Sed te victa situ verique effeta senectus, Bella viri pacemque gerant, quis bella gerenda." 440 cu aures parenthesin habeamus et coniungamus verba classes invectas Th. undam ne mihi finge etc.,,,die in die Tiber eingelaufene Flotte mache mir nicht zu etwas so Schrecklichem." regia Iuno, ut IV, 114. et X, 62. 440. senectus victa situ, desidia et inertia. Cf. Ovid. Trist. III, 14, 36. V, 12, 1. ex Pont. I, 5, 7. Liv. XXXIII, 45, 7. al. Quid proprie significet vox situs, hic ad animum ex inertia torpentem translata, vidimus ad VI, 462. veri effeta (quod hinc sumpsit Ambros. Epist. I, 18, 2. a Peerlk. laud.) paulo audacius dictum pro: quae senectutis vitio vim veri videndi amisit (ideoque proclivior est ad amplectendos rumores falsos, quam ad vera exploranda), ut ager effetus, qui longo usu parum idoneus est factus ad fruges amplius ferendas, mulier effeta, quae pariendo vires amisit neque parit amplius etc. Sic X, 630. veri vana. Conington comparat Pers. V, 75. sterilis veri. Cf. adnott. ad V, 396. Ruddim. II. p. 71 sqq. Zumpt. §. 437. Not. 1. Ramsh. §. 105, 4. Not. etc. Haud dubie hunc locum ante oculos habuit Ovid. Met. VI, 37. Ceterum quod attinet ad hanc sententiam, senectutem homines facere anxios nimiumque de rebus futuris sollicitos, ef. v. c. Cic. ad Div. II, 16. Claud. B. Gild. 53. Fide Deis humilemque metum depone senectae etc. 441. mater cum irrisione aliqua, ut nos Mütterchen, gute Alte. ris nequiquam exercet, vanis curis vexat, angit. Cf. V, 779. exercita curis. inter arma Regum, ergo in rebus, quae regibus curandae sunt, non tibi. Cf. v. 444. Conington hanc meam interpretationem reprehendens ipse explicat:,,among visions of warring kings." De Praepos. postposita vid. adnott. ad Ecl. IX, 40. Geo. I, 161. Aen. I, 32. etc. 442. Heyn. vatem interpretatur aedituam, vexógov; rectius Wagn. illam proprie, sed cum irrisione, vatem, zazóμavTIV, vocari censet. 443. Forma increpandi Homero iam frequentata est Iliad. V, 428 sqq. VI, 490 sqq. XX, 137." Heyn. divom effigies, ut III. 148. 444. Cf. Hom. II. VI, 492. XX, 137. et Od. XXI, 352. De duplici lectione gerant et gerent difficile est iudicium. Wagn., quem secutus sum, restituit Med. aliorumque Codd. (quibus adde Schol. Ver. p. 81. 11. K.) lectionem gerant, quo Coniunctivo securitas Turni, tamquam minime de rebus a sacerdote nuntiatis solliciti, melius et nervosius exprimeretur, quam vulg. gerent, simulque altera pars versus, quae Heumanno, Burm., Brunckio, Heynio (quibuscum etiam faciunt Peerlk., Bryce et Ribbeck. Proleg. p. 82.) tamquam aliena et languida temere rescindenda videbatur (vid. Weichert. de verss. iniur. suspp. p. 76.), satis comprobaretur. Accedit, quod verbis sic sibi oppositis: Tibi (sit) cura templi, (sed) bella pacemque gerant (permittas, quaeso) viri, (quippe) quibus (neque vero feminis) bella gerenda (sunt), multo gravior inest vatis irrisio, quam si dicitur: Tibi cura (est) etc., bella gerent viri etc. Sic etiam Ovid. Her. XIII, 84. Bella gerant alii; Protesilaus amet. Met. XII, 476. colum I cape cum calathis; bella relinque viris. Claud. in Eutrop. I, 273 sqq. Tu