Immagini della pagina
PDF
ePub

aedilitatem annis: et praetor primus et incredibili populari voluntate consul sum factus. Nam cum propter adsiduitatem in causis et industriam tum propter exquisitius et minime vulgare orationis genus animos hominum ad me dicendi novitate converteram. 322 Nihil de me dicam, dicam de ceteris, quorum nemo erat, qui 5 videretur exquisitius quam vulgus hominum studuisse litteris,

also 68-63. Cicero setzt die Jahre seiner amtlichen Wirksamkeit als Marksteine seiner fortschreitenden Entwickelung auf dem Gebiet der Beredsamkeit ein. So schon vorher quaesturam nos me quaestorem 318, designatus aedilis 319.

1. et praetor primus nicht etwa zum ersten Prätor' (das würde eine Rangordnung unter den Prätoren voraussetzen, die aber nicht bestand), sondern der zuerst renunziert wurde' unter den acht zu wählenden, indem er als von allen Zenturien gewählt zuerst die nötige Majorität der Stimmen erhalten hatte. de imp. Cn. Pomp. 2 Nam cum propter dilationem comitiorum ter praetor primus centuriis cunctis renuntiatus sum, facile intellexi, Quirites, et quid de me iudicaretis et quid aliis praescriberetis. in Pis. 2 Me cum quaestorem in primis, aedilem priorem praetorem primum cunctis suffragiis populus Romanus faciebat. Die Einfügung von et vor praetor primus, der energische Ausdruck incredibili populari voluntate, der Übergang mit Nam und die sich daran anschliefsende Lobrede Ciceros auf seine eigene Tüchtigkeit als Redner, welche die incredibilis popularis voluntas rechtfertigen soll; ferner die Anknüpfung an diese Lobrede mit den Worten Itaque cum ego anno meo consul factus essem; ferner der Umstand, dafs Cicero ein ganz besonderes Gewicht darauf legt, nach der Prätur schon zur gesetzlich zulässigen Zeit als homo novus das Konsulat, und zwar durch den Volkswillen erlangt zu haben, haben mich veranlafst, zwischen voluntate und sum den Ausfall der Silbe cos. anzunehmen, also das Wort consul hier wieder einzusetzen. Vgl. de leg. agr. II 3 Neque me tantum modo consulem, sed ita fecistis,

quomodo novus ante me nemo. Nam profecto, si recordari volueritis de novis hominibus, reperietis eos, qui sine repulsa consules facti sunt, diuturno labore atque aliqua occasione esse factos, cum multis annis post petissent quam praetores fuissent, aliquanto serius quam per leges liceret; qui autem anno suo petierint, sine repulsa non esse factos; Est illud amplissimum quod hoc honore ex novis hominibus primum me multis post annis adfecistis, quod prima petitione, quod anno meo, sed tamen magnificentius atque ornatius esse illo nihil potest, quod meis comitiis non tabellam vindicem tacitae libertatis, sed vocem prae vobis indicem vestrarum erga me voluntatum ac studiorum tulistis. Itaque me - una voX universi populi Romani consulem declaravit. in Pis. 3 me cuncta Italia, me omnes ordines, me universa civitas non prius tabella quam voce priorem consulem declaravit.

incredibili p. Sest. 87 senatus incredibilis voluntas.

populari voluntate ist ein Begriff: Volkswille', wie popularis aura (harusp. resp. 43), imperium populare (Phil. XI 17), tempestate populari (Muren. 36). Vgl. de rep. IV 11 populares homines improbos, p. Cael. 36 nocturnos quosdam inanes metus. Durch seine Stellung wird der Begriff popularis als das bedeutendste Moment hervorgehoben. Cicero nennt sich daher in den Reden de leg. agr. mehrfach einen popularis consul.

