M. TVLLIVS CICERO1)

(Natus a. 106/648, cos. 63/691, mortuus 43/711.)

M. Tullius Cicero bis per uitam rebus scribendis operam dedit, ut ab occupatione uitae publicae remotus gloriam senescentem uel alienis consiliis et inuidia obscuratam redintegraret et in ciuium mentes et sermones reuocaret, primum a. 62/692 sq. nam simulatque consulatu decessit, fluctus, ut ait (de orat. I 1,3), ab eo a communi peste depulsi in eum ipsum redundauerunt. itaque, cum omnium oculi in Pompeium, qui modo bellum Mithridaticum summa cum gloria confecerat, conuersi essent, paulo post coniurationem detectam 'epistulam non mediocrem ad instar uoluminis scriptam' 'de rebus suis in consulatu gestis' ad eum in Asiam Cicero misit eandemque simul etiam publici iuris fecit, ut L. Torquatus iam cum Sullam accusaret (a. 62/692), ea uti posset (Cic. pro Sulla 24, 67), imitatus exemplum Scipionum, qui de rebus bellicis epistulas confecerunt edideruntque (Fragm. hist. Rom. p. 113 sqq.). uerum tamen, cum quadam superbiore iactantia omnibus se gloriosis ducibus anteponeret', hac insolentia Pompei stomachum 'haud mediocriter' mouit (Schol. Bob. ad Cic. pro Planc. p. 270 sq. Or.), qui mense Februario exeunte uel Martio ineunte a. 61/693 in litteris ad senatum datis spem otii sua opera restituti ostendit atque priuatis Ciceroni uoluntatem suam breuiter significauit, sed gratulationem rerum ab hoc gestarum, quam expectauerat, omnino praetermisit atque Ciceronem ex magna spe deturbauit (ad fam. V 7). parum igitur feliciter hoc libello historiae suae prolusit, sed etiam spes, quas in aliis scriptoribus posuerat, eum fefellerunt. nam neque Archias, quem a. 62/692 apud iudices defenderat, aut Thyillus poetae Graeci eius amicitiae patrocinioque gratiam rettulerunt, etsi polliciti erant (pro Arch.

1) Vid. W. H. D. Suringar, De Romanis autobiographis (Leyden, 1846) p. 21-28.

11, 28; ad Att. I 16, 15), neque ceteri, quantum scimus, de eo quidquam scripserunt, qui multi instabant, ut daret sibi, quod ornarent, molestiamque ei exhibere non desinebant (ad Att. II 1,2).

In urbe autem in dies grauiores molestiae eum circumuenerunt. summo enim cum dolore suo expertus est ne Catilinae quidem sociis occisis exercituque profligato securitatem in urbem reductam esse neque quidquam senatum ne Catone quidem duce contra Caesaris opes crescentes proficere posse, quantum autem sua auctoritas diminuta esset, ipsis kalendis Ianuariis a. 60/694, a M. Pisone consule in senatu non primus sententiam rogatus. accedebant inimicitiae cum P. Clodio susceptae, qui cum propter sacra uiolata in ius uocatus et absolutus esset, Cicero et testimonium suum in ea causa dictum a iudicibus neglectum esse uidit et numerum aduersariorum eius audacia proteruitateque auctum. itaque etsi Caesar aestate in Hispaniam abiit Pompeiusque, qui mense Ianuario in hortos suburbanos se receperat, ei magis fauere uidebatur, tamen cum Attico queri non desinit, quod ab omnibus destitutus sit neque quemquam habeat, quocum extra domum libere iocari possit. Tum igitur, i. e. a. 61/693 ineunte, ut dignitatem suam tueretur, consilium cepit ex memoria rerum gestarum solatium repetere et ad historiam refugere atque iam mense Junio, ut quaedam, quae ab Attico expectat, compenset, haec ad eum scribit (I 16, 18): Ego tibi aliquid de meis scriptis mittam. nihil erat absoluti.' hinc usque ad nonas Decembres aut, si quas litteras ad hunc amicum dedit, interciderunt aut ipse omnino tacuit. certe suberat offensio quaedam inter Quintum fratrem, maritum Pomponiae, et Atticum eius fratrem, quae etiam Marci animum molestia affecit et abalienauit (Drumann Hist. Rom. V p. 13 sq.). itaque commentarium consulatus sui sub finem a. 61/693 confectum non ad Atticum1) sed ad Posidonium Rhodium misit eumque se misisse finxit, ut ornatius de isdem rebus scriberet'.*) qui postquam rescripsit se 'non modo non excitatum esse ad scribendum sed etiam plane deterritum' (ad Att. II 1, 2), tum demum idibus Martiis a. 60/654 per Cossinium, amicum Attici et Varronis, eum librum 'lente ac fastidiose probatum' etiam cum Attico communicauit, qui tamen iam antea eum Corcyrae 'strictim attigerat',