potes alterius studiis haerere Minervae, Tu telas, non tela, pati Arma relinque viris etc. Iahn., Haupt., Bryce, Ribbeck. (qui etiam cf. in Proleg. p. 198.), Ladew., Conington et Benoist. praeferunt vulg. gerent, a plurimis sane Codd. (fragm. Vat., Rom., Gud., Bern. II. III., aliis) exhibitum, quod gravius sit et Turnum inducat confidenter affirmantem, haec viris curae fore. Wagn. tamen (qui etiam cf. in Phil. Suppl. I. p. 348 sq., ubi addit: ,,si quis ut fecit Ribbeck.] propter Homericum illud II. VI, 492. nóleμos dardprooi μɛàngɛ gerent probabit, is velim reputet diversam condicionem Allectus et Andromachae, Hectoris et Turni") illud ortum censet e sono vicini voc. gerenda, ut supra v. 412. magnum manet pro magnum tenet, VI, 807. virtutem extendere vires pro virt. ext. factis cett. Cf. - Talibus Allecto dictis exarsit in iras. At iuveni oranti subitus tremor occupat artus, 445 450 337. adnott. ad I, 104. Praeter editores supra non nominatos etiam Hoffmann. in Zeitschr. f. d. Oest. G. 1853. p. 880. cum Wagn. consentit. Cum zeugmate autem bella pacemque gerant cf. Sall. Iug. 46. pacem an bellum gerens, id. Fragm. hist. inc. 160. ut res magis quam verba gererentur et similia, omnino autem adnott. ad Geo. I, 93. Aen. I, 100. 132. 426. V, 508. VII, 188. etc. 445 sqq. „Exuit iam Erinys anum, ut solent interdum dii, et vera forma adstat." Heyn. exarsit in iras. Cf. Ovid. Met. V, 41. ardescit vulgus in iras (ubi vid. Bach.). Lucan. III, 134. in iram accensus (ubi vid. Cort.). Hegesipp. III, 9. irruptiones, quas in iram accendebat pudor et similia. Vid. Hand. Turs. III. p. 322. et C. F. Hermanni Vindiciae Latinitatis Epist. Cic. ad Brutum. (Gotting. 1844. 4.) p. 27. Iteratur hic versus in Anth. Lat. I, 178, 354. Plur. iras in Sing. iram mutato; sed ibid. v. 284. legimus Dictis exarsit in iras. 446. oranti, loquenti. Vid. infra X, 96. Plaut. Most. III, 1, 152. al. et cf. Varr. L. L. VI, 76. p. 103. M. tremor occupat artus legitur etiam infra XI, 424. et ap. Ovid. Met. III, 40. Verba subitus tremor occupat artus repetuntur in Anth. Lat. III, 81, 18. (Heins. ex uno Ment. I. a`m. sec. male recepit subitos; ante eum vulgo legebatur subito.) 447. Deriguere oculi. Vid. ad III, 260. „tot Erinys sibilat hydris: nam horrendi angues ex capite sibilant et dira deae facies vera apparet." Heyn. Sic Tibull. I, 3, 71. (ubi vid. Dissen.) serpentum Cerberus ore Stridet. Vid. etiam Prop. III, 5, (IV, 4,) 40. Tisiphones -- furit angue caput et similes locos. Ceterum cf. adnott. ad Aen. V, 277., de omissa autem Part. causali adnott. ad Ecl. I, 12. Aen. V, 404. et supra v. 328. et de orthographia voc. Erinys, quae redit infra v. 570., adnott. ad Aen. II, 448. tanta se facies aperit. „Intellige faciem in maius auctam, quae anui assimilata, ut consentaneum est, parva modo fuerat." Wagn. Cf. adnott. ad II, 773. et Voss. ad Geo. III, 551. p. 671. Peerlk. temere coni. Tantaque se rabies aperit. Cum v. 449. cf. IV, 390. 450. Reppulit. Vid. ad Aen. IV, 214. geminos anguis. Cf. II, 203. VIII, 289. 