U. C. 552. a cornibus; et amplecti hostium aciem (quod in multitudine adversus paucos facile videbatur) conati sunt. Id ubi vidit prætor, ut et ipse dilataret aciem, duas legiones ex subsidiis dextra lævaque alæ, quæ in prima acie pugnabat, circumdat, 91 ædemque Deo Jovi vovit, si eo die hostes fudisset. L. Valerio imperat, 92 ut parte duarum legionum equites, altera sociorum equitatum in cornua hostium emittat, nec 93 circumire " eos aciem patiatur. simul et ipse ut extenuatam mediam deductis cornibus aciem Gallorum vidit, signa inferre confertos milites, et perrumpere ordines jubet. Et cornua ab equitibus, et medii a pedite pulsi. ac repente, quum omni parte cæde ingenti sternerentur, Galli terga vertunt, fugaque effusa repetunt castra. fugientes persecutus eques, mox et legiones insecutæ in castra inpetum fecerunt. Minus sex millia hominum inde effugerunt. cæsa aut capta supra quinque et triginta millia cum signis militaribus septuaginta", carpentis Gallicis, multa præda oneratis, plus ducentis. Hamilcar dux Poenus eo proelio cecidit, et tres imperatores nobiles Gallorum. Placentini captivi ad duo millia liberorum capitum redditi colonis. XXII. Magna victoria lætaque Romæ fuit. literis adlatis, supplicatio in triduum decreta est. Romanorum sociorumque ad duo millia eo proelio ceciderunt: plurimi dextræ alæ, in quam primo inpetu vis ingens hostium inlata est. Quamquam per prætorem prope debellatum erat, consul quoque C. Aurelius, perfectis, quæ Romæ agenda fuerant, profectus in GalResGræciæ. liam, victorem exercitum a prætore accepit. Consul alter, quum autumno ferme exacto in provinciam venisset, circa Apolloniam hibernabat. ab classe, quæ Corcyræ subducta Athenæ de- erat, C. Claudius triremesque Romanæ, (sicut ante dictum est) Athenas missæ, quum Piræeum pervenissent, despondentibus jam animos sociis spem ingentem adtulerant. nam et terrestres ab Corintho, quæ per Megaram incursiones in agros fieri solitæ erant, non fiebant; et prædonum a Chalcide naves, quæ non mare solum infestum, sed etiam omnes ma fensæ. " circumvenire Gron. x et Gron. Crev. 91 Edemque deo Jovi] Mendum latet in voce deo, quam adjungere Jovi omnino supervacaneum est. Sigonius emendat adesque duas Jovi. Revera enim mentio fit infra, l. XXXIV. c. 53. unius ædis dedicata Jovi in insula, quæ vota fuisse ibidem dicitur a L. Furio Purpureone prætore, Gallico bello; ac rursus 1. XXXV. c. 41. ædis dedicata Jovi in Capitolio, quam itidem L. Furius Purpureo prætor Gallico bello Y octoginta Eæd. vovisse memoratur. Possis quoque cum Henr. Valesio legere: ademque Dijovi. Jupiter enim Dijovis et Diespiter ab antiquis dicebatur. 92 Ut parte] Ut ab altera parte. Et vellemus non sustulisset Gronovius To altera, quod editi habebant, et necessa- ' rium videtur, licet scripti ejus, et Victor. quoque liber, illud ignorent. 93 Circumire] Sic scripti consensu. Vulgo circumvenire. ritimos agros Atheniensibus fecerant, non modo Sunium U. C. 552. superare, sed nec extra fretum Euripi committere aperto A. C. 200. mari se audebant. Supervenerunt his tres Rhodiæ quadriremes, et erant Atticæ tres 94 apertæ naves, ad tuendos maritimos agros comparatæ. Hac classe si urbs agrique Atheniensium defenderentur, satis in præsentia existimanti Claudio esse, majoris etiam rei fortuna oblata est. Romani. XXIII. Exsules ab Chalcide, regiorum injuriis pulsi, ad- Chalcidem tulerunt, occupari Chalcidem sine certamine ullo posse. nam occupant et Macedonas, quia