1) Vid. ad Att. XIII 22, 3 (a. 45/709) Scripta nostra nusquam malo esse quam apud te, sed ea tum foras dari, cum utrique nostrum uidebitur.

2) Cf. Ciceronis de Caesaris commentariis iudicium in Bruto 75, 262.

ab eoque petiit, ut per Graeciam diuulgaretur (ad Att. I 19, coll. I 19, 11 et II 1, 1).

10

Idem uero eodem tempore in consulatu suo Latine describendo uersabatur, quod opus num perfecerit, ignoramus (certe eius uestigia non exstant), idemque 'ne quod genus a se ipso laudis suae praetermitteretur', de eadem re poema trium librorum (ad Ad. I 19, 10), ad quod infra reuertemur.

Secutum est foedus illud Caesaris, Pompei, Crassi; transiit P. Clodius adoptione in plebem; Cicero honores a Caesare oblatos fortiter repudiauit, ineunte a. 59/695 uillis suis se abdidit, Romanae rei p. taedio correptus Antiati delectari sibi uidebatur contentusque odio improborum, quo ut aliqua ex parte animum leuaret, effundebat in 'Avézdora, quae 'Theopompio genere', i. e. ita, ut res ex ultimis secretisque causis repeteret1), aut etiam asperiore multo a se pangi' ad Atticum scripsit 'nullo cum stomacho sed potius cum aliqua scribendi uoluptate' (II 6, 2). neque tamen hoc opus ex sententia processit. nam posteaquam in compluribus eius temporis epistulis se non deesse amici acriter hortantis uoluntati promisit, crescente materia totam rem fluctuare queritur ('xar' ỏxóo̟ŋv ro̟úğ') neque se ad scribendum penetrasse (II 7, 1; 8, 1; 12, 3; 14, 2).

Denuo memoriam rerum suarum redintegrauit, cum ex exsilio reuocatus locum sibi in re p. non esse intellexisset, sed ut inter senatum et tres uiros dubitabat, ita in scribendo incertus erat, quid maxime spectaret. Primum quidem, si Cassio Dioni credimus (39, 10) tum 'ßißlíov ti åñógoηtov' conposuit et 'De consiliis suis' inscripsit, qui index fragmentis ipsis confirmatur. quod quidem opus fuit illud Theopompium, tum ad finem perductum. nam quod ad Atticum de eo scripserat 'se dare se historiae' (II 8, 1), concinit cum Dione defendisse eum consilia sua

