h

e

Campanos, quos in custodiâ haberet. Producti omnes virgisque cæsi ac securi à percussi. Inde citato equo Cales 15 percurrit: ubi quum in tribunali consedisset, productique Campani deligarentur ad palum, eques citus ab Româ venit, literasque a C. Calpurnio prætore Fulvio et senatusconsultum tradidit. Murmur ab tribunali totam concionem pervasit, differri rem integram ad Patres de Campanis; et Fulvius, id ita esse ratus, acceptas literas, neque resolutas, quum in gremio reposuisset, præconis imperavit, ut lictorem lege agere juberet. Ita de iis quoque, qui Calibus erant, sumtum supplicium. Tum literæ lectæ senatusque consultum, serum ad impediendam rem actam, quæ summâ opei approperata erat, ne impediri posset. Consurgentem jam Fulvium Taurea Jubellius Campanus, 16 per mediam vadens urbem turbamque, nomine inclamavit: et quum mirabundus, quidnam sese vellet, resedisset Flaceus, me quoque, inquit, jube occīdi, ut gloriari possis, multo fortiorem, quam ipse es, virum abs te occisum esse. Quum Flaccus negaret, profecto satis compotem mentis esse: modo ", prohiberi etiam se, si id vellet, senatûs consulto diceret tum Jubellius, quandoquidem, inquit, captá patria, propinquis amicisque amissis, quum ipse manu meâ conjugem liberosque interfecerim, ne quid indigni paterentur, mihi ne mortis quidem copia eadem est, quæ his civibus meis; petatur a virtute" invisæ hujus vitæ vindicta. Atque ita gladio, quem veste texerat, per adversum pectus transfixus, ante pedes imperatoris moribundus procubuit.

[XVI.] Quia, et quod ad supplicium attinet Campano- 17 rum, et pleraque alia de Flacci unius sententiâ acta erant; mortuum Appium Claudium sub deditionem Capuæ quidam tradunt. Hunc quoque ipsum Tauream neque suâ sponte venisse Cales, neque suâ manu interfectum: sed, dum inter ceteros ad palum deligatur, quia parum inter strepitus exaudiri possent, quæ vociferabatur, silentium fieri Flaccum jussisse: tum Tauream illa, quæ ante memorata sunt, dixisse, virum se fortissimum ab nequaquam pari ad virtutem P occidi. Sub hæc dicta jussu proconsulis præconem ita pronuntiasse: lictor, viro forti adde virgas, et in eum primum lege age. Lectum quoque senatuscon- 18 sultum priusquam securi feriret, quidam auctores sunt; sed, quia adscriptum in senatusconsulto fuerit, si ei videretur, integram rem ad senatum rejiceret, interpretatum esse,

Ꮓ

quid magis e republicâ duceret, æstimationem sibi permissam. Capuam a Calibus reditum est, Atellaque et Calatia s in deditionem acceptæ. Ibi quoque in eos, qui capita rerum erant, animadversum. Ita ad septuaginta principes senatûs interfecti; trecenti ferme nobiles Campani in carcerem conditi; alii per sociorum Latini nominis urbes in custodias dati variis casibus interierunt: multitudo alia civium Campanorum venumdata. 19 De urbe agroque reliqua consultatio fuit, quibusdam delendam censentibus urbem prævalidam, propinquam ", inimicam. Ceterum præsens utilitas vicit. Nam propter agrum, quem omni fertilitate terræ satis constabat primum in Italiâ esse, urbs servata est, ut esset aliqua aratorum sedes. Urbi frequentandæ multitudo incolarum libertinorumque et institorum opificumque retenta: ager omnis 20 et tecta publica populi Romani facta. Ceterum habitari tantum tanquam urbem Capuam frequentarique placuit; corpus nullum civitatis, nec senatûs nec plebis concilium, nec magistratus esse: sine consilio publico », sine imperio multitudinem, nullius rei inter se sociam, ad consensum inhabilem fore præfectum ad jura reddenda ab Româ quotannis missuros. Ita ad Capuam res compositæ, consilio ab omni parte laudabili. Severe et celeriter in maxime noxios animadversum multitudo civium dissipata in nullam spem d reditûs: non sævitum incendiis ruinisque in tecta innoxia murosque, et, cum emolumento, quæsita etiam apud socios lenitatis species, incolumitate urbis nobilissimæ opulentissimæque, cujus ruinis omnis Campania, omnes, qui Campaniam circa accolunt, populi ingemuissent: confessio expressa hosti, quanta vis in Romanis ad expetendas pœnas ab infidelibus sociis, et quam nihil in Hannibale auxilii ad receptos in fidem tuendos esset.