nullus in propinquo sit hostium metus, vagari passim, et oppidanos, præsidio Macedonum fretos, custodiam urbis neglegere. His auctoribus profectus, quamquam Sunium ita mature pervenerat, ut inde provehi 95 ad primas angustias Euboeæ posset; ne superato promontorio conspiceretur, classem in statione usque ad noctem tenuit. Primis tenebris movit: et tranquillo pervectus Chalcidem, paullo ante lucem, qua infrequentissima urbis sunt, paucis militibus turrim proximam murumque circa scalis cepit, alibi sopitis custodibus, alibi nullo custodiente. progressi inde ad frequentia ædificiis loca, custodibus interfectis, refractaque porta, ceteram multitudinem armatorum acceperunt. Inde in totam urbem discursum est: aucto etiam tumultu, quod circa forum ignis tectis injectus erat. Conflagrarunt et horrea regia, et armamentarium cum ingenti adparatu machinarum tormentorumque. cædes inde passim fugientium pariter ac repugnantium fieri cœpta est. nec ullo jam, qui militaris ætatis esset, non aut cæso, aut fugato, Sopatro etiam Acarnane præfecto præsidii interfecto, præda omnis primo in Direptam forum conlata, deinde in naves inposita. carcer etiam ab relinquunt. Rhodiis refractus: emissique captivi, quos Philippus tamquam in tutissimam custodiam condiderat. Statuis inde regis dejectis truncatisque, signo receptui dato, conscenderunt naves, et Piræeum, unde profecti erant, redierunt. Quod si tantum militum Romanorum fuisset, ut et Chalcis teneri, et non deşeri præsidium Athenarum potuisset; magna res principio statim belli, Chalcis et Euripus ademta regi forent. nam ut terra Thermopylarum angustiæ Græciam, ita mari fretum Euripi claudit. XXIV. Demetriade tum Philippus erat. quo quum esset Advolat nunciata clades sociæ urbis, quamquam serum auxilium per- Philippus, ditis 96 erat, tamen, 97 quæ proxima auxilio est, ultionem pe 94 Aperta naves] Naves aperte opponuntur constratis, ut videre est apud Cicer. 1. v. in Verr. n. 104. et eæ sunt quæ nulla habent tabulata: bútimens ras, qui ne sont point pontés. 95 Ad primas angustias Eubaa] Ad eum locum ubi mare arctari incipit ad Euboeam, sive ad prima initia Euripi tur. $6 Erat] Melius venerat. 97* Quæ proxima auxilio est, ultionem] Ultionem quæ, ubi auxilio locus non est, proxima deinde petitur. Pri sed sero. nas. U. C. 552. tens, cum expeditis quinque millibus peditum, et trecentis A. C. 200. equitibus extemplo profectus, cursu prope Chalcidem contendit, haudquaquam dubius obprimi Romanos posse. a qua destitutus spe, nec quidquam aliud, quam ad deforme spectaculum semirutæ ac fumantis sociæ urbis quum venisset, paucis vix, qui sepelirent bello absumtos, relictis, æque raptim ac venerat, transgressus ponte Euripum, per Boeotiam Ducit Athe- Athenas ducit, 98 pari incepto haud disparem eventum ratus responsurum. et respondisset, ni speculator, (99 hemerodromos vocant Græci, ingens die uno cursu emetientes spatium) contemplatus regium agmen e specula quadam, prægressus nocte media Athenas pervenisset. Idem ibi somnus, eademque neglegentia erat, quæ Chalcidem dies ante paucos prodiderat. Excitati nuncio trepido et prætor Atheniensium, et Dioxippus præfectus cohortis mercede militantium auxiliorum, convocatis in forum militibus, tuba signum ex arce dari jubent, ut hostes adesse omnes scirent. ita undique 1ad portas, ad muros discurrunt. Paucas post horas Philippus, aliquanto tamen ante lucem, adpropinquans urbi, conspectis luminibus crebris, et fremitu hominum