с

ditatum ne causam quidem aut rationem inire possum. Nam ut, quod alii liceat, tibi non licere, aliquid fortasse naturalis aut pudoris aut indignationis habeat ; sic, æquato omnium cultu, quid unaquæque vestrûm veretur, ne in se 24 conspiciatur? Pessimus quidem pudor est vel parsimoniæ, vel paupertatis: sed utrumque lex vobis demit, quum id, quod habere non licet, non habetis. Hanc, inquit, ipsam æquationem non fero, illa locuples. Cur non insignis auro et purpurâ conspicior? cur paupertas aliarum sub hac legis specie latet, ut, quod habere non possunt, 25 habituræ, si liceret, fuisse videantur? Vultis hoc certamen uxoribus vestris injicere, Quirites, ut divites id habere velint, quod nulla alia possit; pauperes, ne ob hoc ipsum contemnantur, supra vires se extendant ? Næ, simul pudere, quod non oportet, cœperit, quod oportet, non pudebit. Quæ de suo poterit, parabit: quæ non poterit, virum rogabit. Miserum illum virum, et qui exoratus, et qui non exoratusi erit; quum, quod ipse non dederit, 26 datum ab alio videbit. Nunc vulgo alienos viros rogant, et, quod majus est, legem et suffragia rogant, et a quibusdam impetrant, adversus te1, et rem tuam et liberos tuos inexorabiles. Simul lex modum sumtibus uxoris tuæ 27 facere desierit, tu numquam facies. Nolite eodem loco existimare, Quirites, futuram rem, quo fuit, antequam lex de hoc ferretur. Et hominem improbum non accusari, tutius est, quam absolvi : et luxuria non mota tolerabilior esset, quam erit nunc, ipsis vinculis, sicut fera bestia, irritata, deinde emissa. Ego nullo modo abrogandam legem Oppiam censeo. Vos quod faxitis P, deos omnes fortunare velim."

28 [V.] Post hæc tribuni quoque plebei, qui se intercessuros professi erant, quum pauca in eandem sententiam adjecissent; tum L. Valerius pro rogatione ab se promulgatâ ita disseruit: "Si privati tantummodo ad suadendum dissuadendumque id, quod a nobis rogatur, processissent, ego quoque 9, quum satis dictum pro utrâque parte 29 existimarem, tacitus suffragia vestra exspectassem. Nunc quum vir gravissimus, consul, M. Porcius, non auctoritate solum, quæ tacita satis momenti habuisset, sed oratione etiam longâ et accuratâ insectatus sit rogationem nostram, necessum est paucis respondere: qui tamen plura verba in castigandis matronis, quam in rogatione nostrâ dissuadendâ

r

consumsit: et quidem, ut in dubio poneret, utrum id, quod reprehenderet, matronæ suâ sponte, an nobis auctoribus fecissent. Rem defendam, non nos, in quos jecit magis 30 hoc consul verbo tenus, quam ut re insimularet. Cœtum

et seditionem et interdum secessionem muliebrem appellavit, quod matronæ in publico vos rogassent, ut legem in se latam per bellum temporibus duris, in pace et florente ac beatâ republicâ abrogaretis. Verba magna ", quæ rei 31 augendæ causâ conquirantur, et hæc et alia, esse scio: et M. Catonem oratorem non solum gravem, sed interdum etiam trucem esse scimus omnes, quum ingenio sit mitis. Nam quid tandem novi matronæ fecerunt, quod frequentes in causâ ad se pertinente in publicum processerunt? Nunquam ante hoc tempus in publico apparuerunt? Tuas ad- 32 versus te Origines revolvam. Accipe, quoties id fecerint, et quidem semper bono publico. Jam a principio *, regnante Romulo, quum, Capitolio ab Sabinis capto 2, medio in foro signis collatis dimicaretur, nonne intercursu matronarum inter acies duas prælium sedatum est? Quid? regibus 33 exactis, quum Coriolano Marcio duce, legiones Volscorum castra ad quintum lapidem posuissent, nonne id agmen, quo obruta hæc urbs esset, matronæ averterunt? Jam, urbe captâ a Gallis, quo redemta urbs est? Nempe aurum matronæ consensu omnium in publicum contulerunt. Proximo bello (ne antiqua repetam) nonne et, quum 34 pecuniâ opus fuit, viduarum pecuniæ adjuverunt ærarium, et quum dii quoque novi ad opem ferendam dubiis rebus arcesserentur, matronæ universæ ad mare profectæ sunt ad matrem Idæam accipiendam? Dissimiles, inquis, causæ 35 sunt. Nec mihi causas æquare propositum est: nihil novi factum, purgare satis est. Ceterum, quod in rebus ad omnes pariter viros feminasque pertinentibus fecisse eas nemo miratus est, in causâ proprie ad ipsas pertinente miramur fecisse? Quid autem fecerunt? Superbas, me Dius fidius, aures habemus h, si, quum domini servorum non fastidiant preces, nos rogari ab honestis feminis indig

namur.