5. Nihil de me dicam, dicam de ceteris d. h. nur im Vergleich mit den übrigen rede ich von mir; relativ wenigstens kann ich von mir behaupten etc.

quibus fons perfectae eloquentiae continetur; nemo, qui philosophiam complexus esset, matrem omnium bene factorum beneque dictorum; nemo, qui ius civile didicisset, rem ad privatas causas et ad oratoris prudentiam maxime necessariam; 5 nemo, qui memoriam rerum Romanarum teneret, ex qua, si quando opus esset, ab inferis locupletissimos testes excitaret; nemo, qui breviter arguteque incluso adversario laxaret iudicum animos atque a severitate paulisper ad hilaritatem risumque traduceret; nemo, qui dilatare posset atque a propria ac 10 definita disputatione hominis ac temporis ad communem quaestionem universi generis orationem traducere; nemo, qui delectandi gratia digredi parumper a causa; nemo, qui ad iracundiam magno opere iudicem, nemo, qui ad fletum posset adducere ; nemo, qui animum eius, quod unum est oratoris maxime pro15 prium, quocumque res postularet, impellere. Itaque, cum iam 94 323 paene evanuisset Hortensius et ego anno meo, sexto autem post illum consulem, consul factus essem, revocare se ad industriam coepit, ne, cum pares honore essemus, aliqua re superiores videremur. Sic duodecim post meum consulatum

4. ad oratoris prudentiam für das praktische Wissen, das er fort und fort in den Prozessen anzuwenden hat (de or. I 38 ff.), im Gegensatz zu dem theoretischen Wissen des Philosophen.

6. ab inferis - excitaret (sc. orator is, qui memoriam rerum Romanarum teneret) wie de or. I 245 (wo Antonius zu Crassus sagt:) si causam ageres militis, patrem eius, ut soles, dicendo a mortuis excitasses, statuisses ante oculos etc. Top. 45 in hoc genere oratoribus

concessum est, ut muta etiam loquantur, ut mortui ab inferis excitentur. Or. 85 (ille tenuis orator) non faciet rempublicam loquentem nec ab inferis mortuos excitabit. p. Cael. 63. Quint. IV 1, 92; XII 10, 61.

7. breviter arguteque incluso nachdem der Gegner durch kurze, Schlag auf Schlag folgende und scharfsinnige Argumente so in die Enge getrieben, dafs er festsitzt.

laxaret von der angestrengten Aufmerksamkeit, mit der sie der ernsteren Argumentation hatten folgen müssen, wieder zur Erholung abspannte.

8. a severitate etc. 197.

9. dilatare verallgemeinern', bezieht sich, wie das Nächstfolgende,

CIC. BRUT. 3. Aufl.

auf den bekannten Unterschied
zwischen quaestiones finitae (vло-
déosis) und infinitae (de or. I 138,
II 133 ff. und sonst; Top. 79), also:
den engeren, konkreten Fall seiner
Beschränktheit entheben und unter
einen höheren, allgemeineren Ge-
sichtspunkt bringen. Or. 45 orator

excellens a propriis personis et
temporibus semper si potest avocat
controversiam; latius enim de ge-
nere quam de parte disceptare licet

Haec igitur quaestio a propriis personis et temporibus ad universi generis orationem traducta appellatur θέσις.

12. digredi 82.

14. ипит maxime proprium 198, 276, 279. de or. I 171 quem ego unum oratorem maxime admiror.

16. anno meo in dem Jahre, wo es nach den Gesetzen (der lex Villia annalis) zuerst erlaubt war, hier im J. 63, dem 43. Lebensjahre Ciceros. de off. II 59 pro amplitudine honorum, quos cunctis suffragiis adepti sumus nostro quidem anno (die Quästur im 31., die Ädilität `im 38., die Prätur im 41., das Konsulat im 43. Lebensjahre).

17. revocare se 11.

19. duodecim bis zum J. 50, dem Todesjahre des Hortensius.

14

annos in maximis causis, cum ego mihi illum, sibi me ille anteferret, coniunctissime versati sumus, consulatusque meus, qui illum primo leviter perstrinxerat, idem nos rerum mearum 324 gestarum, quas ille admirabatur, laude coniunxerat. Maxime vero perspecta est utriusque nostrum exercitatio paulo ante 5 quam perterritum armis hoc studium, Brute, nostrum conticuit subito et obmutuit: cum lege Pompeia ternis horis ad dicendum datis ad causas simillimas inter se vel potius easdem novi veniebamus cotidie. Quibus quidem causis tu etiam, Brute, praesto fuisti compluresque et nobiscum et solus egisti, ut qui 10 non satis diu vixerit Hortensius, tamen hunc cursum confecerit: annis ante sedecim causas agere coepit quam tu es natus; idem quarto et sexagesimo anno, perpaucis ante mortem diebus, una tecum socerum tuum defendit Appium. Dicendi autem genus quod fuerit in utroque, orationes utriusque etiam posteris 15 nostris indicabunt.

