r

k

super

utrosque par, claritudinis plus in tuo fine." Post quæ 27 eodem ictu brachia ferro exsolvunt'. Seneca, quoniam senile corpus et parvo victum tenuatum lenta effugia sanguini præbebat, crurum quoque et poplitum venas abrumpit. Sævisque cruciatibus defessus, ne dolore suo animum uxoris infringeret, atque ipse visendo ejus tormenta ad impatientiam delaberetur, suadet, in aliud cubiculum abscedere. Et novissimo quoque momento suppeditanten eloquentiâ, advocatis scriptoribus pleraque tradidit, quæ, in vulgus edita ejus verbis, invertere 28 sedeo. [c. 64.] At Nero, nullo in Paullinam proprio odio, ac ne glisceret invidia crudelitatis, inhiberi mortem imperat. Hortantibus militibus servi libertique obligant brachia, premunt P sanguinem, incertum an ignaræ. Nam, ut est vulgus ad deteriora promtum, non defuere, qui crederent, donec implacabilem Neronem timuerit, famam sociatæ cum marito mortis petivisse: deinde, oblatâ mitiore spe, blandimentis vitæ evictam; cui addidit paucos postea annos, laudabili in maritum memoriâ, et ore ac membris in eum pallorem albentibus, ut ostentui esset', 29 multum vitalis spiritûs " egestum. Seneca interim, durante tractu et lentitudine mortis, Statium Annæum, diu sibi amicitiæ fide et arte medicinæ probatum, orat, provisum pridem venenum, quo damnati publico Atheniensium judicio exstinguerentur, promeret; adlatumque hausit frustra, frigidus jam artus, et clauso corpore a adversum vim 30 veneni. Postremo stagnum calidæ aquæ introiit, respergens proximos servorum, additâ voce: Libare se liquorem illum Jovi Liberatori. Exin balneo © illatus, et vapore ejus exanimatus, sine ullo funeris solemnia crematur. codicillis perscripserat, quum etiam tum prædives et præ31 potens supremis suis consuleret. [c. 65.] Fama fuit, Subrium Flavium f cum centurionibus occulto consilio, neque tamen ignorante Senecâ, destinavisse, ut, post occisum operâ Pisonis Neronem, Piso quoque interficeretur, tradereturque Imperium Senecæ, quasi insonti claritudine virtutum ad summum fastigium delecto. Quin et verba Flavii vulgabantur: non referre dedecori1, si citharœdus i demoveretur, et tragœdus succederet: quia, ut Nero citharâ, ita Piso tragico ornatu canebat.

X

S

e

Ita

est.

XXXIII. Quædam ex vitá Cn. Julii Agricolæ.
(Tacitus Vit. Agric. c. 4-9.)

e

i

b

a

k

Cnæus Julius Agricola, vetere et illustri Forojuliensium a 1 coloniâ ortus, utrumque avum procuratorem Cæsarum habuit, quæ equestris nobilitas est. Pater Julius Græcinus, senatorii ordinis, studio eloquentiæ sapientiæque notus, iisque virtutibus iram Caii Cæsaris meritus c. Namque M. Silanum d accusare jussus, et, quia abnuerat, interfectus Mater Julia Procilla fuit, raræ castitatis. In hujus 2 sinu indulgentiâque educatus, per omnem honestarum artium cultum pueritiam adolescentiamque transegit. Arcebat eum ab illecebris peccantium, præter ipsius bonam integramque naturam, quod statim parvulus sedem ac magistram studiorum Massiliamh habuerat, locum Græcâ comitate et provinciali parsimoniâ mistum ac bene compositum. Memoriâ teneo, solitum ipsum narrare, se in 3 primâ juventâ studium philosophiæ acrius, ultra quam concessum Romano ac senatori, hausisse, ni prudentia matris incensum ac flagrantem animum coercuisset. Scilicet sublime et erectum ingenium pulchritudinem ac speciem excelsæ magnæque gloriæ vehementius quam caute m appetebat. Mox mitigavit ratio et ætas; retinuitque, quod est difficillimum, ex sapientiâ modum °. [c. 5.] Prima 4 castrorum rudimenta in Britanniâ Suetonio Paullino P, diligenti ac moderato duci, approbavit : electus, quem contubernio æstimaret 9. Nec Agricola licenter, more juvenum, qui militiam in lasciviam vertunt, neque segniter ad voluptates et commeatus titulum tribunatûs et inscitiam retulit: sed noscere provinciam, nosci exercitui, discere a peritis, sequi optimos, nihil appetere jactatione, nihil ob formidinem recusare, simulque anxius et intentus agere. Non sane alias exercitatior magisque in ambiguo Britan- 5 nia fuit. Trucidati veterani, incense coloniæ, intercepti exercitus. Tum de salute, mox de victoriâ certavere. Quæ cuncta etsi consiliis ductuque alterius agebantur, ac summa rerum et reciperatæ provinciæ gloria in ducem cessit; artem et usum et stimulos addidere juveni: intravitque animum militaris gloriæ cupido, ingrata temporibus, quibus sinistra erga eminentes interpretatio, nec minus periculum ex magnâ famâ, quam ex malâ. [c. 6.] Hinc 6

