Immagini della pagina
PDF
ePub

sueta mala post Carthaginis excidium maxume aucta sunt. Nam iniuriae validiorum et ob eas discessio plebei a patribus aliaeque dissensiones domi fuere iam inde a principio neque amplius quam regibus exactis, dum metus a Tarquinio et bellum grave cum Etruria positum est, aequo et modesto iure agitatum; dein servili imperio patres plebem exercere, de vita atque tergo regio more consulere, agro pellere et ceteris expertibus soli in imperio agere. Quibus agitata saevitiis et maxume fenoris onere oppressa plebes, cum assiduis bellis tributum simul et militiam toleraret, armata montem Sacrum atque Aventinum insedit; tumque tribunos plebis et alia sibi iura paravit. Discordiarum et certaminis utrimque finis fuit secundum bellum Punicum. XII. Postquam remoto metu Punico simultates exercere vacuom fuit, plurumae turbae, seditiones et ad postremum bella civilia orta sunt, dùm pauci potentes, quorum in gratiam plerique concesserant, sub honesto patrum aut plebei nomine dominationes adfectabant, bonique et mali cives adpellati non ob merita in rem publicam, omnibus pariter conruptis, sed uti quisque locupletissumus et iniuria validior, quia praesentia defendebat, pro bono ducebatur. Ex quo tempore maiorum mores non paulatim ut antea, sed torrentis modo praecipitati: adeo iuventus luxu atque avaritia conrupta est, uti merito dicatur, genitos esse, qui neque ipsi habere possent res familiaris neque alios pati.

II. Die Reformversuche der Gracchen 133-121.

1. Tib. Sempronius Gracchus (Plut. Tib. Gr. 8—14. 16—19). VIII. Ρωμαῖοι τῆς τῶν ἀστυγειτόνων χώρας ὅσην ἀπετέμοντο πολέμῳ, τὴν μὲν ἐπίπρασκον, τὴν δὲ ποιούμενοι δημο

XXII Schluss), sie traten aber nach Beendigung des II. pun. Krieges allmählich immer wieder hervor. maxume aucta] Sall. erkennt also an, dafs der Ursprung des Übels schon älter war u. dafs nach der Zerstörung Karthagos die Sittenverderbnis im Privat- u. Staatsleben nun mit reissender Geschwindigkeit überhand nahm u. sich über alle Schichten der Gesellschaft verbreitete. expertibus soli] mit Ausschliefsung der Plebejer von der Nutzniefsung des ager publicus.

C. 12. vacuom fuit] cf. Liv. III, 32 (u. öfters): ab hoste otium fuit, domi motus orti. et ad postremum] das schliefsliche Resultat der tur

bae u. seditiones waren die Bürgerkriege unter Marius, Cinna u. Sulla, Lepidus, Sertorius, Cäsar u. Pompejus etc. quia praesentia defendebat] Begriff der cives boni, wie er immer in den Reden Ciceros erscheint, dagegen inprobi, scelerati etc. = populares. genitos esse] d. h. unter der vornehmen Jugend (iuventus) habe man Menschen zu verstehen etc. Vgl. die Catilinarien Ciceros.

C. 8. Die Familie der Sempronii Gracchi zeichnete sich immer durch Bildung u. Volkstümlichkeit aus. Der Grofsvater Tib. Sempr. Gr. war einer der tüchtigsten Feldherrn im Hannibalischen Kriege (215 Consul,

