Immagini della pagina
PDF
ePub

5 perii respectum. et praetoribus prioris anni, M. Junio in Etruria, P. Sempronio in Gallia, cum binis legionibus, quas habuerant, 6 prorogatum est imperium; prorogatum et M. Marcello, ut pro consule in Sicilia reliqua belli perficeret eo exercitu, quem 7 haberet: si supplemento opus esset, suppleret de legionibus, 8 quibus P. Cornelius propraetor in Sicilia praeesset, dum ne quem militem legeret ex eo numero, quibus senatus missionem 9 reditumque in patriam negasset ante belli finem. C. Sulpicio, cui Sicilia evenerat, duae legiones, quas P. Cornelius habuisset, decretae et supplementum de exercitu Cn. Fulvii, qui priore 10 anno in Apulia foede caesus fugatusque erat. huic generi militum senatus eundem quem Cannensibus finem statuerat militiae. additum etiam utrorumque ignominiae est, ne in oppidis hibernarent neve hiberna propius ullam urbem decem 11 milibus passuum aedificarent. L. Cornelio in Sardinia duae legiones datae, quibus Q. Mucius praefuerat; supplementum, 12 si opus esset, consules scribere iussi. T. Otacilio et M. Valerio Siciliae Graeciaeque ora cum legionibus classibusque, quibus praeerant, decretae; quinquaginta Graecia cum legione una, 13 centum Sicilia cum duabus legionibus habebant naves. tribus et viginti legionibus Romanis eo anno bellum terra marique est gestum.

2

Principio eius anni cum de litteris L. Marcii referretur,

stand, dafs; hier: 'die Einnahme von'. 36, 27, 1 Heraclea capta fregit tandem animos u. oft.

6. reliqua belli] = reliquias belli; perficere bellum auch noch 21, 46, 8; 22, 38, 7 etc., neben conf. bellum, provinciam 27, 5, 3; 45, 5. 28, 24, 7 u. s. f.

8. missionem red.] gemeint sind die kannensischen Legionen vgl. § 10. Dafs die abgeleistete Dienstzeit nicht angerechnet wird, (stipendia non procedunt 25, 5, 8) ist eine öfter erwähnte Strafe für militärische Vergehen.

9. caesus fugatusque] zur Abwechslung statt des formelhaften fusus fugatusque; vgl. auch 35, 1, 8. si fudisset cecidissetque hostis.

10. huic generi]=militiae huius generis m. eundem finem quem militiae Cannensium statuerat. Statt der beiderseitigen militiae werden die genera milit. selbst mit einer bekannten Brachylogie gegenübergestellt. c. 36, 12 hunc consensum senatus equester ordo est secutus, equestris ordinis plebs.

ne in opp. hib.] In ähnlicher Weise müssen Truppen, welche die Fahnen verloren haben, ohne Zelte aufserhalb des Walles lagern. 10, 4, 4.

hib. aedificar.] technischer Ausd. der Militärsprache. 24, 39, 13 (Marcellus) hibernacula communiit aedificavitque.

decem m. pass.] der Abl. der Entfernung statt quam mit dem Accus. c. 34, 9. ne quis eorum propius mare quindecim milibus passuum agrum aedificiumve haberet.

13. trib. et vig. leg.] dies ist die höchste von Rom im 2ten pun. Kriege aufgestellte Truppenzahl. Dieselbe Bei Zahl 25, 3, 7. 27, 36, 12. diesen häufig wiederkehrenden Zu-. sammenstellungen der Streitkräfte wechselt Liv. mit den Ausdrücken 22, 36, 2. rem gerere. 30, 27, 11 defendere imperium. c. 41, 9 administrare imperium u. a.

2, 1. princ. e. anni] in einer der ersten Senatssitzungen.

L. Marcii] Er hatte nach dem

res gestae magnificae senatui visae; titulus honoris, quod imperio non populi iussu, non ex auctoritate patrum dato 'propraetor senatui' scripserat, magnam partem hominum offendebat: rem mali exempli esse, imperatores legi ab exerciti- 2 bus et sollemne auspicandorum comitiorum in castra et provincias procul ab legibus magistratibusque ad militarem temeritatem transferri. et cum quidam referendum ad senatum 3 censerent, melius visum differri eam consultationem, donec proficiscerentur equites, qui ab Marcio litteras attulerant. rescribi 4 de frumento et vestimentis exercitus placuit, eam utramque rem curae fore senatui; adscribi autem 'propraetori L. Marcio non placuit, ne id ipsum, quod consultationi reliquerant, pro praeiudicato ferret. dimissis equitibus de nulla re prius con- 5 sules rettulerunt, omniumque in unum sententiae congruebant, agendum cum tribunis plebis esse, primo quoque tempore ad plebem ferrent, quem cum imperio mitti placeret in Hispaniam ad eum exercitum, cui Cn. Scipio imperator praefuisset. ea 6 res cum tribunis acta promulgataque est.