г

X

u

S

a

ad capessendos magistratus in urbem digressus, Domitiam Decidianam, splendidis natalibus ortam, sibi junxit ; idque matrimonium ad majora nitenti decus ac robur fuit; vixeruntque mirâ concordiâ per mutuam caritatem et invicem se anteponendo 2, nisi quod a in bonâ uxore tanto major 7 laus, quanto in malâ plus culpæ est. Sors quæsturæ b provinciam Asiam, proconsulem Salvium Titianum dedit. Quorum neutro corruptus est: quamquam et provincia dives ac parata peccantibus, et proconsul, in omnem aviditatem pronus, quantâlibet facilitate redemturus esset mutuam dissimulationem mali. Auctus est ibi filia, in subsidium et solatium simul. Nam filium ante sublatum brevi 8 amisit. Mox inter quæsturam et tribunatum plebis, atque etiam ipsum tribunatûs annum quiete et otio transiit, gnarus sub Nerone temporum, quibus inertia & pro sapientiâ fuit. Idem præturæ tenor et silentium. Nec enim jurisdictioh obvenerat. Ludos et inania honoris i modo rationis atque abundantiæ duxit, uti longe a luxuriâ, ita famæ propior1. Tum electus a Galbâ ad dona templorum m recognoscenda, diligentissimâ conquisitione fecit, ne cujus " alterius sacrilegium resp. quam Neronis sensisset. 9 [c. 7.] Sequens annus gravi vulnere animum domumque ejus afflixit. Nam classis Othoniana P licenter vaga, dum Intemelios (Liguriæ pars est) hostiliter populatur, matrem Agricolæ in prædiis suis interfecit: prædiaque ipsa et magnam patrimonii partem diripuit, quæ causa cædis fuerat. Igitur ad solemnia pietatis profectus Agricola, nuntio affectati a Vespasiano imperii deprehensus, ac 10 statim in partes transgressus est. Initia principatûs ac statum urbis Mucianust regebat, admodum juvene Domitiano, et ex paternâ fortunâ tantum licentiam" usurpante. Is missum ad delectus agendos Agricolam, integreque ac strenue versatum, vicesimæ legioni.*, tarde ad sacramentum transgressæ, præposuit, ubi decessor y seditiose agere narrabatur. Quippe legatis quoque consularibus nimia ac formidolosa erat; nec legatus prætorius ad cohibendum potens, incertum, suo an militum ingenio. Ita successor simul et ultor electus, rarissimâ moderatione, maluit videri 11 invenisse bonos quam fecisse. [c. 8.] Præerat tunc Britanniæ Vectius Bolanus, placidius a quam feroci provinciâ dignum est. Temperavit Agricola vim suam ardoremque compescuit, ne incresceret; peritus obsequi, eruditusque