σίαν ἐδίδοσαν νέμεσθαι τοῖς ἀκτήμοσι καὶ ἀπόροις τῶν πολιτῶν ἀποφορὰν οὐ πολλὴν εἰς τὸ δημόσιον τελοῦσιν. Αρξαμένων δὲ τῶν πλουσίων ὑπερβάλλειν τὰς ἀποφορὰς καὶ τοὺς πένητας ἐξελαυνόντων, εγράφη νόμος οὐκ ἐῶν πλέθρα γῆς ἔχειν πλείονα τῶν πεντακοσίων. Καὶ βραχὺν μὲν χρόνον ἐπέσχε τὴν πλεονεξίαν τὸ γράμμα τοῦτο καὶ τοῖς πένησιν ἐβοήθησε κατὰ χώραν μένουσιν ἐπὶ τῶν μεμισθωμένων καὶ νεμομένοις ἣν ἕκαστος ἐξ ἀρχῆς εἶχε μοῖραν. Ὕστερον δὲ τῶν γειτνιώντων πλουσίων ὑπαβλήτοις προσώποις μεταφερόντων τὰς μισθώσεις εἰς ἑαυ τούς, τέλος δὲ φανερῶς ἤδη δι ἑαυτῶν τὰ πλεῖστα κατεχόντων, ἐξωσθέντες οἱ πένητες οὔτε ταῖς στρατείαις ἔτι προθύμους

Sieg bei Benevent 214); er fiel

durch schändlichen Verrat eines treulosen Lucaners u. sein Tod kam einer völligen Niederlage gleich, da sein Heer, aus den von ihm freigelassenen Sklaven bestehend, nach dem Fall des geliebten Führers auseinander lief. Sein Sohn war zweimal Consul u. Censor: in Spanien, wo er (179) die Celtiberer besiegte, hinterliefs er den Ruf persönlicher Tapferkeit, Milde u. Ehrlichkeit auch gegen den Feind. Alle Gracchen waren politische Gegner der Scipionen, dennoch erhielt Tib. Gr. die Tochter des Scipio Afr. Cornelia zur Gattin, aber erst nach dem Tode des Vaters. Ihre beiden berühmten Söhne sind Tiberius u. Gajus Gracchus, beide die gröfsten Redner ihrer Zeit; der ältere Bruder war milder u. ruhiger, Gajus war leidenschaftlich u. stürmisch. Tib. erlangte das Volkstribunat 134/133. — ἀπετέμοντο] adimere, bello capere, sowohl τινὰ τῆς χώρας als auch τὴν χώραν τινὸς ἀποτέμνεσθαι. ἐπίπρασκον] i. e. ex publico privatus factus est. δημοσίαν] ager publicus. — ἐδίδοσαν νεμέσθαι] in possessionem tradiderunt, possidendum tradere. Der ager publicus blieb aber immer Eigentum des Staates, cf. I, 84 sq. Plutarch ist im Irrtum, wenn er glaubt, dafs der ager publicus nur ärmeren Bürgern in Besitz gegeben wurde, im Gegenteil die Reicheren erhielten den gröfsten Teil und in der älteren Zeit machten die Pa

[ocr errors]

·

tricier ausschliesslich auf die Benutzung des ager publicus Anspruch. Der Verkauf kam nur selten vor, aber aus der Benutzung (possessio) des ager publ. wurde im Laufe der Zeit ein Eigentumsrecht gemacht (dominium), weil die jährliche Abgabe vielfach nicht mehr gezahlt u. dadurch die Unterscheidung des ager publicus u. privatus in vielen Fällen unmöglich wurde. ἀποφοράν] Abgabe. - τὸ δημό σιον] aerarium. ὑπερβάλλειν τὰς ἀποφορὰς] die Abgaben durch Ubergebote steigern, cf. Dio Cassius: υπερβάλλοντες ὥσπερ ἐν πρατηρίω. Plut. hat freilich eine falsche Vorstellung von der Sache; denn eine förmliche Verpachtung des ager publicus auf das höchste Gebot hin kam in Rom nicht vor. νόμος] die lex Licinia-Sextia de modo agrorum, cf. Liv. VI, 35. πλέθρα] iugera. κατὰ χώραν μένου σιν] οὔπω ἐξελαυνομένοις. τῶν γειτνιώντων] Plut. denkt an die ingens cupido agros continuandi (Liv. 34, 4) der reicheren Grundbesitzer, die, weil sie durch die lex Licinia gebunden waren, durch untergeschobene Personen (ὑποβλήτοις προσώποις) den Grundbesitz der Kleinbürger für sich erwarben. ἐξωσθέντες οἱ πένητες] „Der siebzehnjährige Krieg (II. pun.), der in allen Landschaften Italiens geführt worden war, mufste die Volkswirtschaft im tiefsten Kern erschüttern; zwar die Stadt gewann durch die