Sed aliud certamen occupaverat animos. C. Sempronius 7 Blaesus die dicta Cn. Fulvium ob exercitum in Apulia amissum

Tode der Scipionen die spanische
Provinz für Rom erhalten. 25, 37 ff.

2. rem mali ex. esse] 'es sei damit ein böses Beispiel gegeben'; so verbindet Liv. oft res mit einem genit. qual. c. 5, 13 nec magni certaminis rem fore. 34, 61, 13. rem_mali exempli esse; auch mit anderen Subst. sind Wendungen wie 2, 55, 1. pessimi exempli victoria. 27, 6, 4 foedioris exempli; und bei esse u. fieri 25, 4, 7. pernicioso ex. factum; 31, 20, 5 nullo exemplo futurum 38, 56, 10. besonders häufig. In der gan

zen Stelle sind in chiastischer Form
Paare von Gegensätzen gruppiert:
solemne comitiorum militarem
temeritatem; castra et provincias
ab legibus magistratibusque.

auspicandorum] 'der nach Anstellung von Auspicien abzuhaltenden' vgl. 7, 3, 8 solemne clavi figendi.

hominum] wie § 3. quidam unbestimmter Ausdruck für Senatoren. Ebenso c. 36, 1. 27, 9, 14. 29, 16, 5. 30, 17, 1 u. s. w.

4. rescribi placuit] placet (techn. Ausd. von Senatsbeschlüssen) hat in Dekade I. überwiegend den inf. pass. nach sich; in den folgenden

[blocks in formation]

in contionibus vexabat, multos imperatores temeritate atque inscitia exercitum in locum praecipitem perduxisse dictitans, 8 neminem praeter Cn. Fulvium ante corrupisse omnibus vitiis legiones suas quam proderet. itaque vere dici posse, prius eos perisse quam viderent hostem, nec ab Hannibale sed ab 9 imperatore suo victos esse. neminem, cum suffragium ineat, satis cernere, cui imperium, cui exercitum permittat. quid 10 interfuisse inter Ti. Sempronium et Cn. Fulvium? Ti. Sempronium cum ei servorum exercitus datus esset, brevi effecisse disciplina atque imperio, ut nemo eorum generis ac sanguinis sui memor in acie esset, praesidio sociis, hostibus terrori essent; Cumas Beneventum aliasque urbes eos velut e faucibus Hannibalis 11 ereptas populo Romano restituisse: Cn. Fulvium Quiritium Romanorum exercitum, honeste genitos, liberaliter educatos, servilibus vitiis imbuisse. ergo effecisse ut feroces et inquieti inter socios, ignavi et imbelles inter hostes essent nec impetum modo Poenorum, sed ne clamorem quidem sustinere 12 possent. nec hercule mirum esse cessisse milites in acie, cum 13 primus omnium imperator fugeret; magis mirari se aliquos stantes cecidisse, et non omnes comites Cn. Fulvii fuisse pavoris ac fugae. C. Flaminium, L. Paulum, L. Postumium, Cn. ac P. Scipiones cadere in acie maluisse quam deserere cir14 cumventos exercitus: Cn. Fulvium prope unum nuntium deleti exercitus Romam redisse. facinus indignum esse, Cannensem

lautete zunächst auf schlechte Amtsführung und forderte von ihm eine Geldbufse c. 3, 7.

in cont.] Nach der ersten Vorladung erfolgten durch diei prodictio drei weitere Verhandlungen vor dem Volke. Der Inhalt der in diesen Terminen (accusationes) von den Tribunen und Ful. gehaltenen contiones ist c. 2, 6-3, 4 zusammengefafst.

10. e faucibus Hannib.] der als bildlich durch velut gekennzeichnete Ausdruck kehrt in dieser Form bei Liv. nicht wieder (wohl aber bei Cic.); doch ist der Vergleich erbitterter Feinde mit wilden Tieren nicht selten. c. 13, 12. c. 27, 12. velut feras bestias per agros vagari.