697. et adnott. ad I, 162. Burm. temere coni. gelidos; quem iam Boetticher. refutavit von der Furienmaske p. 87. et in kl. Schr. I. p. 242. Heyn. conferri iubet Ovid. Met. IV, 494., qui Maronem imitatus scripserit Inde duos mediis abrumpit crinibus angues, et Stat. Theb. XI, 65., ubi unus modo anguis exsurgat. Nihilominus etiam Peerlk. in voce geminos haesit et satis audacter coni. nigros, Gentius autem p. 40. atque omnes. erexit crinibus, in fronte, ut ap. Lucan. IX, 634. Surgunt adversa subrectae fronte colubrae. De hoc Ablativo loci vid. supra adnott. ad v. 140. et 226. Furiae autem habent in fronte pro vitta angues in nodum collectos, ex quo nodo ut taeniae (cf. supra v. 352.) dependent duo vel plures angues, talesque sunt, quos hic erigit Allecto. Sic etiam Claud. in Ruf. I, 66. de Allecto: et tortos serpentum erexit hiatus. Val. Fl. VIII, 20. torto Furiarum erecta flagello. Stat. Theb. VIII, 764. rectique ante ora cerastae Velavere deam cett. 451. verbera insonuit, concussit, flagello increpuit. [Cf. V, 579. insonuitque flagello.] Proprium hoc Furiis, ut expositum supra ad v. 366. et VI, 557." Heyn. Cf. Boetticher. 1. 1. p. 56. et 85 sqq. Sic etiam Val. Fl. IV, 412. faces, verbera et abruptis excussos crinibus hydros Tisiphones coniungit. Utebantur autem Furiae flagello anguibus contexto, quod Nonnus X, 38. xivýcσσav iuάoin et Val. Fl. VIII, 20. tortum flagellum appellat. Insonuit pro fecit insonare positum. Cf. adnott. ad VII, 12. Verba ultima huius ver En ego victa situ, quam veri effeta senectus Arma inter regum falsa formidine ludit! Respice ad haec: adsum dirarum ab sede sororum, Sic effata facem iuveni coniecit et atro Olli somnum ingens rumpit pavor ossaque et artus Arma amens fremit, arma toro tectisque requirit; 455 460 346. -- somnum sus repetuntur in Anth. Lat. I, 178, 355. rabidoque in pavidoque corrupto. 452. Cf. similis Claudiani locus in Rufin. I, 357. 454. Respice ad haec, ad haec insignia, quae propria sunt Furiarum, ut cognoscas, quae sim. Ceterum vid. ad III, 593. et VI, 548. Servius etiam commemorat perversam loci distinctionem Respice: ad haec adsum etc. Sic in Claud. loco modo laud. Huc lumina flecte. adsum. Peerlk. comparat verba antiqui poëtae apud Cic. Tusc. I, 16. Adsum atque advenio Acheronte. dirarum sororum. Vid. supra v. 324. Iteratur hic versus in Anth. Lat. I, 178, 347. et ibid. v. 390. sic mutatus redit Adspice nos, adsum etc. Cum v. 456 sqq. cf. similis locus Ovid. Met. IV, 508 sq. facem. Vid. VI, 607. Altera igitur manu flagellum, altera facem tenet. Cf. Val. Fl. ad v. 451. laud. Aliter Ladew., qui observat, poëtam narrare somnium, in quo phantasia, quae dicitur, imagines celeriter mutatas nobis repraesentare soleat; quod mihi paulo altius quaesitum videtur. iuveni coniecit pro: in iuvenem iniecit. Vid. supra ad v. atro lumine, propter fumum taedae. Sic etiam atri ignes taedae vel rogi supra IV, 384. et infra VIII, 198. IX, 186. Hor. Epod. V, 82. Ovid. Fast. II, 560. Val. Fl. II, 196. Lucan. II, 297. 301. alibi. Eodem sensu IX, 75. piceum lumen. Cf. etiam Aen. VI, 593. fumea taedis lumina (ibique adnott.), IX, 522. fumiferi ignes et Geo. II, 309., picea caligo. fixit sub pectore, in pectus infixit. 