=

[ocr errors]
[ocr errors]

παρεῖχον ἑαυτοὺς ἠμέλουν τε παίδων ἀνατροφῆς, ὡς ταχὺ τὴν Ἰταλίαν ἅπασαν ὀλιγανδρίας ἐλευθέρων αἰσθέσθαι, δεσμωτης ρίων δὲ βαρβαρικῶν ἐμπεπλῆσθαι, δι' ὧν ἐγεώργουν οἱ πλού σιοι τὰ χωρία τοὺς πολίτας ἐξελάσαντες. Επεχείρησε μὲν οὖν τῇ διορθώσει Γάιος Λαίλιος ὁ Σκηπίωνος ἑταῖρος, ἀντικρου σάντων δὲ τῶν δυνατῶν φοβηθεὶς τὸν θόρυβον καὶ παυσάμενος ἐπεκλήθη σοφὸς ἢ φρόνιμος· ἑκάτερον γὰρ δοκεῖ σημαίνειν ὁ σάπιενς. Ὁ Τιβέριος δὲ δήμαρχος ἀποδειχθεὶς εὐθὺς ἐπ ̓ αὐτὴν ὥρμησε τὴν πρᾶξιν, ὡς μὲν οἱ πλεῖστοι λέγουσι, Διοφάνους τοῦ ῥήτορος καὶ Βλοσσίου τοῦ φιλοσόφου παρορμησάντων αὐτόν, ὧν ὁ μὲν Διοφάνης φυγὰς ἦν Μιτυληναῖος, ὁ δὲ αὐτόθεν ἐξ Ιταλίας Κυμαῖος. Ἔνιοι δὲ καὶ Κορνηλίαν συνεπαιτιῶνται την μητέρα πολλάκις τοὺς υἱοὺς ὀνειδίζουσαν, ὅτι Ῥωμαῖοι Σκηπίωνος αὐτὴν ἔτι πενθεράν, οὔπω δὲ μητέρα Γράγχων προσαγορεύουσιν. Ὁ δ ̓ ἀδελφὸς αὐτοῦ Γάιος ἔν τινι βιβλίῳ γέγραφεν εἰς Νομαντίαν πορευόμενον διὰ τῆς Τυρρηνίας τον Τιβέριον καὶ τὴν ἐρημίαν τῆς χώρας ὁρῶντα καὶ τοὺς γεωγροῦντας ἢ νέμοντας οἰκέτας ἐπεισάκτους καὶ βαρβάρους τότε πρῶτον ἐπὶ

Konfiskationen u. namentlich das campanische Gebiet blieb eine unversiegliche Quelle der Staatsfinanzen, allein durch diese Ausdehnung der Domänen wirtschaft ging natürlich der Volkswohlstand um eben SO viel zurück als er in anderer Zeit gewonnen hatte durch die Zerschlagung der Staatsländereien. Eine Menge blühender Ortschaften

etwa 400 war vernichtet, das mühsam gesparte Kapital aufgezehrt, die Bevölkerung durch das Lagerleben demoralisiert, bürgerliche u. bäuerliche Sitte untergraben. Sklaven u. verzweifelte Leute thaten sich in Räuberbanden zusammen: allein in Apulien wurden in einem Jahre (185) 7000 Menschen wegen Raubes verurteilt. Die sich ausdehnenden Weiden mit den halbwilden Hirtensklaven begünstigten diese heillose Verwildernng des Landes: der italische Ackerbau wurde vernachlässigt, man hatte sich gewöhnt von sicilischem und ägyptischem Getreide zu leben." Momm

[merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small]
[ocr errors]

§ 104. Βλοσσίου] C. Blossius war Stoiker. Vgl. Cic. Lael. § 36: non paruit Tib. Gracchi temeritati, sed praefuit, non se comitem illius furoris, sed ducem praebuit. πενθεράν] socrus des jüngeren Scipio; denn die Schwester des Tib. Gr. war die Gemahlin Scipios. εἰς Νομαντίαν] Als Quästor (137) ging er nach Spanien im Gefolge des Consuls C. Mancinus u. schlofs dort den Vertrag, infolge dessen Mancinus den Numantinern ausgeliefert wurde. Etrurien hatte gerade während des II. punischen Krieges am meisten gelitten. καὶ βαρβάρους] Welche Gefahr die Anhäufuug so grofser Sklavenmassen mit sich brachte, zeigt der Aufstand der