trepidantium (ut in tali tumultu) exaudito, sustinuit signá: et considere ac conquiescere agmen jussit, vi aperta propalam usurus, quando parum dolus profuerat. Ab Dipylo accessit. porta ea, velut in ore urbis posita, major aliquanto patentiorque, quam ceteræ, est: et intra eam extraque latæ sunt viæ, ut et oppidani dirigere aciem a foro ad portam possent: et extra limes mille ferme passus, in 3 Academiæ gymnasium ferens, pediti equitique hostium liberum spatium præberet. Eo limite Athenienses cum Attali præsidio et cohorte Dioxippi, acie intra portam instructa, signa extulerunt. Quod ubi Philippus vidit, habere se hostes in potestate ratus, et diu optata cæde (neque enim ulli Græcarum civitatium infestion erat) expleturum, cohortatus milites, ut, se intuentes pug'narent, scirentque ibi signa, ibi aciem esse debere, ubi rex 2 mum ac præcipuum est auxiliari peri- 98 Pari incepto haud disparem even- 99 Hemerodromos] Ab uépa dies, et δρέμω curro. Ad portas, post ad muros] Lege ex uno e scriptis Gronovii, ad portas, et ad muros. 2 Ab Dipylo accessit] Accessit ad urbem ab ea parte, qua illa porta est, quæ vocatur Dipylon. Vid. 1. vIII. c. 17. Una hæc porta ex antiquis urbis Athenarum portis hodie integra manet, spectabile antiquitatis monumentum. 3 Academia gymnasium] Olim privati hominis hortus fuerat, postea celebre gymnasium, in quo Plato de philosophia disseruit, unde ejus discipuli Academici dicti. Nomen ducebat ab Academo, sive Ecademo heroe. Vid. Plut. in Theseo, Pausan. 1. 1. Diog. Laert. in Plat. 4 Diu optata cæde...expleturum] Nempe se, suam iram. Videtur tale quid excidisse. Prælium ' esset,' concitat in hostes equum, non ira tantum, sed U. C. 552. etiam gloria elatus; quod, ingenti turba completis etiam ad A. C. 200. spectaculum muris, conspici se pugnantem egregium duce- memorabile bat. Aliquantum ante aciem cum equitibus paucis evectus edit. in medios hostes, ingentem quum suis ardorem, tum pavorem hostibus, injecit. plurimos manu sua cominus eminusque vulneratos compulsosque in portam, consecutus et ipse, quum majorem in angustiis trepidantium edidisset cædem, in temerario incepto tutum tamen receptum habuit: quia, qui in turribus portæ erant, sustinebant tela, ne in permixtos hostibus suos conjicerent. Intra muros deinde tenentibus milites Atheniensibus, Philippus, signo receptui dato, castra ad 5 Cynosarges (templum Herculis, gymnasiumque, et lucus erat circumjectus) posuit. sed Cynosarges, et Lyceum, et Diruit omquidquid sancti amoenive circa urbem erat, incensum est, di- nia circa rutaque non tecta solum, sed etiam sepulcra: nec divini Athenas. humanive juris quidquam præ inpotenti ira est servatum. XXV. Postero die, quum primo clausæ fuissent portæ, deinde subito apertæ, quia præsidium Attali ab Ægina, Romanique ab Piræeo intraverant urbem, castra ab urbe retulit rex tria ferme millia passuum. inde Eleusinem profectus, spe inproviso templi castellique, quod et inminet et 7 circumdatum est templo, capiendi, quum haudquaquam neglectas custodias animadvertisset, et classem a Piræeo subsidio venire, omisso incepto, Megaram, ac protinus Corinthum ducit. et quum Argis Achæorum concilium esse audisset, It Argos. inopinantibus Achæis, concioni ipsi supervenit. Consultabant de bello adversus Nabin tyrannum Lacedæmoniorum: qui, Achæis adtranslato imperio a Philopomene ad Cycliadem, nequaquam versus Naparem illi ducem, dilapsa cernens Achæorum auxilia, redin- um promittegraverat