Ιταλίας Κυμαίος. "Ένιοι δε και Κορνηλίαν συνεπαιτιώνται την μητέρα πολλάκις τους υιούς ονειδίζουσαν, ότι Ρωμαίοι Σκηπίωνος αυτήν έτι πενθεράν, ούπω δε μητέρα Γράγχων προσαγορεύουσιν. Ο δ' αδελφός αυτού Γάιος έν τινι βιβλία γέγραφεν εις Νομαντίαν πορευόμενον διά της Τυρρηνίας τον Τιβέριον και την ερημίαν της χώρας δρώντα και τους γεωγρούντας ή νέμοντας οικέτας έπεισακτους και βαρβάρους τότε πρώτον επί

77 n.

sed

Konfiskationen u. namentlich das sen I, 671 sq. ως] = ώστε. – δεcampanische Gebiet blieb eine an- σμωτηρίων] = ergastulum der Feldversiegliche Quelle der Staatsfinan- sklaven. Vgl. Mommsen, R. G. II, zen, allein durch diese Ausdeh

τη διορθώσει] die nötige nung

der Domänen wirt- Reform. Λαίλιος] Laelius Sαρίschaft ging na türlich der ens Cons. 140, vgl. ΙΙ ΤΙ. p. 208 α. Volkswohlstand um

eben so

Cic. Lael. 8 6. Mommsen II, 85. viel zurück als er in anderer Zeit δήμαρχος] für das J. 133. - Διοgewonnen hatte durch die Zerschla- gávovs] Diophanes Graeciae tempogung der Staatsländereien. Eine ribus illis disertissimus. Cic. Brut. Menge blühender Ortschaften § 104. Blogolov] C. Blossius war etwa 400 war vernichtet, das Stoiker. Vgl. Cic. Lael. § 36: non mühsam gesparte Kapital aufge- paruit Tib. Gracchi temeritati, zehrt, die Bevölkerung durch das praefuit, non se comitem illius fuLagerleben demoralisiert, bürger- roris, sed ducem praebuit. liche u. bäuerliche Sitte untergra- Depóv] socrus des jüngeren Scipio; ben. Sklaven u. verzweifelte Leute denn die Schwester des Tib. Gr. thaten sich in Räuberbanden zu- war die Gemahlin Scipios. εις sammen: allein in Apulien wurden Nouavtiav] Als Quästor (137) ging in einem Jahre (185) 7000 Menschen er nach Spanien im Gefolge des wegen Raubes verurteilt. Die sich Consuls C. Mancinus u. schloss dort ausdehnenden Weiden mit den Vertrag, infolge dessen Manden halb wilden Hirtenskla- cinus den Numantinern ausgeliefert ven begünstigten diese heillose Ver- wurde. Etrurien hatte gerade wähwildernng des Landes: der ita- rend des II. punischen Krieges am lische Ackerbau wurde ver- meisten gelitten. - και βαρβάρους] nachlässigt, man hatte sich ge- Welche Gefahr die Anhäufung so wöhnt von sicilischem und ägypti- grosser Sklavenmassen mit sich schem Getreide zu leben.“ Momm- brachte, zeigt der Aufstand der

πεν

νούν βαλέσθαι την μυρίων κακών άρξασαν αυτούς πολιτείαν. Την δε πλείστην αυτός ο δημος ορμήν και φιλοτιμίαν εξήψε προκαλούμενος διά γραμμάτων αυτόν εν στοαϊς και τοίχους και μνήμασι καταγραφομένων αναλαβείν τοϊς πενησι την δημοσίαν χώραν.

IX. Ου μην έφ' αυτού γε συνέθηκε τον νόμον, τοίς δε πρωτεύουσιν αρετή και δόξη των πολιτών συμβούλοις χρησάμενος ων και Κράσσος ήν ο αρχιερεύς και Μούκιος Σκαιβόλας ο νομοδείκτης υπατεύων τότε και Κλαύδιος "Αππιος ο κηδεστής του Τιβερίου. Και έδόκει νόμος εις αδικίας και πλεονεξίαν τοσαύτην μηδέποτε πραότερος γραφήναι και μαλακώτερος. Ούς γάρ έδει δίκην της απειθείας δούναι και μετά ζημίας ήν παρά τους νόμους καρπούντο χώραν αφεΐναι, τούτους εκέλευσε τιμην προσλαμβάνοντας εκβαίνειν ων αδίκως έκέκτηντο και παραδέχεσθαι τους βοηθείας δεομένους των πολιτών. Αλλά, καίπερ ούτω της επανορθώσεως ούσης ευγνώμονος, ο μεν δήμος ηγάπα παρείς τα γεγενημένα παύσασθαι το λοιπόν αδικούμενος, oι δε πλούσιοι και κτηματικοί πλεονεξία μεν τον νόμον, οργή δε και