11. Quiritium R.] auffallend, da die Römer Quiriten in den friedlichen Beziehungen des bürgerlichen Lebens genannt zu werden pflegen; 45, 37, 14 nec Quirites vos, sed milites videor appellaturus. Hier soll Quirites die Legionen des F. als ächte

Vollbürger im Gegensatz zu den
Sklaven des Gr. bezeichnen.

hon. gen. lib. educ.] h. g. u. 1. ed. bezeichnen die beiden Hauptpunkte, auf denen die Civität beruht; tadellose Geburt und Vermeidung entehrender Handlung.

[ocr errors]

sed ne quidem]

=

nec modo et non modo non s. n. q. vgl. 22, 28, 5. 25, 15, 2. 28, 29, 11. und so regelmäfsig, wenn beide Satzglieder gemeinsames Prädikat haben.

12. cessisse m. in acie] Gewöhnlich excedere acie c. 25, 12. 31, 17, 9. sowie loco cedere 24, 14, 7. doch sagt Liv. 22, 59, 9. refugere in acie.

14. redisse] die zusgz. Form des Inf. Perf. Act. statt iisse ist bei Liv. ausschliesslich im Gebrauch.

facinus indign.] stehende liv. Phrase: es sei schändlich',37,32,11. clamor undique est sublatus, indignum facinus esse. 2, 29, 3. indignum fac. esse clamantes.

exercitum, quod ex acie fugerit, in Siciliam deportatum, ne prius inde dimittatur quam hostis ex Italia decesserit, et hoc idem in Cn. Fulvii legionibus nuper decretum: Cn. Fulvio fugam 15 ex proelio ipsius temeritate commisso impunitam esse, et eum in ganea lustrisque, ubi iuventam egerit, senectutem acturum: milites, qui nihil aliud peccaverint, quam quod imperatoris 16 similes fuerint, relegatos prope in exsilium ignominiosam pati militiam. adeo imparem libertatem Romae diti ac pauperi, honorato atque inhonorato esse. reus ab se culpam in milites 3 transferebat: eos ferociter pugnam poscentes productos in aciem, non eo quo voluerint, quia serum diei fuerit, sed postero die, et tempore et loco aequo instructos, seu famam seu vim hostium non sustinuisse. cum effuse omnes fugerent, se quo- 2 que turba ablatum, ut Varronem Cannensi pugna, ut multos alios imperatores. qui autem solum se restantem prodesse 3 rei publicae, nisi si mors sua remedio publicis cladibus futura esset, potuisse? non se inopia commeatus in loca iniqua incaute 4 deductum, non agmine inexplorato euntem insidiis circumventum: vi aperta, armis, acie victum. nec suorum animos nec hostium in potestate habuisse: suum cuique ingenium audaciam aut pavorem facere. bis est accusatus pecuniaque 5

deportat.] bedeutet gewöhnlich wie deducere vom Kriegsschauplatz weg nach Hause schaffen;' vgl. c. 17, 6; hier 'wegschaffen zur Strafe,' wie sonst relegare § 16 u. 25, 5, 10 Cannensis exercitus relegatus in Sic. und 21, 10, 12 devehendum in ultimas maris terrarumque oras.

in legionibus.. decret.] nicht gegen, sondern in dem durch die Legionen gegebenen Falle, zur Bezeichnung des Gebietes, welches von der Thätigkeit des Verb. berührt wird. 27, 22, 6. quod in L. Veturio decretum.

[ocr errors][merged small][merged small][merged small]

ac

quod iniungere inferiori velis. 2, 9, 3 salubriorem inopi quam potenti. scheidet Gegensätze; vgl. c. 34, 12. quae eorum sacra ac profana essent. 22, 26, 5 aequi atque iniqui.

c. 3. serum diei] das substant. Neutr. eines Adj. verbunden mit dem Gen. eines Subst. ist namentlich zur Bezeichnung räumlicher und zeitlicher Verhältnisse bei Liv. sehr gebräuchlich 33, 48, 6 serum noctis. 7, 8, 5 serum diei. c. 45, 8 medium diei; auch mit Präpos. ad m. d. 22, 45, 1. 23, 16, 10. in m. d. 27, 2, 9.

2. turba abl.] vom Strom der Fliehenden fortgerissen. vgl. 22, 49, 12 Lentulum inter tumultum abripuit equus.

nisi si] ausgenommen etwa wenn; in ironischem Sinne; nisi ist ganz zum Adverb. geworden. 28, 31, 2 nisi si terere frustra tempus vellent.