q

с

e

utilia honestis miscere. Brevi deinde Britannia consularem Petilium Cerialem accepit. Habuerunt virtutes d spatium exemplorum. Sed primo Cerialis modo labores 12 et discrimina, mox et gloriam communicabat: sæpe parti exercitûs in experimentum, aliquando majoribus copiis ex eventu præfecit. Nec Agricola unquam in suam famam gestis exultavit; ad auctorem et ducem, ut minister, fortunam referebat. Ita virtute in obsequendo, verecundiâ in prædicando, extra invidiam, nec extra gloriam erat. [c. 9.] Revertentem ab legatione legionis Divus Vespasi- 13 anus inter patricios adscivit, ac deinde provinciæ Aquitaniæ & præposuit, splendidæ inprimis dignitatis administratione ac spe consulatûs, cui destinarat. Credunt plerique, militaribus ingeniis subtilitatem deesse; quia castrensis jurisdictio secura et obtusior h, ac plura manu agens, calliditatem fori non exerceat. Agricola naturali prudentiâ, quamvis inter togatos, facile justeque agebat. Jam vero tempora curarum remissionumque divisa. Ubi 14 conventus ac judicia poscerent, gravis, intentus, severus et sæpius misericors : ubi officio satisfactum, nulla ultra potestatis persona. Tristitiam et arrogantiam m et avaritiam exuerat; nec illi, quod est rarissimum, aut facilitas auctoritatem, aut severitas amorem deminuit. Integri- 15 tatem atque abstinentiam in tanto viro referre, injuria virtutum fuerit. Ne famam quidem, cui sæpe etiam boni indulgent, ostentandâ virtute aut per artem quæsivit: procul ab æmulatione adversus collegas, procul a contentione adversus procuratores'. Et vincere inglorium et atteri sordidum arbitrabatur. Minus triennium in eâ lega- 16 tione detentus, ac statim ad spem consulatûs revocatus est, comitante opinione, Britanniam ei provinciam dari; nullis in hoc suis sermonibust, sed quia par videbatur. Haud semper "errat fama; aliquando et elegit. Consul egregiæ tum spei filiam juveni mihi despondit, ac post consulatum collocavit, et statim Britanniæ præpositus est, adjecto y pontificatus sacerdotio.

i

X

S

Rebus in Britanniá egregie gestis Agricola Domitiano suspectus fieri cœpit. (Tacitus c. 39-42.)

Hunc rerum cursum a, quamquam nullâ verborum jac- 17 tantiâ epistolis Agrippæ auctum, ut Domitiano moris

b

erat, fronte lætus, pectore anxius excepit. Inerat conscientiâ, derisui fuisse nuper falsum e Germaniâ triumphum ©, emptis d per commercia, quorum habitus et crines in captivorum speciem formarentur; at nunc veram magnamque victoriam, tot millibus hostium cæsis, ingenti famâ cele18 brari. Id sibi maxime formidolosum, privati hominise nomen supra principis attolli; frustra studia fori f et civilium artium decus in silentium acta, si militarem gloriam alius occuparet, et cetera utcunque facilius dissimulari, ducis boni imperatoriam virtutem esse. Talibus curis exercitus, quodque sævæ cogitationis indicium erat, secreto suo satiatus", optimum in præsentia statuit, reponere i odium, donec impetus famæ et favor exercitûs languesceret. Nam etiam 19 tum Agricola Britanniam obtinebat. Igitur triumphalia ornamenta et illustris statuæ honorem, et quidquid pro triumpho datur, multo verborum honore cumulata, decerni in senatu jubet; addique insuper opinionem, Syriam provinciam Agricolæ destinari, vacuam tum morte Atilii Rufi 20 consularis, et majoribus reservatam. Credidere plerique, libertum ex secretioribus ministeriis m missum ad Agricolam, codicillos, quibus ei Syria dabatur, tulisse cum præcepto, ut, si in Britanniâ foret, traderentur; eumque libertum in ipso freto Oceani" obvium Agricolæ, ne appellato quidem eo, ad Domitianum remeasse; sive verum istud, 21 sive ex ingenio principis fictum ac compositum est.

Tra

diderat interim Agricola successori suo provinciam quietam tutamque. Ac ne notabilis celebritate et frequentiâ occurrentium introitus esset, vitato amicorum officio P, noctu in urbem, noctu in palatium, ita ut præceptum erat, venit, exceptusque brevi osculo 9 et nullo sermone turbæ servien22 tium immixtus est. r Ceterum ut militare nomen, grave inter otiosos, aliis virtutibus temperaret, tranquillitatem atque otium penitus " auxit, cultu modicus, sermone facilis, uno aut altero amicorum comitatus ; adeo ut plerique, quibus magnos viros per ambitionem æstimare mos est, viso adspectoque Agricolâ, quærérent famam 2, pauci inter23 pretarentur. [c. 41.] Crebro per eos dies apud Domitianum absens accusatus, absens absolutus est. Causa periculi non crimen ullum, aut querela læsi cujusquam, sed infensus virtutibus princeps et gloria viri ac pessimum inimicorum genus, laudantes. Et ea insecuta sunt reipublicæ tempora, quæ sileri Agricolam non sinerent: tot

b