[ocr errors]

νοῦν βαλέσθαι τὴν μυρίων κακῶν ἄρξασαν αὐτοῖς πολιτείαν. Τὴν δὲ πλείστην αὐτὸς ὁ δῆμος ὁρμὴν καὶ φιλοτιμίαν ἐξῆψε προκαλούμενος διὰ γραμμάτων αὐτὸν ἐν στοαῖς καὶ τοίχοις καὶ μνήμασι καταγραφομένων ἀναλαβεῖν τοῖς πένησι τὴν δημοσίαν χώραν.

ΙΧ. Οὐ μὴν ἐφ ̓ αὑτοῦ γε συνέθηκε τὸν νόμον, τοῖς δὲ πρωτεύουσιν ἀρετῇ καὶ δόξῃ τῶν πολιτῶν συμβούλοις χρησάμενος· ὧν καὶ Κράσσος ἦν ὁ ἀρχιερεὺς καὶ Μούκιος Σκαιβόλας ὁ νομοδείκτης ὑπατεύων τότε καὶ Κλαύδιος ̓́Αππιος ὁ κηδεστὴς τοῦ Τιβερίου. Καὶ ἐδόκει νόμος εἰς ἀδικίαν καὶ πλεονεξίαν τοσαύτην μηδέποτε πραότερος γραφῆναι καὶ μαλακώτερος. Οὓς γὰρ ἔδει δίκην τῆς ἀπειθείας δοῦναι καὶ μετὰ ζημίας ἣν παρὰ τοὺς νόμους ἐκαρποῦντο χώραν ἀφεῖναι, τούτους ἐκέλευσε τι μὴν προσλαμβάνοντας ἐκβαίνειν ὧν ἀδίκως ἐκέκτηντο καὶ παραδέχεσθαι τοὺς βοηθείας δεομένους τῶν πολιτῶν. ̓Αλλά, καίπερ οὕτω τῆς ἐπανορθώσεως οὔσης εὐγνώμονος, ὁ μὲν δῆμος ἠγάπα παρεὶς τὰ γεγενημένα παύσασθαι τὸ λοιπὸν ἀδικούμενος, οἱ δὲ πλούσιοι καὶ κτηματικοὶ πλεονεξίᾳ μὲν τὸν νόμον, ὀργῇ δὲ καὶ

[blocks in formation]

=

C. 9. ἐφ ̓ αὑτοῦ γε] für sich allein. Warum hebt Plut. gerade diesen Punkt so hervor? δόξη] auctoritate. Κράσσος] Ρ. Licinius Crassus (Sohn des P. Mucius Scävola, aber adoptiert von P. Crassus) u. P. Mucius Scävola (Cons. 133) nennt auch Cic. als Vertreter der Politik des Tib. Gr.: duos vero et sapientissimos et clarissimos fratres P. Crassum et P. Scaevolam aiunt Tib. Graccho auctores legum fuisse, alterum quidem (Crass.) ut videmus palam, alterum ut suspicabantur obscurius. Scävola trat bald wieder zur Senatspartei über, Crassus wurde 131 Consul und übernahm die Führung des Krieges gegen Aristonicus in Asien, wo er