bellum, agrosque finitimorum vastabat; et jam tit. urbibus quoque erat terribilis. Adversus hunc hostem, quum, 8 quantum ex quaque civitate militum scriberetur, consultarent; Philippus, demturum se eis curam, quod ad Nabin et Lacedæmonios adtineret, pollicitus; nec tantum agros sociorum populationibus prohibiturum, sed terrorem omnem belli in ipsam Laconicam, ducto eo extemplo exercitu, 2 conscriberetur Gron. Crev. 5 Cynosarges] Sic dictum a cane albo. Canis enim apud Græcos Ków: albus, apyós. Fabulam, quæ huic nomini originem dedisse dicitur, pete ex Suida. 6 Lyceum] Gymnasium, ubi Aristoteles cum suis inambulans de philosophia disputaverat. Nomen habuit a Lycio Pandionis filio teste Pausan. 1. 1. 7 Circumdatum est] Circumjectum est, ita ut castello templum includatur. 8 Quantum ex quaque civitatum militum conscriberetur] Suavius est id quod ex Thuan. cod. affert Jac. Gronovius: Quantum ex quaque civitate militum scriberetur. Consentit Victor. bin auxili A. C. 200. Postulat vi cissim præsidia urbibus suis. Frustra. U. C. 552. translaturum. Hæc oratio quum ingenti hominum adsensu acciperetur : Ita tamen æquum est,' inquit, me vestra • meis armis tutari, ne mea interim nudentur præsidiis. Itaque, si vobis videtur, tantum parate militum, quantum ad Oreum, et Chalcidem, et Corinthum tuenda 9 satis sit: ut, meis ab tergo tutis, securus bellum Nabidi inferam et Lace'dæmoniis. Non fefellit Achæos, quo spectasset tam benigna pollicitatio, auxiliumque oblatum adversus Lacedæmonios id quæri, ut obsidem Achæorum juventutem educeret ex Peloponneso, ad inligandam Romano bello gentem. et 10 id quidem coarguere Cycliadas a prætor Achæorum nihil adtinere ratus, id modo quum dixisset, non licere legibus Achæorum de aliis rebus referre, quam propter quas convocati essent; decreto de exercitu parando adversus Nabin facto, concilium fortiter ac libere habitum dimisit; inter adsentatores regios ante eam diem habitus. Philippus, magna spe depulsus, voluntariis paucis militibus conscriptis Corinthum atque in Atticam terram rediit. pas XXXVI. Per eos ipsos dies, quibus Philippus in Achaia fuit, Philocles præfectus regius, ex Euboea profectus cum duobus millibus Thracum Macedonumque ad depopulandos Atheniensium fines, e regione Eleusinis saltum Citharonis transcendit, inde dimidia parte militum ad prædandum sim per agros dimissa, cum parte ipse occultus loco ad insidias opportuno consedit, ut, si ex castello ab Eleusine in prædantes suos inpetus fieret, repente hostes effusos ex inproviso adoriretur. Non fefellere insidia. itaque revocatis, qui discurrerant ad prædandum, militibus, instructisque, ad obpugnandum castellum Eleusinem profectus, cum multis inde vulneribus recessit, Philippoque se venienti ex Achaia conjunxit. Tentata et ab ipso rege obpugnatio ejus castelli est. sed naves Romanæ, ab Piræeo venientes, intromissumque præsidium absistere incepto coëgerunt. Diviso Philippus deinde exercitu, rex cum parte Philoclem Athenas mittit, Athenas et cum parte ipse Piraeum pergit: ut, quum Philocles subePiraeum undo muros, et comminanda obpugnantione contineret urbe Athenienses, ipsi Piræeum levi cum præsidio relictum expugnandi facultas esset. Ceterum nihilo ei Piræei, quam Eleusinis, facilior, iisdem fere defendentibus, obpugnatio fuit. A Piræeo Athenas repente duxit, inde eruptione subita peditum equitumque inter angustias semiruti muri, qui brachiis duobus Piræeum Athenis jungit, repulsus: omissa frustra ten tat. |