σεις τῶν δεδημευμένων οἴκων οὕτως ὑπερηφάνως ἐποιεῖτο καὶ δεσποτικῶς ἐπὶ βήματος καθεζόμενος, ὥστε τῶν ἀφαιρέσεων ἐπαχθεστέρας αὐτοῦ τὰς δωρεὰς εἶναι, καὶ γυναιξὶν εὐμόρφοις καὶ λυρῳδοῖς καὶ μίμοις καὶ καθάρμασιν ἐξελευθερικοῖς ἐθνῶν χώρας καὶ πόλεων χαριζομένου προσόδους, ἐνίοις δὲ γάμους ἀκουσίως ζευγνυμένων γυναικῶν. Πομπήιον γέ τοι βουλόμενος οἰκειώσασθαι τὸν Μάγνον ἣν μὲν εἶχε γαμετὴν ἀφεῖναι προσέταξεν, Αἰμιλίαν δέ, Σκαύρου θυγατέρα καὶ Μετέλλης τῆς ἑαυ τοῦ γυναικός, ἀποσπάσας Μανίου Γλαβρίωνος ἐγκύμονα συνώκισεν αὐτῷ· ἀπέθανε δὲ ἡ κόρη παρὰ τῷ Πομπηίῳ τίκτουσα. Λουκρητίου δὲ Οφέλλα τοῦ Μάριον ἐκπολιορκήσαντος αιτουμέ νου καὶ μετιόντος ὑπατείαν πρῶτον μὲν ἐκώλυεν· ὡς δὲ ἐκεῖ νος ὑπὸ πολλῶν σπουδαζόμενος εἰς τὴν ἀγορὰν ἐνέβαλε, πέμψας τινὰ τῶν περὶ αὐτὸν ἑκατονταρχῶν ἀπέσφαξε τὸν ἄνδρα καθ εξόμενος αὐτὸς ἐπὶ βήματος ἐν τῷ Διοσκουρείῳ καὶ τὸν φόνον ἐφορῶν ἄνωθεν. Τῶν δὲ ἀνθρώπων τὸν ἑκατοντάρχην συλλαβόντων καὶ προσαγαγόντων τῷ βήματι σιωπῆσαι κελεύσας τοὺς θορυβοῦντας αὐτὸς ἔφη κελεῦσαι τοῦτο καὶ τὸν ἑκατοντάρχην ἀφεῖναι προτέταξεν.

ΧΧΧΙ. Τοῦ δὲ Σύλλα πρὸς τὸ σφάττειν τραπομένου καὶ φόνων οὔτε ἀριθμὸν οὔτε ὅρον ἐχόντων ἐμπιπλάντος τὴν πόλιν, ἀναιρουμένων πολλῶν καὶ κατ' ἰδίας ἔχθρας, οἷς οὐδὲν ἦν πρᾶγμα πρὸς Σύλλαν, ἐφιέντος αὐτοῦ καὶ χαριζομένου τοῖς περὶ αὐτόν, ἐτόλμησε τῶν νέων εἷς, Γάιος Μέτελλος, ἐν τῇ συγκλήτῳ τοῦ Σύλλα πυθέσθαι, τί πέρας ἔσται τῶν κακῶν, καὶ ποῖ προελθόντος αὐτοῦ δεῖ πεπαῦσθαι τὰ γινόμενα προσ δοκᾶν, Παραιτούμεθα γάρ εἶπεν οὐχ οὓς σὺ ἔγνωκας ἀναιρεῖν τῆς τιμωρίας, ἀλλὰ τῆς ἀμφιβολίας οὓς ἔγνωκας σώ ζειν." Αποκριναμένου δὲ τοῦ Σύλλα μηδέπω γινώσκειν οὓς ἀφίησιν, ὑπολαβὼν ὁ Μέτελλος „Οὐκοῦν ἔφη δήλωσον οὓς μέλλεις κολάζειν. Καὶ ὁ Σύλλας ἔφη τοῦτο ποιήσειν. Ὁ δ' οὖν Σύλλας εὐθὺς ὀγδοήκοντα προέγραψεν οὐδενὶ τῶν ἐν τέλει κοινωσάμενος. ̓Αγανακτούντων δὲ πάντων μίαν ἡμέραν διαλιπὼν ἄλλους προέγραψεν εἴκοσι καὶ διακοσίους, εἶτα τρίτῃ