mehr auf seine Bereicherung als den Krieg bedacht bei Smyrna überfallen u. getötet ward. Nach Sempronius Asellio (bei Gell. I, 13) hatte Crassus Mucianus 5 Vorzüge: quod esset ditissimus, quod nobilissimus, quod eloquentissimus, quod iuris consultissimus, quod pontifex maximus. Seine Tochter Licinia war die Gemahlin des C. Semp. Gracchus. - Κλαύδιος] App. Claudius Pulcher (Cons. 143) war Vater der Claudia, der Gattin des Tib. Gr. Mommsen II, 86. γραφῆναι] rogatam, oder richtiger promulgatam esse. τιμήν] Geldentschädigung für die Abtretung. Aufserdem sollte jedem emancipierten Sohn der Besitz von 250 iugera gestattet sein. εὐγνώμονος] wohlwollend, milde, vgl. ευήθης von Menschen (opp. κακοήθης). - ὁ μὲν δῆμος ἠγάπα] 80 war das Volk allerdings zwar damit zufrieden, aber etc. ἀγαπᾶν mit Inf., nicht wie sonst mit Part., weil von παύεσθαι wieder ein Part. abhängt. Ebenso findet sich nach s oder dote häufig der Indik., wenn von dem von ὥστε

=

-

φιλονικία τὸν νομοθέτην δι ̓ ἔχθους ἔχοντες ἐπεχείρουν ἀποτρέπειν τὸν δῆμον, ὡς γῆς ἀναδασμὸν ἐπὶ συγχύσει τῆς πολιτείας εἰσάγοντος τοῦ Τιβερίου και πάντα πράγματα κινοῦντος. Αλλ' οὐδὲν ἐπέραινον· ὁ γὰρ Τιβέριος πρὸς καλὴν ὑπόθεσιν καὶ δικαίαν ἀγωνιζόμενος λόγῳ καὶ φαυλότερα κοσμῆσαι δυναμένῳ πράγματα δεινὸς ἦν καὶ ἄμαχος, ὁπότε, τοῦ δήμου τῷ βήματι περικεχυμένου, καταστὰς λέγοι περὶ τῶν πενήτων, ὡς τὰ μὲν θηρία τὰ τὴν Ἰταλίαν νεμόμενα καὶ φωλεὸν ἔχει καὶ κοιταῖόν ἐστιν αὐτῶν ἑκάστῳ καὶ καταδύσεις, τοῖς δὲ ὑπὲρ τῆς Ιταλίας μαχομένοις καὶ ἀποθνήσκουσιν ἀέρος καὶ φωτός, ἄλλου δὲ οὐδενὸς μέτεστιν, ἀλλ ̓ ἄοικοι καὶ ἀνίδρυτοι μετὰ τέκνων πλανῶνται καὶ γυναικῶν, οἱ δὲ αὐτοκράτορες ψεύδονται τοὺς στρατιώτας ἐν ταῖς μάχαις παρακαλοῦντες ὑπὲρ τάφων καὶ ἱερῶν ἀμύνεσθαι τοὺς πολεμίους· οὐδενὶ γάρ ἐστιν οὐ βωμὸς πατρῷος, οὐκ ἠρίον προγονικὸν τῶν τοσούτων Ρωμαίων, ἀλλ ̓ ὑπὲρ ἀλλοτρίας τρυφῆς καὶ πλούτου πολεμοῦσι καὶ ἀποθνή σκουσι κύριοι τῆς οἰκουμένης εἶναι λεγόμενοι, μίαν δὲ βῶλον ἰδίαν οὐκ ἔχοντες.

Χ. Τούτους ἀπὸ φρονήματος μεγάλου καὶ πάθους ἀληθι νοῦ τοὺς λόγους κατιόντας εἰς τὸν δῆμον ἐνθουσιῶντα καὶ συνεξανιστάμενον οὐδεὶς ὑφίστατο τῶν ἐναντίων. Εάσαντες οὖν τὸ ἀντιλέγειν ἐπὶ Μάρκον Οκτάβιον τρέπονται τῶν δημάρ χων ἕνα, νεανίαν ἐμβριθῆ τὸ ἦθος καὶ κόσμιον, ἑταῖρον δὲ τοῦ Τιβερίου καὶ συνήθη. Διὸ τὸ μὲν πρῶτον αἰδούμενος ἐκεῖνον ἀνεδύετο· πολλῶν δὲ καὶ δυνατῶν δεομένων καὶ λιπαρούντων ὥσπερ ἐκβιασθεὶς ἀντικαθίστατο τῷ Τιβερίῳ καὶ διεκρούετο

[blocks in formation]
« IndietroContinua »