458. Olli Vid. ad I, 254. et al. et cf. Wagn. in Phil. Suppl. I. p. 349. rumpit pavor, interrumpit, turbat, et ita etiam somnium (cf. v. 417.) fugat. Cf. autem infra VIII, 110. sacra, Hor. Od. III, 27, 5. iter inceptum, Tib. II, 3, 19. carmina, Sen Troad. 785. fletus rumpere cett. ossaque et artus. Peerlk. cum Heynio censet, rationem postulare ora et artus. Sed vid. adnott, ad Geo. III, 272. et Aen. II, 120. 459. Perfudit Wagn. ex Med. et tribus Pariss. recepit pro vulg. Perfundit (quod a fragm. Vat., Rom., Rottend. I., aliis exhibitum retinuerunt Bryce, Ribbeck. et Benoist.); cum, qui tali somno excitetur, is non tum demum incipiat sudare, sed soleat sudore iam perfusus esse, quare etiam proruptus, non prorumpens sudor scriptum sit, Praesens autem antecedenti rumpit accommodatum videatur. Nos, quamquam vulgaris lectio per se non absona censenda est, cum sudor, qui iam proruperat sub finem somnii, nunc excitati, recte dicatur artus perfundere, per membra defluere, atque etiam in Anth. Lat. I, 178, 314., ubi hic versus cum altero prioris hemistichio iteratur, Perfundit legitur, tamen ob Cod. Med. auctoritatem cum Peerlk., Süpfl., Gossr., Ladew. et Coningt. Wagnerum secuti sumus. ruptus. Vid. ad I, 246. Ceterum de hoc corporis statu post grave somnium cf. Aen. III, 175. et Silius VIII, 187. 460. Arma fremit, cum furore quodam deposcit, clamat. Vid. ad V, 555. et XI, 453. Hinc in Argum. huius libri, quae leguntur in Anth. Lat. II, 190. et 194., sumpta verba fremit arma iuventus (v. 70. et 42.). Conington comparat Ennii Ann. VI. fr. 10. [p. 31. Vahl.] omnes arma requirunt. Vid. II, 314. arma requirit. De hac iterata rei desideratae, et armorum quidem, commemoratione cf. infra XI, 453. (ubi etiam redit fremere arma) Hor. Od. I, 35, 15. Ovid. Met. XI, 377. XII, 241. - toro; nam ensem certe veteres heroes etiam dormituri secum in lecto videntur posuisse. Cf. VI, 524. fidum capiti (dormientis) subduxerat ensem. Sic pro amens. Saevit amor ferri et scelerata insania belli, 465 etiam hastas milites somnum capturi prope se terrae infigebant. Cf. Drak. ad Silium VII, 294. Peerlk., arma in lecto neminem requirere posse ratus, nisi somniantem (quemadmodum apud Silium in loco hinc expresso VII, 325. in somno Arma toro et notum quaerebat fervidus ensem), loco mutata distinctione succurrendum censuit: Arma amens fremit arma toro, tectisque requirit, ut sensus sit: in lecto iacens fremit: arma! arma! et statim, toro relicto, arma in tectis requirit; quod nemo facile probabit et diserte improbavit Hoffmann. in Zeitschr. f. d. Oestr. G. 1853. p. 881. Neque absonum est, ut cum Ladew. sumamus, Turnum modo expergefactum somnum nondum prorsus excussisse (,,noch im halben Traume handle“). 461.,,scelerata insania [i. e. insanum studium] belli, quoniam ad caedes, rapinas et scelera rapit, quae proprie de bello dicuntur." Heyn. Cf. infra v. 550. Mars insanus et Ecl. X, 44. insanus amor Martis. 