66

πάλιν οὐκ ἐλάττους: Ἐπὶ δὲ τούτοις δημηγορῶν εἶπεν ὅσους μεμνημένος τυγχάνοι προγράφειν, τοὺς δὲ νῦν διαλανθάνοντας αὖθις προγράψειν. Προέγραψε δὲ τῷ μὲν ὑποδεξαμένῳ καὶ διασώσαντι τὸν προγεγραμμένον ζημίαν τῆς φιλανθρωπίας ὁρίζων θάνατον, οὐκ ἀδελφόν, οὐχ υἱόν, οὐ γονεῖς ὑπεξελόμενος· τῷ δὲ ἀποκτείναντι γέρας δύο τάλαντα τῆς ἀνδροφο νίας, κἂν δοῦλος δεσπότην κἂν πατέρα υἱὸς ἀνέλῃ. Ὁ δὲ πάντων ἀδικώτατον ἔδοξε, τῶν γὰρ προγεγραμμένων ἠτίμωσε καὶ υἱοὺς καὶ υἱωνοὺς καὶ τὰ χρήματα πάντων ἐδήμευσε. Προεγράφοντο δὲ οὐκ ἐν Ρώμῃ μόνον, ἀλλὰ καὶ ἐν πάσῃ πόλει τῆς Ἰταλίας· καὶ φονευομένων οὔτε ναὸς ἦν καθαρὸς θεοῦ οὔτε ἑστία ξένιος οὔτε οἶκος πατρῷος, ἀλλὰ καὶ παρὰ γυναιξὶ γαμεταῖς ἄνδρες ἐσφάττοντο καὶ παρὰ μητράσι παῖδες. Ἦσαν δὲ οἱ δι ̓ ὀργὴν ἀπολλύμενοι καὶ δι ̓ ἔχθραν μέρος τῶν διὰ χρήματα σφαττομένων, ἀλλὰ καὶ λέγειν ἐπῄει τοῖς κολάζουσιν, ὡς τόνδε μὲν ἀνῄρηκεν οἰκία μεγάλη, τόνδε δὲ κῆπος, ἄλλον ὕδατα θερμά. Κόιντος δὲ Αυρήλιος, ἀνὴρ ἀπράγμων καὶ το σοῦτον αὐτῷ μετεῖναι τῶν κακῶν νομίζων, ὅσον ἄλλοις συναλγεῖν ἀτυχοῦσιν, εἰς ἀγορὰν ἐλθὼν ἀνεγίνωσκε τοὺς προγε γραμμένους· εὑρὼν δὲ ἑαυτὸν „Οἴμοι τάλας“ εἶπε διώκει με το ἐν ̓Αλβανῷ χωρίον. Καὶ βραχὺ προελθὼν ὑπό τινος ἀπεσφάγη καταδιώξαντος. Ἔδοξε δὲ καινότατον γενέσθαι τὸ περὶ Λεύκιον Κατιλίναν. Οὗτος γὰρ οὔπω τῶν πραγμάτων κεκριμένων ἀνῃρηκὼς ἀδελφὸν ἐδεήθη του Σύλλα τότε προγράψαι τὸν ἄνθρωπον ὡς ζῶντα· καὶ προεγράφη. Τούτου δὲ τῷ Σύλλα χάριν ἐκτίνων Μάρκον τινὰ Μάριον τῶν ἐκ τῆς ἐναντίας ἀποκτείνας τὴν μὲν κεφαλὴν ἐν ἀγορᾷ καθεζομένῳ τῷ Σύλλα προσήνεγκε, τῷ δὲ περιρραντηρίῳ τοῦ ̓Απόλλωνος ἐγγὺς ὄντι προσελθὼν ἀπενίψατο τὰς χεῖρας.