95 325

[ocr errors]

Sed si quaerimus, cur adulescens magis floruerit dicendo quam senior Hortensius, causas reperiemus verissimas duas. Primum, quod genus erat orationis Asiaticum, adulescentiae magis concessum quam senectuti. Genera autem Asiaticae 20 dictionis duo sunt: unum sententiosum et argutum, sententiis non tam gravibus et severis quam concinnis et venustis, qualis in historia Timaeus, in dicendo autem pueris nobis Hierocles Alabandeus, magis etiam Menecles frater eius fuit, quorum utriusque orationes sunt in primis ut Asiatico in genere lauda- 25 biles. Aliud autem genus est non tam sententiis frequentatum quam verbis volucre atque incitatum, quale est nunc Asia tota,

1. cum ego also ohne alle gegenseitige Eifersucht.

[ocr errors]

2. consulatusque coniunxerat giebt die Veranlassung zu jenem engen Verkehr an.

3. leviter perstrinxerat ein klein wenig verletzt hatte', da nun durch die Erreichung dieser hohen Stufe sein Rivale und noch dazu als homo novus und suo anno ihn auch darin eingeholt oder gar übertroffen hatte (320 neglegeret autem eos, qui consules non fuissent). p. Sull. 46 Nemo umquam me tenuissima suspitione perstrinxit, quem non perverterim ac perfregerim. p. Planc. 33 (Granius) M. Antonii voluntatem asperioribus facetiis saepe perstrinxit impune.

5. exercitatio Fertigkeit de or. III 94 apud Graecos videbam tamen esse praeter hanc exercitationem linguae doctrinam aliquam et humanitate dignam scientiam.

[blocks in formation]

genere

nec flumine solum orationis, sed etiam exornato et faceto verborum, in quo fuit Aeschylus Cnidius et meus aequalis Milesius Aeschines. In his erat admirabilis orationis cursus, ornata sententiarum concinnitas non erat. Haec autem, ut 326 5 dixi, genera dicendi aptiora sunt adulescentibus, in senibus gravitatem non habent. Itaque Hortensius utroque genere florens clamores faciebat adulescens. Habebat enim et Meneclium illud studium crebrarum venustarumque sententiarum, in quibus, ut in illo Graeco, sic in hoc erant quaedam magis venustae 10 dulcesque sententiae quam aut necessariae aut interdum utiles; et erat oratio cum incitata et vibrans tum etiam accurata et polita. Non probabantur haec senibus: saepe videbam cum irridentem tum etiam irascentem et stomachantem Philippum; sed mirabantur adulescentes, multitudo movebatur. Erat ex- 327 15 cellens iudicio vulgi et facile primas tenebat adulescens; etsi enim genus illud dicendi auctoritatis habebat parum, tamen aptum esse aetati videbatur; et certe, quod et ingenii quaedam forma lucebat et exercitatio perfecta erat verborumque astricta

1. faceto genere verborum Quint. VI 3, 20 Facetum quoque non tantum circa ridicula opinor consistere: neque enim diceret Horatius facetum carminis genus natura concessum esse Vergilio (sat. I 10, 44 f.); decoris hanc magis et excultae cuiusdam elegantiae appellationem puto. Ideoque in epistulis Cicero haec Bruti refert verba ne illi sunt pedes faceti ac deliciis ingredienti molles', quod convenit cum illo Horatiano molle atque facetum Vergilio'. So auch de or. I 32 quid esse potest in otio aut iucundius aut magis proprium humanitatis, quam sermo facetus ac nulla in re rudis? Or. 20, 90. Demnach wird die hier erwähnte Stilgattung als eine solche bezeichnet, die sich unter anderen durch einen sorgfältigen und feinen Wortschmuck charakterisierte. (Andere korrigieren facto genere verborum; indessen man sagt wohl facta oratio 30, schwerlich jedoch factum genus verborum!)

4. ornata sententiarum concinnitas Es fehlte an geschmackvoller Symmetrie der Gedanken.

7. clamores 164.