C. 9. εφ' αυτού γε] für sich allein. Warum hebt Plut. gerade diesen Punkt so hervor ? δόξη] auctoritate. Κράσσος] P. Licinius Crassus (Sohn des P. Mucius Scävola, aber adoptiert von P. Crassus) u. P. Mucius Scävola (Cons. 133) nennt auch Cic. als Vertreter der Politik des Tib. Gr.: duos vero et sapientissimos et clarissimos fratres P. Crassum et P. Scaevolam aiunt Tib. Graccho auctores legum fuisse, alterum quidem (Crass.) ut videmus palam, alterum ut suspicabantur obscurius. Scävola trat bald wieder zur Senatspartei über, Crassus wurde 131 Consul und übernahm die Führung des Krieges gegen Aristonicus in Asien, wo er

mehr auf seine Bereicherung als den Krieg bedacht bei Smyrna überfallen u. getötet ward. Nach Sempronius Asellio (bei Gell. I, 13) hatte Crassus Mucianus 5 Vorzüge: quod esset ditissimus, quod nobilissimus, quod eloquentissimus, quod iuris consultissimus, quod pontifex maximus. Seine Tochter Licinia war die Gemahlin des C. Semp. Gracchus. Κλαύδιος] App. Claudius Pulcher (Cons. 143) war Vater der Claudia, der Gattin des Tib. Gr. Mommsen II, 86. γραφήναι]

rogatam, oder richtiger promulgatam esse. τιμήν] Geldentschidigung für die Abtretung. Ausserdem sollte jedem emancipierten Sohn der Besitz von 250 iugera gestattet sein. ευγνώμονος] wohlwollend, milde, vgl. evñons, von Menschen (opp. κακοήθης). – ο μεν δημος ηγάπα] 80 war das Volk allerdings zwar damit zufrieden, aber etc. dyanőv mit Inf., nicht wie sonst mit Part., weil von naveolat wieder ein Part. abhängt. Ebenso findet sich nach ós oder őote häufig der Indik., wenn von dem von ώστε

φιλονικία τον νομοθέτην δι' έχθους έχοντες επεχείρουν αποτρέπειν τον δήμον, ως γης αναδασμόν επί συγχύσει της πολιτείας εισάγοντος του Τιβερίου και πάντα πράγματα κινούντος. 'Αλλ' ουδεν επέραινον ο γάρ Τιβέριος προς καλήν υπόθεσιν και δικαίαν αγωνιζόμενος λόγω και φαυλότερα κοσμήσαι δυναμένω πράγματα δεινός ήν και άμαχος, οπότε, του δήμου το βήματι περικεχυμένου, καταστάς λέγοι περί των πενήτων, ως τα μέν θηρία τα την Ιταλίαν νεμόμενα και φωλεόν έχει και κοιταζόν έστιν αυτών εκάστω και καταδύσεις, τούς δε υπέρ της Ιταλίας μαχομένοις και αποθνήσκουσιν αέρος και φωτός, άλλου δε ουδενός μέτεστιν, άλλ' άοικοι και ανίδρυτοι μετά τέκνων πλανώνται και γυναικών, οι δε αυτοκράτορες ψεύδονται τους στρατιώτας εν ταίς μάχαις παρακαλούντες υπέρ τάφων και ιερών αμύνεσθαι τους πολεμίους" ουδενί γάρ έστιν ου βωμός πατρώος, ουκ ηρίον προγονικόν των τοσούτων Ρωμαίων, αλλ' υπέρ αλλοτρίας τρυφής και πλούτου πολεμούσι και αποθνήσκουσι κύριοι της οικουμένης είναι λεγόμενοι, μίαν δε βώλον ιδίαν ουκ έχοντες.

Χ. Τούτους από φρονήματος μεγάλου και πάθους αληθινού τους λόγους κατιόντας εις τον δήμον ενθουσιώντα και συνεξανιστάμενον ουδείς υφίστατο των εναντίων. Εάσαντες ούν το αντιλέγειν επί Μάρκον Οκτάβιον τρέπονται των δημάρχων ένα, νεανίαν εμβριθή το ήθος και κόσμιον, εταίρον δε τού Τιβερίου και συνήθη. Διό το μεν πρώτον αιδούμενος εκείνον ανεδύετο πολλών δε και δυνατών δεομένων και λιπαρούντων ώσπερ εκβιασθείς αντικαθίστατο τω Τιβερία και διεκρούετο bestimmten Verbum wieder ein In- λόος, ανίδρυτος auf κοιταίον. fin. abhängt.

nplov] sepulchrum. των τοσούτων δι' έχθους έχοντες]=hassen, ver- “Ρωμαίων] = των πολλών. - κύριοι folgen, vgl. διά λόγων ιέναι τινί, της οικουμένης] domini orbis terδι' έχθρας γίγνεσθαί τινι, διά μάχης ιέναι etc.

επί συγχύσει] C. 10. από – κατιόντας] Diese ad eversionem reip. πάντα πράγ- Reden, welche von einer hochherματα] omnium rerum fidem, zigen Gesinnung u. wahrhafter Beden Kredit, die Solidität aller Ver- geisterung getragen wurden, dranhältnisse untergraben. περικέχυ- gen tief in das Volk etc. - συνεξανuévov] plebes rostris circumfusa. ιστάμενον] das sich begeistert um

ως τα μέν θηρία etc.] Jedenfalls seinen Führer scharte. ein Fragment, welches Plut. den zu έμβριθή]

{ußewon] wuchtig = gravis, opp.

, . seiner Zeit noch vorhandenen Re- κούφος

rarum.