Hic Lelegas, Carasque, sagittiferosque Gelonos
Finxerat: Euphrates ibat jam mollior undis,
Extremique hominum Morini, Rhenusque bicornis,
Indomitique Dahæ, et pontem indignatus Araxes.
Talia, per clypeum Vulcani, dona parentis
Miratur, rerumque ignarus imagine gaudet,
Attollens humero famamque et fata nepotum.

Friendship and Enterprise of Nisus and Euryalus.

NISUS erat portæ custos, acerrimus armis,
Hyrtacides; comitem Æneæ quem miserat Ida
Venatrix, jaculo celerem levibusque sagittis :
Et juxtà comes Euryalus, quo pulchrior alter
Non fuit Æneadum, Trojana neque induit arma;
Ora puer primâ signans intonsa juventâ.

His amor unus erat, pariterque in bella ruebant;
Tunc quoque communi portam statione tenebant.
Nisus ait:-" Dîne hunc ardorem mentibus addunt,
"Euryale? an sua cuique Deus fit dira cupido?
66 Aut pugnam, aut aliquid jamdudum invadere magnum
"Mens agitat mihi; nec placidâ contenta quiete est.
"Cernis, quæ Rutulos habeat fiducia rerum ;
"Lumina rara micant; somno vinoque soluti
"Procubuêre; silent latè loca: percipe porrò,
"Quid dubitem, et quæ nunc animo sententia surgat.
"Ænean acciri omnes, populusque patresque,
"Exposcunt; mittique viros, qui certa reportent.
"Si tibi, quæ posco, promittunt (nam mihi facti
"Fama sat est), tumulo videor reperire sub illo
"Posse viam ad muros et monia Pallantëa."

Obstupuit magno laudum perculsus amore

Euryalus; simul his ardentem affatur amicum:"Mene igitur socium summis adjungere rebus, "Nise, fugis? solum te in tanta pericula mittam? "Non ita me genitor, bellis assuetus, Opheltes,

66

Argolicum terrorem inter Trojæque labores "Sublatum, erudiit; nec tecum talia gessi,

66

Magnanimum Ænean et fata extrema secutus. "Est hic, est animus lucis contemtor; et istum "Qui vitâ bene credat emi, quo tendis, honorem." Nisus ad hæc :-" Equidem de te nil tale verebar; "Nec fas; non: ita me referat tibi magnus ovantem "Jupiter, aut quicunque oculis hæc aspicit æquis. "Sed si quis (quæ multa vides discrimine tali), "Si quis in adversum rapiat casusve Deusve, "Te superesse velim: tua vitâ dignior ætas. "Sit, qui me raptum pugnâ, pretiove redemtum, "Mandet humo solitâ; aut, si qua id fortuna vetabit, "Absenti ferat inferias, decoretque sepulcro.

"Neu matri miseræ tanti sim causa doloris :
"Quæ te sola, puer, multis e matribus ausa,
"Persequitur; magni nec moenia curat Acesta."
Ille autem :-" Causas nequicquam nectis inanes,
"Nec mea jam mutata loco sententia cedit.

66

Acceleremus," ait. Vigiles simul excitat: illi Succedunt, servantque vices: statione relictâ, Ipse comes Niso graditur, regemque requirunt. Cetera per terras omnes animalia somno Laxabant curas, et corda oblita laborum : Ductores Teucrûm primi, et delecta juventus, Consilium summis regni de rebus habebant; Quid facerent, quisve Æneæ jam nuncius esset. Stant longis adnixi hastis, et scuta tenentes,

Primus Iülus

Castrorum et campi medio. Tum Nisus, et unà Euryalus, confestim alacres admittier orant : Rem magnam, pretiumque moræ fore. Accepit trepidos, ac Nisum dicere jussit. Tum sic Hyrtacides:-"Audite o mentibus æquis, "Eneada: nevè hæc nostris spectentur ab annis, "Quæ ferimus. Rutuli somno vinoque sepulti "Conticuêre: locum insidiis conspeximus ipsi, "Qui patet in bivio portæ, quæ proxima ponto; "Interrupti ignes, aterque ad sidera fumus "Erigitur: si fortunâ permittitis uti, "Quæsitum Ænean ad monia Pallantëa, "Mox hic cum spoliis, ingenti cæde peractâ, "Affore cernetis. Nec nos via fallit euntes : "Vidimus obscuris primam sub vallibus urbem "Venatu assiduo, et totum cognovimus amnem.' Hìc annis gravis atque animi maturus Aletes :"Dî patrii, quorum semper sub numine Troja est, "Non tamen omnino Teucros delere paratis, "Cùm tales animos juvenum et tam certa tulistis "Pectora." Sic memorans, humeros dextrasque tenebat Amborum, et vultum lacrymis atque ora rigabat:"Quæ vobis, quæ digna, viri, pro laudibus istis, "Præmia posse rear solvi? pulcherrima primùm "Dî moresque dabunt vestri; tum cetera reddet "Actutum pius Æneas, atque integer ævi "Ascanius, meriti tanti non immemor unquam." "Immò ego vos, cui sola salus genitore reducto," Excipit Ascanius, "per magnos, Nise, Penates, "Assaracique Larem, et canæ penetralia Vestæ, "Obtestor (quæcunque mihi fortuna fidesque est, "In vestris pono gremiis), revocate parentem ;