e

d

[VI.] "Venio nunc ad id, de quo agitur: in quo duplex 36 consulis oratio fuit. Nam et legem ullam omnino abrogari est indignatus; et eam præcipue legem, quæ luxuriæ muliebris coercendæ causâ lata esset. Et illa communis pro legibus visa consularis oratio est: et hæc adversus

luxuriam severissimis moribus conveniebat. Itaque periculum est, nisi, quid in utrâque re vani sit, docuerimus, ne 37 quis error vobis offundatur *. Ego enim, quemadmodum ex his legibus, quæ non in tempus aliquod, sed perpetuæ utilitatis causâ in æternum latæ sunt, nullam abrogari debere fateor, nisi quam aut usus coarguit1, aut status aliquis reipublicæ inutilem fecit; sic quas tempora aliqua desiderarunt leges, mortales, ut ita dicam, et temporibus ipsis mutabiles esse video. Quæ in pace latæ sunt, plerumque bellum abrogatm; quæ in bello, pax: ut in navis administratione alia in secundam, alia in adversam tempestatem usui sunt. 38 Hæc quum ita naturâ distincta sint, ex utro tandem genere ea lex esse videtur, quam abrogamus? An vetus regia lex", simul cum ipsâ urbe nata? An, quod secundum est, ab decemviris ad condenda jura creatis in duodecim tabulis scripta? Sine quâ quum majores nostri non existimarint decus matronale servari posse, nobis quoque verendum sit, ne cum eâ pudorem sanctitatemque feminarum abrogemus? 39° Quis igitur nescit, novam istam legem esse, Q. Fabio et Ti. Sempronio Coss. viginti annis ante latam? sine quâ quum per tot annos matronæ optimis moribus vixerint, quod tandem, ne abrogatâ eâ effundantur ad luxuriam P, periculum est? Nam si ista lex ideo lata esset, ut finiret libidinem muliebrem, verendum foret, ne abrogata incitaret : 40 cur sit autem lata, ipsum indicavit tempus. Hannibal in Italiâ erat victor ad Cannas: jam Tarentum, jam Arpos, jam Capuam habebat: ad urbem Romam admoturus exercitum videbatur: defecerant socii: non milites in supplementum, non socios navales ad classem tuendam, non pecuniam in ærario habebamus. Servi, quibus arma darentur, ita ut pretium pro iis bello perfecto dominis solveretur, emebantur: in eandem diem pecuniæ, frumentum et cetera, quæ belli usus postulabant, præbenda publicani se conducturos professi erant: servos ad remum, numero ex censu constituto, cum stipendio nostro dabamus: aurum et argentum omne, ab senatoribus ejus rei initio orto, in publicum conferebamus: viduæ et pupilli pecunias suas in ærarium deferebant: cautum erat, quo " ne plus auri et argenti facti, quo ne plus signati argenti et æris 41 domi haberemus. Tali tempore in luxuriâ et ornatu matronæ occupatæ erant, ut ad eam coercendam lex Oppia desiderata sit? quum, quia Cereris sacrificium, lugentibus

S

t

omnibus matronis, intermissum erat, senatus finiri luctum triginta diebus jussit. Cui non apparet, inopiam et miseriam civitatis, et quia omnium privatorum pecuniæ in usum publicum vertendæ erant, istam legem scripsisse, tamdiu mansuram, quamdiu causa scribendæ legis mansisset? Nam 42 si, quæ tunc temporis causâ aut decrevit senatus aut populus jussit, in perpetuum servari oportet, cur pecunias reddimus privatis? cur publicâ præsenti pecuniâ z locamus? cur servi, qui militent, non emuntur? cur privati non damus remiges, sicut tunc dedimus?