a

:

VI. Matronarum Romanarum de vestitu cultuque mutando tumultus et trepidatio. (Livius l. xxxiv. c. 1—8.)

g

1 Inter bellorum & magnorum, aut vixdum finitorum, aut imminentium, curas, intercessit res parva dictu, sed quæ studiis in magnum certamen excesserit . M. Fundanius et L. Valerius, tribuni plebei, ad plebem tulerunt de Oppiâ lege abrogandâ. Tulerat eam C. Oppius, tribunus plebis, Q. Fabio, Ti. Sempronio Coss. in medio ardore i Punici

belli ne qua mulier plus semunciam auri haberet; neu vestimento versicolori1 uteretur; neu juncto vehiculo" in urbe oppidove, aut propius inde mille passus, nisi sacrorum publicorum causâ ", veheretur. M. et P. Junii Bruti, tri- 3 buni plebis, legem Oppiam tuebantur, nec eam se abrogari passuros aiebant. Ad suadendum dissuadendumque multi nobiles prodibant. Capitolium turbâ hominum faventium adversantiumque legi complebatur. Matronæ nullâ nec 4 auctoritate P, nec verecundiâ, nec imperio virorum contineri limine poterant: omnes vias urbis aditusque in forum obsidebant, viros descendentes ad forum orantes, ut, florente republicâ, crescente in dies privatâ omnium fortunâ, matronis quoque pristinum ornatum reddi paterentur. Augeba- 5 tur hæc frequentia mulierum in dies 9. Nam etiam ex oppidis conciliabulisque conveniebant. Jam et consules prætoresque et alios magistratus adire et rogare audebant. Ceterum minime exorabilem alterum utique consulem M. Porcium Catonem habebant, qui pro lege, quæ abrogabatur, ita disseruit:

d

X

a

[II.] "Si in suâ quisque nostrûm matre familiæ ", Qui- 6 rites, jus et majestatem viri retinere instituisset, minus cum universis feminis negotii haberemus. Nunc domi victa libertas nostra impotentiâ muliebri, hic quoque in foro obteritur et calcatur: et quia singulas sustinere non potuimus, universas horremus. Equidem fabulam et fictam 7 rem ducebam esse, virorum omne genus in aliquâ insulâ b conjuratione muliebri ab stirpe sublatum esse. Ab nullo genere non summum periculum est, si cœtus, et concilia, et secretas consultationes esse sinas. Atque ego vix statuere 8 apud animum meum possum, utrum pejor ipsa res, an pejore exemplo agatur. Quorum alterum ad nos consules reliquosque magistratus, alterum ad vos, Quirites, magis pertinet. Nam utrum e republicâ sit, necne, id, quod ad 9 vos fertur, vestra existimatio est, qui in suffragium ituri estis. Hæc consternatio' muliebris, sive suâ sponte, sive auctoribus vobis, M. Fundani et L. Valeri, facta est, haud dubie ad culpam magistratuum & pertinens, nescio vobis, tribuni, an consulibus, magis sit deformis vobis, si feminas ad concitandas tribunicias seditiones jam adduxistis nobis, si, ut plebis quondam, sic nunc mulierum secessione i leges accipiendæ sunt. Equidem non sine 10 rubore quodam paulo ante per medium agmen mulierum