V. Principat des Pompeius 79–60.

1. Seeräuberkrieg (Dio Cassius 36, 23— 37).

Ἐς τοσοῦτον μὲν δὴ τὰ τῶν καταποντιστῶν ἤρθη ὥστε 23 καὶ μέγαν καὶ συνεχῆ καὶ ἀπροφύλακτον καὶ ἄσπειστον τὸν πόλεμον αὐτῶν γενέσθαι· οἱ δὲ δὴ Ῥωμαῖοι ἤκουον μέν που αὐτά, καί τινα καὶ ἑώρων, οὔτε γὰρ ἄλλο τι τῶν ἐπακτῶν ἐφοίτα σφίσι, καὶ ἡ σιτοπομπία παντελῶς ἀπεκέκλειστο, οὐ 2 μέντοι καὶ μεγάλην, ὅτε γε ἐχρῆν, φροντίδα αὐτῶν ἐποιήσαντο, ἀλλ ̓ ἐξέπεμπον μὲν καὶ ναυτικὰ καὶ στρατηγούς, ὥς που καθ' ἕκαστον τῶν προσαγγελλομένων ἐκινοῦντο, ἔπραττον δ ̓ οὐδέν, ἀλλὰ καὶ πολὺ πλείω τοὺς συμμάχους δι' αὐτῶν ἐκείνων ἐταλαιπώρουν, μέχρις οὗ ἐν παντὶ ἐγένοντο. τότε δὲ συνελθόντες ἐβουλεύσαντο ἐπὶ πολλὰς ἡμέρας ὅ,τι καὶ χρὴ πρᾶξαι. τῇ τε 3 γὰρ συνεχείᾳ τῶν κινδύνων τετρυχωμένοι, καὶ μέγαν καὶ πολὺν τὸν πρὸς αὐτοὺς πόλεμον ὁρῶντες ὄντα, καὶ οὐδ ̓ ἅμα πᾶσι σφίσιν οὔτ ̓ αὖ καθ ̓ ἑκάστους προσπολεμῆσαι δυνατὸν εἶναι νομίζοντες, ἀλλήλοις τε γὰρ συνεβοήθουν, καὶ πανταχοῦ ἅμα ἀμήχανον ἦν αὐτοὺς ἀμύνασθαι, ἔν τε ἀπορίᾳ καὶ ἀνελπιστία τοῦ κατορθώσειν τι πολλῇ ἐγένοντο, πρὶν δὴ Αυλός τις Γαβίνιος δήμαρχος γνώμην ἔδωκεν, εἴτ ̓ οὖν τοῦ Πομπηίου 4

C. 23. ἐς τοσοῦτον] Vell. II, 31 cum belli more, non latrociniorum, orbem classibus iam, non furtivis expeditionibus piratae terrerent quasdam que etiam Italiae urbis diripuissent. καταποντισταί] = piratae, praedomes. ἤρθη] hob sich, dehnte sich aus (in dies augebatur). Vgl. Cic. de inp. Cn. Pomp. c. 12. Nach Zonaras verfügten die Seeräuber über eine Flotte von mehr als 1000 Schiffen und überrumpelten über 400 Küstenstädte. — ἀπροφύλακτον] Gegen die plötzlichen Angriffe der Seeräuber konnte man nur in den seltensten Fällen Vorkehrungen treffen. Vgl. Cic. in Verr. V, § 95 sqq. ἄσπειστον] v ölkerrechtswidrig, indem die Formen des Völkerrechts nicht beachtet werden, daher oft = τῶν grausam.

-

ἐπακτῶν] Zufuhr zur See. ἀπο εκέκλειστο] commercium annonae intercluserant. Seit dem II. punischen

Krieg erhielt Rom fast seinen vollen Bedarf an Getreide aus Sici

lien, Ägypten, Afrika. ὅτε γε ἐχρῆν] tum quidem cum oportebat.

ναυτικὰ] classes. στρατηγούς] z. B. Servilius Isauricus (gegen Cilicien u. Isaurien) 78-75, u. M. Antonius, der Sohn des Redners u. Vater des Triumvir, 74 (gegen Kreta). — τῶν προσαγγελλομένων] die Nachrichten von den Verlusten durch die Seeräuber, die immer an die Regierung (Senat) nach Rom kamen. δι' αὐτῶν ἐκείνων] denn die Bundesgenossen wurden jetzt nicht allein von den Seeräubern, sondern auch von den räuberischen Feldherrn der Römer (wie z. B. Antonius) geplündert. ἐν παντὶ ἐγένοντο] sc. κινδύνῳ. de summa rep. periclitari. — τῇ συνεχείᾳ] continuo periculorum tenore. ἀνελπιστία] desperatione. Γαβίνιος] Vgl. Cic. de inp. Cn. Pomp. 56-58.