d

[VII.] "Omnes alii ordines, omnes homines mutationem 43 in meliorem statum reipublicæ sentient: ad conjuges tantum nostras pacis et tranquillitatis publicæ fructus non perveniet? Purpurâ viri utemur, prætextati in magistratibus, in sacerdotiis; liberi nostri prætextis purpurâ togis utentur; magistratibus in coloniis municipiisque, hic Romæ infimo generi magistris vicorum a togæ prætextæ habendæ jus permittemus; nec id, ut vivi solum habeant tantum insigne, sed etiam ut cum eo crementur mortui: feminis duntaxat purpuræ usum interdicemus b? et quum tibi viro liceat purpurâ in veste stragulâ uti, matrem familiæ tuam purpureum amiculum habere non sines? et equus tuus speciosius instratus erit, quam uxor vestita ? Sed in purpurâ, quæ teritur, absumitur, injustam quidem, 44 sed aliquam tamen causam tenacitatis video: in auro vero, in quo præter manûs pretium nihil intertrimenti fit, quæ malignitas est? Præsidium potius in eo est et ad privatos, et ad publicos usus, sicut experti estis. Nullam æmula- 45 tionem inter se singularum, quando nulla haberet, esse aiebat. At, Hercule, universis dolor et indignatio est, quum sociorum Latini nominis uxoribus vident ea concessa ornamenta, quæ sibi ademta sint; quum insignes eas esse auro et purpurâ; quum illas vehi per urbem, se pedibus sequi: tamquam in illarum civitatibus, non in suâ imperium sit. Virorum hoc animos vulnerare posset: quid 46 muliercularum censetish, quas etiam parva movent? Non magistratus, nec sacerdotia, nec triumphi, nec insignia, nec dona, aut spolia bellica his contingere possunt. Munditiæ i et ornatus et cultus, hæc feminarum insignia sunt: his gaudent et gloriantur; hunc mundum muliebrem appellarunt majores nostri. Quid aliud in luctu, quam pur- 47 puram atque aurum deponunt? quid, quum eluxerunt,

e

sumunt? quid in gratulationibus supplicationibusque1, nisi 48 excellentiorem ornatum m, adjiciunt? Scilicet ", si legem Oppiam abrogaveritis, non vestri arbitrii erit, si quid ejus vetare volueritis, quod nunc lex vetat. Minus filiæ, uxores, sorores etiam quibusdam in manu erunt? Numquam, salvis suis P, exuitur servitus muliebris: et ipsæ libertatem, quam viduitas et orbitas facit, detestantur. In vestro arbitrio suum ornatum, quam in legis, malunt esse. Et vos in manu et tutelâ, non in servitio, debetis habere 49 eas, et malle patres vos aut viros, quam dominos dici. Invidiosis nominibus utebatur modo consul, seditionem muliebrem et secessionem appellando. Id enim periculum est, ne Sacrum Montem, sicut quondam irata plebs, aut Aventinum capiant. Patiendum huic infirmitatit est, quodcunque vos censueritis. Quo plus potestis, eo moderatius imperio uti debetis.”

50

1

2

[VIII.] Hæc quum contra legem proque lege dicta essent, aliquanto major frequentia mulierum postero die sese in publicum effudit, unoque agmine omnes tribunorum januas obsederunt, qui collegarum rogationi intercedebant : nec ante abstiterunt, quam remissa intercessio ab tribunis Nulla deinde dubitatio fuit, quin omnes tribus legem abrogarent. Anno vigesimo post abrogata est, quam lata.

esset.

VII. Philopomenis mors. (Livius 1. xxxix. 48-50.)

a

Legatus in Macedoniam Q. Marcius est missus : jussus idem in Peloponneso sociorum res adspicere. Nam ibi quoque et ex veteribus discordiis ↳ residui motus erant, et Messene desciverat a concilio Achaico. Cujus belli et causas et ordinem si expromere velim, immemor sim propositi, quo statu non ultra attingere externa, nisi qua Romanis cohærerent rebus.

с

[XLIX.] Eventus memorabilis est, quod, quum bello superiores essent Achæi, Philopomen, prætor eorum, capitur, ad præoccupandam Coronen profectus, quam hostes petebant, in valle iniquâ cum equitibus paucis oppressus. Ipsum potuisse effugere Thracum Cretensiumque auxilio tradunt: sed pudor relinquendi equites, nobilissimos gentis, 3 ab ipso nuper lectos, tenuit. Quibus dum locum ad evadendas angustias cogendo ipse agmen præbet, sustinens