4. inexplorato] adverbiell, wie bei Cic. schon inaugurato, intestato. 27, 26, 6. inexplorato euntes 21, 25, 9; ebenso explorato 27, 2, 12. nisi explorato 31, 2, 7.

5. bis est accusatus] es hatten

anquisitum; tertio testibus datis, cum, praeterquam quod omnibus probris onerabatur, iurati permulti dicerent, fugae pa6 vorisque initium a praetore ortum, ab eo desertos milites, cum haud vanum timorem ducis crederent, terga dedisse, tanta ira accensa est, ut capite anquirendum contio succlamaret. de eo quoque novum certamen ortum: nam cum bis pecunia an8 quisisset, tertio capitis se anquirere diceret, tribuni plebis appellati collegae negarunt se in mora esse, quo minus, quod ei more maiorum permissum esset, seu legibus seu moribus mallet, anquireret, quoad vel capitis vel pecuniae iudicasset 9 privato. tum Sempronius perduellionis se iudicare Cn. Fulvio

7

schon 2 Termine stattgefunden; und zwar beide unter Festhaltung der bisherigen Anklage, welche eine Geldstrafe bezweckte. vgl. c. 2, 7.anquirere amb-quirere: von beiden Seiten untersuchen, d. h. vom Standpunkte der streitenden Parteien aus.

=

[ocr errors]

omnibus probr.] mit Vorwürfen jeder Art. c. 12, 11 omnes cruciatus. 6, 22, 6 materia ad omnem laudem.

6. capite anguir.] In dem dritten Termine (tertio) stellte sich durch Zeugenaussagen die Schuld des F. als so bedeutend heraus, dass das Volk selbst seine Anklage nicht mehr auf schlechte Amtsführung, sondern auf perduellio (Hochverrat) verlangte. Die perd. war ein crimen capitale, über welches die Centuriat-Komitien richteten. Statt criminis cap. sagt Liv. capitis und capite anquiro; doch nur pecunia anquiro.

initium ortum] Statt init. factum sagt Liv. mit einem gewissen Pleonasmus 32, 39, 9 initium ortum; 9, 40, 16 inde natum initium; 3, 54, 9 inchoare initia. 39, 23, 5.

7-8. de eo.. cert. ortum] der Tribun verschärfte nach dem Willen des Volkes seinen Antrag; der Verklagte focht die Rechtmäfsigkeit dieses Verfahrens an und appellierte an das Kollegium der Tribunen; dieses aber beschlofs, der Anklage freien Lauf zu lassen. Alle diese Momente hat Liv. in eine Periode gedrängt und appellati nicht, wie man erwartet, zum Hauptsatze gemacht, wodurch die Deutlichkeit etwas gelitten. diceret: nämlich der Ankläger.

[ocr errors]

se in mora esse]

=

morari quo

minus. 30, 44, 3 fuisse in mora. Gemeinsame Beschlüsse des Tribunen-Kollegiums. 4, 53, 7. pronuntiaverunt ex collegii sententia 38, 60, 3 u. o.

seu leg. seu mor.] das geschriebene Recht (legibus) bestimmte wohl für Hochverrat eine Kapitalstrafe; das Gewohnheitsrecht aber (moribus) hatte, falls die perd. auf schlechte Kriegsführung sich gründete, dafür eine Geldstrafe eintreten lassen. 8, 33, 17 capite anquisitum ob rem bello male gestam de imperatore nullo ad eam diem esse. Der Spruch des Tribunen-Kollegiums besagte nun, es solle dem Ankläger freistehen, wie es schon früher Brauch gewesen (more maiorum) entweder nach dem geschriebenen Rechte (leg.) die Kapitalstrafe, oder nach dem usuellen (mor.) die Geldstrafe zu beantragen und es sei gleich, ob sein erster Antrag auf die eine oder die andere Strafe gegangen (iudicasset), wofern (quoad) er nur dabei gesetzmäfsig verfahren sei und keine andere, als eine dieser beiden zulässigen Strafen beantragt habe.

privatus] im alten Gerichtsstile = reus. 35, 41, 9, accusantibus privatos aedilibus cur. 43, 16, 5.

9. Die bisherigen Verhandlungen waren in Sonderversammlungen der plebs geführt worden; nach Zurückweisung der Appellation des F. mufste nun die Sache in den Centuriat-Komitien zur Entscheidung kommen. (quarta accusatio.) Da der Kläger zu deren Berufung nicht kompetent war, wandte er sich an den pr. urbanus als zuständige Behörde. pr. urbis urbanus 22, 33, 8.

=

« IndietroContinua »