=

καθέντος αὐτόν, εἴτε καὶ ἄλλως χαρίσασθαι οἱ ἐθελήσας, οὐ γάρ που ὑπ ̓ εὐνοίας αὐτὸ τῆς τοῦ κοινοῦ ἐποίησε, κάκιστος γὰρ ἀνὴρ ἦν, στρατηγὸν ἕνα αὐτοκράτορα ἐφ ̓ ἅπαντας αὐτοὺς ἐκ τῶν ὑπατευκότων ἑλέσθαι, τρισί τε ἔτεσιν ἄρξοντα καὶ δυ5 νάμει παμπληθεῖ μεθ ̓ ὑποστρατήγων πολλῶν χρησόμενον. ἄν τικρυς μὲν γὰρ τὸ τοῦ Πομπηίου ὄνομα οὐκ εἶπεν· εὔδηλον δὲ ἦν ὅτι, ἂν ἅπαξ τι τοιοῦτον ὁ ὅμιλος ἀκούσῃ, ἐκεῖνον 24 αἱρήσεται. καὶ ἔσχεν οὕτω· τήν τε γὰρ ἐσήγησιν αὐτοῦ ἀπεδέξαντο, καὶ πρὸς τὸν Πομπήιον παραχρῆμα πάντες πλὴν τῆς γερουσίας ἀπέκλιναν. αὕτη γὰρ πᾶν ὁτιοῦν ὑπὸ τῶν λῃστῶν παθεῖν μᾶλλον ἢ ἐκείνῳ τοσαύτην ἡγεμονίαν ἐγχειρίσαι ᾑρεῖτο· καὶ ὀλίγου καὶ ἀπέκτειναν τὸν Γαβίνιον ἐν αὐτῷ τῷ συνεδρίῳ. 2 ὑπεκδράντος δ ̓ οὖν πῃ αὐτοῦ μαθόντες οἱ πολλοὶ τὴν τῶν βουλευτῶν γνώμην ἐθορυβήθησαν, ὥστε καὶ ἐπ ̓ αὐτοὺς συγκαθημένους ἐφορμῆσαι· καὶ εἴ γε μὴ ἐξεκεχωρήκεσαν, πάντως 3 ἂν αὐτοὺς διεφθάρκεσαν· οἱ μὲν δὴ οὖν ἄλλοι σκεδασθέντες διέλαθον, Πίσωνα δὲ τὸν Γάιον τὸν ὕπατον, ἐπὶ γὰρ ἐκείνου τοῦ τε Ακιλίου ταῦτ ̓ ἐγίγνετο, συλληφθέντα καὶ μέλλοντα καὶ ἀντὶ τῶν ἄλλων ἀπόλλυσθαι ὁ Γαβίνιος ἐξῃτήσατο. ἐκ δὲ τούτου οἱ δυνατοὶ αὐτοὶ μὲν ἡσυχίαν ἦγον, ἀσμενίζοντες ἄν τις σφᾶς ζῆν ἐάσῃ, τοὺς δὲ δημάρχους τοὺς ἐννέα ἀνέπεισαν 4 ἐναντιωθῆναι τῷ Γαβινίῳ. καὶ αὐτῶν οἱ μὲν ἄλλοι φοβηθέντες τὸ πλῆθος οὐδὲν ἀντεῖπον, Λούκιος δὲ δή τις Τρεβέλλιος καὶ

biles

=

gangenheit. Es zeigt sich hier der Einflufs der lateinischen auf die griechische Sprache.- Πίσωνα Consuln waren (67) C. Piso u. M'. Acilius Glabrio. Von Piso erbitterte das Volk besonders folgende Äufserung im Senat, ὅτι Ρωμύλον ζηλῶν οὐ φεύξεται ταὐτὸν ἐκείνῳ τέλος. Plut. Pomp. 25. οἱ δυνατοί] nopotentes. ἀσμενίζοντες] ἀγαπῶντες, zufrieden. - δημάρ χους τοὺς ἐννέα] Seit 458 v. Chr. wurden immer jährlich 10 Tribunen erwählt (Amtsantritt am 10. Dez.). Die Einsprache eines einzigen Tribunen genügte zwar, aber das Veto fast des ganzen Kollegiums hatte doch mehr Nachdruck (plus auctoritatis). — L. Trebellius] nam senatui promiserat moriturum se ante quam illa lex perferretur. Asc. L. Roscius ist derselbe L. Roscius