1) Cf. Dion. Hal. ad Pomp. 6 p. 65 Vsen. (de Theopompo): Tɛlɛvταῖόν ἐστι τῶν ἔργων αὐτοῦ καὶ χαρακτηρικώτατον ὃ παρ' οὐδενὶ τῶν ἄλλων συγγραφέων οὕτως ἀκριβῶς ἐξείργασται καὶ δυνατῶς οὔτε τῶν πρεσβυτέρων οὔτε τῶν νεωτέρων· τί δὲ τοῦτό ἐστι; τὸ καθ ̓ ἑκάστην πρᾶξιν μὴ μόνον τὰ φανερὰ τοῖς πολλοῖς ὁρᾶν καὶ λέγειν ἀλλ' ἐξετάζειν καὶ τὰς ἀφανεῖς αἰτίας τῶν πράξεων καὶ τῶν πραξάντων αὐτὰς καὶ τὰ πάθη τῆς ψυχῆς, ἃ μὴ ῥάδια τοῖς πολλοῖς εἰδέναι, καὶ πάντα ἐκκαλύπτειν τὰ μυστήρια τῆς τε δοκούσης ἀρετῆς καὶ τῆς ἀγνοουμένης κακίας. καί μοι δοκεῖ πως ὁ μυθευόμενος ἐν "Αιδου τῶν ψυχῶν ἀπολυθεισῶν τοῦ σώματος ἐξετασμὸς ἐπὶ τῶν ἐκεῖ δικαστῶν οὕτως ἀκριβὴς εἶναι ὡς ὁ διὰ τῆς Θεοπόμπου γραφῆς γιγνόμενος. R. Hirzel in m. Rh. 47 p. 367 sqq.

prodente; deinde ipse (ad Att. II 6, 2) asperrime se odio suo indulsisse, Dio multa libere et acerbe contra tres uiros et alios quosdam contexuisse dicit, denique ipse άvéndora se uni Attico legare eumque primum ea habiturum et aliquamdiu solum (II 6,2; 12, 3), Dio timore commotum eum filio obsignata tradidisse el ante mortem suam legi et edi uetuisse. 1) itaque post Caesaris caedem cum Atticus eum esset adhortatus, ut ederet atque quaedam adiungeret, hoc quidem ille excusauit, quod hic liber nondum ut uellet perpolitus esset eaque, quae amicus contexi uellet, separatum uolumen expectarent, perpoliuisse tamen uidetur sed uetus propositum retinendi non deseruisse, quia quae dixisset, 'minore periculo uiuo Caesare dici potuissent quam mortuo' (m. Maio, XIV 17, 6; cf. p. 4 fr. 1).

Deinde (ineunte a. 56/698) L. Lucceium (uid. infra p. xxx1), qui Italici belli et ciuilis historiam tum scribebat atque se etiam reliquas res orsurum significauerat, inpellebat, ut peculiari corpore res a principio coniurationis usque ad reditum suum conprehenderet, qui multa promisit, nihil fecit (uid. infra 1. s.), etsi Atticus amici preces adiuuit (m. Aprili 55/699, Cic. ad Att. IV 9, 2, cf. IV 6, 4), et quod illi quasi per iocum minatus erat multorum exemplo scripturum se ipsum de se, si, quod uellet, non inpetrasset (ad fam. V 12), re uera mente concepit, id tamen ita, ut simul C. Caesarem respiceret. nam cum hoc nouam coniunctionem libello aliquo m. Aprili ad eum misso iniit, quo quamquam modicus in laudando eo fuit, tamen quo minus ad optimates laberetur, hac palinodia inpeditum se esse et cogitabat et uolebat uberioremque se fore professus est, si et ille libenter accepisset et amici qui fuissent non desisterent sibi inuidere (ad Att. IV 5). id autem moliebatur, ut 'de temporibus suis' tres libros uersibus conponeret (eodem tempore quo totidem de oratore), quibus poema de consulatu suo continuasse uidetur miseriasque deplorasse, quibus postea esset adflictus. gloriatur tamen admodum parce et molliter a se aduersarios laesos esse atque primum ueritus edere noluerat, ne eos, qui de se bene meriti essent, non omnes no

1) Fortasse recte hunc librum dictum esse O. Harnecker (in Fleckeisen. ann. 123 p. 184 sq.) a Cicerone ipso in Bruto 4, 16 (a. 47/707 uel 46/708) censet, ubi aegre fert, quod nihil habeat, quo Attico pro annali ad se misso gratiam referre possit: nec enim ex nouis fructibus est unde tibi reddam quod accepi, nec ex conditis, qui iacent in tenebris et ad quos omnis nobis aditus, qui paene solis patuit, obstructus est.