462. Ira super, i. e. insuper. Recte enim Wagn.: ,,Ad insanum belli amorem, à Furia Turno iniectum, accedebat etiam maius animi irritamentum, summa ira, ex amissione sperati coniugii nata." Cf. adnott. ad Aen. II, 71. et vide infra XI, 226. Cognatus est usus ille Praepositionis super, quo idem fere, quod praeter, i. e. accessionem aliquam significat (ut infra v. 803. VIII, 303. IX, 283. 803. al.). Vid. ad Geo. II, 373. Aliter tamen hunc locum explicant Heyn. et Thiel., quibus super est i. q. super omnia (o pro nevisor), ut sensus sit: amor quidem ferri saevit, ira vero saevit super i. e. multo vehementius; quod minus probabile videtur. Peerlk., cui neutra harum explicationum satisfacit, cum ira super nihil aliud significare possit, quam ira superest, remanet, coni. Ira subest, coll. Aen. II, 575. Stat. Theb. III, 385. et IX, 861. 462 sq. Ante oculos fuit poëtae in hac comparatione Hom. II. XXI, 362 sqq. Cf. Macrob. Sat. V, 11, 23. (p. 97. Bip. s. p. 421. Ian.) Sonor ap. Verg. etiam Geo. III, 199. et Aen. IX, 651. legitur, VI, 557. vero, ubi Pierii aliquot Codd. saeva sonore Verbera exhibent, vera lectio est saeva sonare verbera. 463. Irae furor comparatur cum aqua in olla aestuante et ebulliente. Videntur hunc locum respexisse Val. Fl. IV, 686. et Silius V, 605. Flammam virgeam pro virgis, et costas ollae (sed gravius nominavit aḥenum) dixit, ut yaoron toinodo, Hom. Od. VIII, 437. et ex utroque loco Quintus Cal. V, 381 sqq. de Aiacis ira." Heyn. Virgea flamma pro: Aammantes virgae, eadem ratione dictum est, qua VIII, 694. stuppea flamma et similia. Vid. adnott. ad Geo. III, 145. costis aëni undantis. Cf. Geo. I, 296. et Heins. ad Ovid. Met. XII, 279. 464. exsultare, avaßliev, verbum proprium de aqua coquendo effusa et redundante. Cf. Ovid. Met. VII, 262 sq. validum posito medicamen aëno Fervet et exsultat, et Seren. Sammon. v. 453. Igne lapis candens datur exsultantibus undis. (Conington conferri iubet Aen. III, 557. Exsultant vada.) aquai Fumidus amnis, eadem ratione dictum, qua Ecl. VIII, 87. aquae rivus, ubi vid. adnott. Ceterum animadverte usum voc. amnis de aqua in lebete bulliente et cf. XII, 417. fusum labris amnem; quod autem attinet ad epitheton (fumidus) a Substantivo suo Copula divulsum, Wagn. apte comparat II, 552. dextraque coruscam Extulit ac lateri capulo tenus abdidit ensem (cui loco adde II, 419 et XI, 626.). De archaismo aquai, satis hic munito optimi Cod. Med. (cum quo conspirant Mentel. II. aliique) et Probi Gramm. p. 1438. P. s. 99. L. auctoritate, cf. adnott. ad III, 354. (Incerti auctoris artium gramm. fragm. in Annal. Vindob. p. 84. verba intus aquai falso Ennio adscribit. Cf. Becker. in Philol. II. p. 55. et Vahlen. ad Ennium p. 71.) Tres autem fuerunt antiquae lectiones, aquai, aquae vis (in fragm. Vat., Rom., Gud. a m. sec., aliis) et aquae amnis (vid. infra), quarum tamen prima verissima, Nec iam se capit unda; volat vapor ater ad auras. Dum Turnus Rutulos animis audacibus inplet, 470 475 - reliquae autem archaismi removendi causa substitutae videntur. Vix enim credas Servio, hanc diaeresin demum a Tucca et Vario esse factam, Vergilium autem reliquisse furit intus aquae amnis (ex alia lectione certe aquae vis, quod etiam Macrobii Codd. Sat. V, 