Λούκιος Ρώσκιος ἐτόλμησαν μέν, οὐκ ἠδυνήθησαν δὲ οὔτ ̓ εἰπεῖν τι ὧν ὑπέσχηντο οὔτε πρᾶξαι. ἐπειδὴ γὰρ ἡ κυρία ἡμέρα, ἐν ᾗ τὴν γνώμην ἐπικυρωθῆναι ἔδει, ἐνέστη, τάδε ἐγένετο. ὁ 5 Πομπήιος ἐπιθυμῶν μὲν πάνυ ἄρξαι, καὶ ἤδη γε υπό τε τῆς ἑαυτοῦ φιλοτιμίας καὶ ὑπὸ τῆς τοῦ δήμου σπουδῆς οὐδὲ τιμὴν ἔτι τοῦτο, ἀλλὰ ἀτιμίαν τὸ μὴ τυχεῖν αὐτοῦ νομίζων εἶναι, τὴν δὲ ἀντίταξιν τῶν δυνατῶν ὁρῶν, ἠβουλήθη δοκεῖν ἀναγ κάζεσθαι. ἦν μὲν γὰρ καὶ ἄλλως ὡς ἥκιστα προσποιούμενος 6 ἐπιθυμεῖν ὧν ἤθελε τότε δὲ καὶ μᾶλλον, διά τε τὸ ἐπίφθο νον, ἄν γε ἑκὼν τῆς ἀρχῆς ἀντιποιήσηται, καὶ διὰ τὸ εὐκλεές, ἄν γε καὶ ἄκων ὥς γε καὶ ἀξιοστρατηγότατος ὢν ἀποδειχθῇ, ἐπλάττετο. καὶ παρελθὼν ἔφη χαίρω μὲν τιμώμενος ὑφ ̓ ὑμῶν, 25 ὦ Κυιρῖται. φύσει τε γὰρ πάντες ἄνθρωποι καὶ ἐγκαλλωπίζονται ταῖς παρὰ τῶν πολιτῶν εὐεργεσίαις, καὶ ἐγώ, ἅτε δὴ πολλάκις τῆς παρ ̓ ὑμῶν τιμῆς ἀπολελαυκώς, οὐκ ἔχω πῶς κατ' ἀξίαν ἡσθῶ τοῖς παροῦσιν· οὐ μέντοι οὔθ ̓ ὑμῖν νομίζω προσήκειν ἀπλήστως οὕτω πρός με διακεῖσθαι, οὔτε ἐμοὶ διὰ παν τὸς ἔν τινι ἡγεμονία εἶναι. αὐτός τε γὰρ ἐκ παίδων κέκμηκα, 2 καὶ ὑμᾶς δεῖ καὶ περὶ τοὺς ἄλλους σπουδάζειν. ἢ οὐ μέμνησθε ὅσα μὲν ἐν τῷ πρὸς τὸν Κίνναν πολέμῳ ἐταλαιπώρησα, καίτοι κομιδῇ νέος ὤν, ὅσα δὲ ἔν τε τῇ Σικελίᾳ καὶ ἐν τῇ ̓Αφρικῇ

Otho, welcher die lex einbrachte : in theatro ut equitibus Romanis XIV ordines spectandi gratia_darentur (68 v. Chr.), cf. Cic. p. Mur. § 40. ἥκιστα προσποιούμενος etc.] Ebenso betrug sich Pompeius gegenüber der lex Manilia und den Rogationen des P. Clodius, welche die Verbannung des Cicero bezweckten. ἐπλάττετο] dissimulabat sc. quid ipse fieri vellet.

C. 25. χαίρω μὲν τιμώμενος] Vell. II, 29 sagt von Pompeius: Fuit innocentia eximius, sanctitate praecipuus, eloquentia medius, potentiae, quae honoris causa ad eum deferretur, non vi ab eo occuparetur, cupidissimus, dux bello peritissimus, civis in toga, nisi ubi vereretur, ne quem haberet parem, modestissimus. ἐγ καλλωπίζονται] laetantur civium gratia et benevolentia. οὐκ ἔχω πῶς] weifs nicht wie. ἐκ παίδων κέ

ce

-

κμηκα] Vell. II, 29 Hic a toga virili adsuetus commilitio prudentissimi ducis, patris sui, bonum et capax recta discendi ingenium singuTari rerum militarium prudentia excoluerat. Vgl. Cic. de imp. Pomp. § 28. — κομιδῇ νέος ὤν] admodum adulescens. Er war wie Cicero 106 v. Chr. geboren. ἐν τῇ Σικελίᾳ] gegen die Überreste der Marianischen Partei unter Cn. Papirius Carbo, den er gebunden nach Rom brachte und Sullas Rache überlieferte (82). Dann begab er sich mit 6 Legionen nach Afrika, um Cn. Domitius Ahenobarbus u. den König Hiarbas von Numidien zu bekriegen. Er schlug den Feind bei Utica, Domitius fiel in der Schlacht; Hiarbas wurde bald darauf gefangen u. hingerichtet. Als er zurückkehrte, begrüfste Sulla den Jüngling mit dem lauten Zuruf Magnus. Vgl. jedoch Halm ad Cic. Mil. § 68. – ἐν τῇ Ἰβηρία] gegen Sertorius (76-72).