"Reddite conspectum : nihil illo triste recepto. "Bina dabo argento perfecta atque aspera signis "Pocula, devictâ genitor quæ cepit Arisbâ; "Et tripodas geminos; auri duo magna talenta; "Cratera antiquum, quem dat Sidonia Dido. "Si verò capere Italiam sceptrisque potiri "Contigerit victori, et prædæ ducere sortem : "Vidisti, quo Turnus equo, quibus ibat in armis, "Aureus? ipsum illum clypeum cristasque rubentes Excipiam sorti, jam nunc tua præmia, Nise.

66

"Prætereà bis sex genitor lectissima matrum

"Corpora, captivosque dabit, suaque omnibus arma:
66 Insuper his, campi quod rex habet ipse Latinus.
"Te verò, mea quem spatiis propioribus ætas
"Insequitur, venerande puer, jam pectore toto
Accipio, et comitem casus complector in omnes:
"Nulla meis sine te quæretur gloria rebus,

66

66

"Seu pacem, seu bella geram: tibi maxima rerum Verborumque fides." Contra quem talia fatur Euryalus:" Me nulla dies tam fortibus ausis "Dissimilem arguerit: tantum; fortuna secunda "Aut adversa cadat. Sed te super omnia dona "Unum oro: genitrix Priami de gente vetustâ "Est mihi, quam miseram tenuit non Ilia tellus "Mecum excedentem, non monia regis Acestæ. "Hanc ego nunc, ignaram hujus quodcunque perîcli est, Inque salutatam linquo: Nox et tua testis "Dextera, quòd nequeam lacrymas perferre parentis. "At tu, oro, solare inopem, et succurre relictæ ; "Hanc sine me spem ferre tui: audentior ibo "In casus omnes." Perculsâ mente dederunt Dardanidæ lacrymas: ante omnes pulcher Iülus;

66

H

Atque animum patriæ strinxit pietatis imago.
Tum sic effatur :-

"Spondeo digna tuis ingentibus omnia cœptis:

66

Namque erit ista mihi genitrix, nomenque Creüsæ "Solum defuerit; nec partum gratia talem

"Parva manet. Casus factum quicunque sequuntur, "Per caput hoc juro, per quod pater antè solebat, "Quæ tibi polliceor reduci, rebusque secundis, "Hæc eadem matrique tuæ generique manebunt." Sic ait illacrymans: humero simul exuit ensem Auratum, mirâ quem fecerat arte Lycaon Gnossius, atque habilem vaginâ aptârat eburnâ. Dat Niso Mnestheus pellem, horrentisque leonis Exuvias: galeam fidus permutat Aletes. Protinus armati incedunt: quos omnis euntes Primorum manus ad portas juvenumque senumque Prosequitur votis; necnon et pulcher Iülus, Ante annos animumque gerens curamque virilem, Multa patri portanda dabat mandata: sed auræ Omnia discerpunt, et nubibus irrita donant.

Egressi superant fossas, noctisque per umbram Castra inimica petunt, multis tamen antè futuri Exitio. Passim vino somnoque per herbam Corpora fusa vident; arrectos littore currus; Inter lora rotasque, viros; simul arma jacere, Vina simul. Prior Hyrtacides sic ore locutus:"Euryale, audendum dextrâ : nunc ipsa vocat res : "Hâc iter est: tu, ne qua manus se attollere nobis "A tergo possit, custodi, et consule longè : "Hæc ego vasta dabo, et lato te limite ducam." Sic memorat, vocemque premit: simul ense superbum Rhamnetem aggreditur, qui fortè tapetibus altis