h

g

C

X

m

n

k

S

in forum perveni. Quod nisi me verecundia singularum magis majestatis et pudoris, quam universarum tenuisset, 11 ne compellatæ a consule viderentur, dixissem: Qui hic mos est in publicum procurrendi et obsidendi vias, et viros alienos appellandi? Istud ipsum suos° quæque domi rogare non potuistis? An blandiores P in publico, quam in privato, et alienis quam vestris, estis? Quamquam ne domi quidem vos, si sui juris finibus ¶ matronas contineret pudor, quæ leges hic rogarentur abrogarenturve, 12 curare decuit. Majores nostri nullam, ne privatam quidem, rem agere feminas sine auctore voluerunt; in manu esse parentum, fratrum, virorum. Nos, si diis placet, jam etiam rempublicam capessere eas patimur, et foro prope et concionibus et comitiis immisceri. Quid enim nunc aliud per vias et compita faciunt, quam rogationem tribunorum 13 plebis suadent, [alia] legem abrogandam censent"? Date frenos impotenti naturæ et indomito animali, et sperate', ipsas modum licentiæ facturas, nisi vos feceritis. Minimum hoc eorum est, quæ iniquo animo feminæ sibi aut moribus aut legibus injuncta patiuntur: omnium rerum libertatem, immo licentiam (si vere dicere volumus), desiderant. Quid enim, si hoc expugnaverint, non tentabunt? 14 [III.] "Recensete omnia muliebria jura, quibus licentiam earum alligaverint majores nostri, per quæque subjecerint viris quibus omnibus constrictas vix tamen continere potestis. Quid? si carpere singula, et extorquere, et exæquari ad extremum viris patiemini, tolerabiles vobis eas fore creditis? Extemplo, simul pares esse cœperint, 15 superiores erunt. At, Hercule, ne quid novum in eas rogetur, recusant; non jus, sed injuriam deprecantur. Immo, ut, quam accepistis, jussistis suffragiis vestris legem, quam usu tot annorum et experiendo comprobastis, hanc ut abrogetis: id est, ut unam tollendo legem ceteras 16 infirmetis. Nulla lex satis commoda omnibus est: id modo quæriturf, si majori parti et in summam prodest. Si, quod cuiquam privatim officiet jus, id destruet ac demolietur, quid attinebit universos rogare leges, quas 17 mox abrogare, in quos latæ sunt, possint? Volo tamen audire, quid sit, propter quod matronæ consternatæ procucurrerint in publicum, ac vix foro se et concione abstineant. Ut captivii ab Hannibale redimantur parentes, viri, liberi, fratres earum? Procul abest, absitque semper,

Quid 18

talis fortuna reipublicæ: sed tamen quum fuit, negastis hoc piis precibus earum. At non pietas, nec sollicitudo pro suis, sed religio, congregavit eas. Matrem Idæam, a Pessinunte ex Phrygiâ venientem, accepturæ sunt. honestum *, dictu saltem, seditioni prætenditur muliebri? Ut auro et purpurâ fulgeamus, inquiunt; ut carpentis, festis profestisque diebus, velut triumphantes de lege victâ et abrogatâ, et captis et ereptis suffragiis vestris, per urbem vectemur: ne ullus modus sumtibus, ne luxuriæ sit.

[IV.] "Sæpe me querentem de feminarum, sæpe de 19 virorum, nec de privatorum modo, sed etiam magistratuum sumtibus audistis, diversisque duobus vitiis, avaritiâ et luxuriâm, civitatem laborare: quæ pestes" omnia magna imperia everterunt. Hæc ego, quo melior lætiorque in dies fortuna reipublicæ est, imperiumque crescit (et jam P in Græciam Asiamque transcendimus, omnium libidinum illecebris repletas, et regias etiam attrectamus gazas), eo plus horreo, ne illæ magis res nos ceperint, quam nos illas. Infesta, mihi credite, signa ab Syracusis illata sunt 20 huic urbi. Jam nimis multos audio Corinthi et Athenarum ornamenta laudantes mirantesque, et antefixa fictilia s deorum Romanorum ridentes. Ego hos malo propitios deos; et ita spero futuros, si in suis manere sedibus patiemur. Patrum nostrorum memoriâ per legatum Cineam * 21 Pyrrhus, non virorum modo, sed etiam mulierum animos donis tentavit. Nondum lex Oppia ad coercendam luxuriem muliebrem lata erat: tamen nulla accepit ". Quam causam fuisse censetis? Eadem fuit, quæ majoribus nostris nihil de hac re lege sanciendi. Nulla erat luxuria, quæ coerceretur. Sicut ante morbos necesse est cognitos esse, quam remedia eorum; sic cupiditates prius natæ sunt, quam leges, quæ iis modum facerent. Quid legem 22 Liciniam excitavit de quingentis jugeribus, nisi ingens cupido agros continuandi y? Quid legem Cinciam de donis et muneribus, nisi quia vectigalis jam et stipendiaria plebes esse senatui a cœperat? Itaque minime mirum est, nec Oppiam, nec aliam ullam tum legem desideratam esse, quæ modum sumtibus mulierum faceret, quum aurum et purpuram data et oblata ultro non accipiebant. Si nunc cum illis donis Cineas urbem circumiret, stantes in publico invenisset, quæ acciperent. Atque ego nonnullarum cupi- 23

b