11. p. 421. Ian. praebent), quocum ex parte consentit glossator Moretani I.:,,Aquae vis apposuit Tucca, quia nimis aspere sonuit aquae amnis, quod Vergilius prius ibi posuit," ergo et ipse Maronem suspectum habens de vitiosa iambici vocabuli elisione. Cf. etiam Lachm. ad Lucr. III, 954. p. 196. et Ribbeck. in Proleg. p. 94. Ceterum hunc locum ante oculos habuerunt Val. Fl. IV, 686. et Silius V, 605. — 466. Nec iam se capit unda, se continet in aeno, sed excedit eius marginem. Cf. Sen. Agam. 487. non capit sese mare. Ovid. Met. VI, 466. nec capiunt inclusas pectora flammas, ibid. XI, 118. Vix spes ipse suas animo capit, et ad utrumque locum Bach., qui laudat Ramsh. Synon. I. p. 187. volat vapor ater ad auras. Vid. Geo. II, 217. fumi volucres. Repetuntur haec verba in Anth. Lat. I, 171, 8. 467. polluta pace, violata iam, scil. consilio, conatu et voluntate Turni. Videtur hoc verius esse, quam alterum: ut a Latino pax sublata sit, erepta Turno coniuge." Heyn. Vid. adnott. ad III, 61. et V, 6. 468. primis iuvenum. Cf. VIII, 105. IX, 785. parari - tutari detrudere. Vid. adnott. ad III, 61. 470. Se satis venire ambobus, se parem venire ambobus, se sufficere ad certamen cum utroque hoste ineundum. Cf. adnott. ad Geo. I, 106. Wagn. confert Sil. VII, 63. Quod (i. e. quantum) tibi sit Libyaeque satis, certaverit unus, et Ladew. Liv. XXI, 17. si ad arcendum Italia Poenum consul alter satis esset, Conington autem Lucil. I. fr. 10. Gerl. Cui, si coniuret populus, vix totu' satis erit et Soph. Αj. 1123. καν ψιλὸς ἀρκέσαιμι σοί γ' ὡπλισμένῳ. Venire autem hostilem animum indicare, docet Burm. coll. adnot. sua ad Phaedr. I, 21. et Aen. I, 22. (non 26.) Ceterum Copulam que in fine versus agnoscunt meliores Codd. et Nonius p. 419, 32. Cf. adnott. ad Geo. I, 295. 471. divos in vota vocavit. Vid. ad V, 234. 472 sqq.,,Rutuli se acuunt ad bellum, alii pulchritudine, alii nobilitate Turni, alii virtutis fama erecti." Heyn. Idem miratur, cum Graeci scribant Puroulot, Latinos utramque syllabam corripuisse; Peerlk. autem putat, poëtas Romanos pronuntiasse Rutli (Routli), ideoque etiam Vergilium, qui hoc nomine in versibus LXV utatur, id nusquam in quinta sede, ubi dactylus requiratur, admisisse. sese exhortantur in arma. XI, 520. Messapum 473. Hunc in proelia hortatur. - -- hunc Cf. hunc. Vid. ad Ecl. IV, 56. (ubi adde Aen. I, 106.) - formam atque iuventam (de qua vid. ad V, 398.) s. aetatem haud raro sic coniungi, notum est. Vid. Aen. V, 295. Ovid. Met. III, 455. X, 614. Stat. Silv. II, 1, 139. Senec. Troad. 1142. Ter. Andr. I, 5, 51. Liv. XXXI, 18. Tac. Germ. 19. etc. 474. atavi reges. Cf. notissimus locus Hor. Od. I, 1, 1. Maecenas atavis edite regibus. claris dextera factis per transpositionem pro clara factis dextera. Vid. infra ad v. 483. 475 sqq. Principium belli inter Latinos et Troianos cervus venatione interemptus. Reprehensum hoc iam apud Macrob. V, 17. [in.] et hinc a multis tamquam tenue et vi epica destitutum. Enimvero haudquaquam cerva belli est causa; sed occasio tantum et initium. Haec ipsa caedes cervae et con VERGIL. PARS III. ED. IV. 5 |