8. in quibus s. d. krit. Anh. 11. vibrans zuckend, schwungvoll. Quint. X 1, 60 Summa in hoc (Archilocho) vis elocutionis, cum vali

dae tum breves vibrantesque sententiae; XII 9, 3 nec illis vibrantibus concitatisque sententiis velut missilibus utetur. Vgl. Or. 234 cuius (sc. Demosthenis) non tam vibrarent fulmina illa, nisi numeris contorta ferrentur.

15. adulescens wiederholt Cicero noch einmal, um daran dann den Gegensatz mit Sed cum illa senior auctoritas etc. anzuknüpfen und zugleich desto schärfer hervortreten zu lassen. s. d. krit. Anh.

17. et ingenii quaedam forma lucebat 294 In dem Glanz seiner asiatischen Diktion leuchtete eine innere geistige Begabung wieder.

18. et exercitatio perfecta erat verborumque etc. Der Satz ist zweigliederig, in der üppigen Fülle des asiatischen Stils trat bei dem jungen Hortensius, ähnlich wie bei Sulpicius, eine gewisse geistige Produktionskraft hervor, die man an dem jungen Mann gern sah, und da er aufserdem der Form vollkommen Herr war, wie sich besonders in der oratorischen Periodenbildung zeigte, so erregte er allgemeine Bewunderung. de or. I 88 volo enim se efferat in adulescente fecunditas. verborumque (sc. erat) astricta comprehensio ist der exercitatio, fertigen Handhabung der Form', subordiniert: und da er da

'der

[ocr errors]

96 328

329

330

comprehensio, summam hominum admirationem excitabat. Sed cum iam honores et illa senior auctoritas gravius quiddam requireret, remanebat idem nec decebat idem; quodque exercitationem studiumque dimiserat, quod in eo fuerat acerrimum, concinnitas illa crebritasque sententiarum pristina manebat, sed 5 ea vestitu illo orationis, quo consuerat, ornata non erat. Hoc tibi ille, Brute, minus fortasse placuit quam placuisset, si illum flagrantem studio et florentem facultate audire potuisses.

Tum BRUTUS: Ego vero, inquit, et ista, quae dicis, video qualia sint et Hortensium magnum oratorem semper putavi 10 maximeque probavi pro Messala dicentem, cum tu afuisti.

Si ferunt, inquam, idque declarat totidem quot dixit, ut aiunt, scripta verbis oratio. Ergo ille a Crasso consule et Scaevola usque ad Paulum et Marcellum consules floruit, nos in eodem cursu fuimus a Sulla dictatore ad eosdem fere con- 15 sules. Sic Q. Hortensii vox exstincta fato suo est, nostra publico. Melius, quaeso, ominare, inquit BRUTUS.

Sit sane ut vis, inquam, et id non tam mea causa quam tua; sed fortunatus illius exitus, qui ea non vidit cum fierent, quae providit futura. Saepe enim inter nos impendentes casus defle- 20 vimus, cum belli civilis causas in privatorum cupiditatibus inclusas, pacis spem a publico consilio esse exclusam videremus. Sed illum videtur felicitas ipsius, qua semper est usus, ab eis miseriis quae consecutae sunt morte vindicavisse.

Nos autem, Brute, quoniam post Hortensii clarissimi ora- 25 toris mortem orbae eloquentiae quasi tutores relicti sumus, domi teneamus eam saeptam liberali custodia, et hos ignotos atque

bei sich nicht gehen liefs, sondern
seine oratorische Periode in sich
geschlossen (94) und rhythmisch
abgerundet war (de or. III 173).
comprehensio verborum 162.

1. Sed Für das vorgerücktere Alter pafste die Sprache der jugendlich gärenden Sturm- und Drangperiode nicht mehr und gefiel um so weniger, als er es nun an Übung und sorgfältiger Ausarbeitung fehlen liefs, so dafs infolgedessen wohl der frühere Reichtum und Parallelismus der Gedanken (des Inhalts) blieb, die unentbehrliche vorige Einkleidung und schöne Form aber verloren ging.

12. totidem quot dixit scripta hernach wörtlich so aufgeschrieben, wie sie gehalten war, während sonst in der Regel die Reden beim nochmaligen Aufschreiben umgearbeitet, abgekürzt oder erweitert wurden 160.

[blocks in formation]
« IndietroContinua »