puli Romani carptim 5), ut quaeque memoria · digna videbantur, perfcribere: eo magis, quod mihi a fpe, metu, partibus reipublicae animus. liber erat. Igitur de Catilinae conjuratione, quam veriffume potero, paucis abfolvam). nam id facinus 7) in primis ego memorabile exiftumo, fceleris atque periculi novitate ). De cujus hominis moribus) pauca prius explananda funt, quam initium narrandi faciam.

5) Stückweife, eventus rerum Romanorum primarios, quafi decerpendo enarrare. Non enim hiftoriam

perpetuam, ut Livius aliique, fed res eius imprimis memorabiles tractare voluit.

6) int. enarrationem.

7) (a facere), in bonam et malam partem adhiberi poteft. Sed nifi additur praeclarum (c. 2.) vel aliud ejusmodi adjectivum, in malam partem plerumque accipitur.

8) quod fceleftum facinus et novum fuit in republica Romana, et illi maxime periculofum.

9) Qui non folum facta narrat, fed etiam caufas eorum investigat, ut Salluftius, is et in hominum et temporum mores, ubi caufae quaerendae funt, inquirere debet. Hinc recte primum Catilinae mores defcribit, deinde tempora, quibus Catilina vixit. Schillerus in Wallenfteinii morte:,,Hab' ich des Menfchen Kern erft unterfucht: fo weifs ich auch fein Wollen und fein Handeln."

CAPUT V.

LUCIUS CATILINA nobili genere natus fuit'), magna vi et animi et corporis, fed ingenio ) malo pravoque 3). Huic ab adolefcentia 4) bella inteftina, caedes, rapinae, discordia civilis grata fuere: ibique 5) juventutem fuam exercuit. Corpus patiens inediae ), vigiliae, algoris, fupra

CAPUT V.

De

Prooemio finito, hic demum incipit narratio ipfa. fcribuntur hoc capite mores Catilinae, in quibus altera conjurationis caufa fita erat.

1) Catilina natus erat a. u. circiter 647, ante Chr. 106, e gente Sergia, quae originem deduxit a Sergefto Aeneae comite, ideoque patricia erat, et nobilis, quod plures ex ea orti viri fummis in rep. honoribus (confulatu, praetura, aedilitate) functi erant. Catilina ipfe in bello contra Marium (665-667 a. u.) Quaeftor fuerat Sullae, ejusdemque in profcriptionibus carnifex maxime ftrenuus. Non folum multos bonos propria manu, fed etiam fratrem fuum uxorisque maritum trucidaverat, neque a filio fuo, in gratiam Oreftillae, quae aliter illi nubere noluit, fceleftas manus retinuiffe creditur. Vid. Plutarch. in vit. Ciceron et Sullae c. 32. et Cic. de Petit. conf. c. 23. et Salluft. c. 15.

2) Ingenium proprie eft, quidquid ingenitum eft, ideoque non folum mentis, fed voluntatis quoque conditio; quae pofterior fignificatio hic locum habet :

Herz.

3) i. e. corrupto malis artibus. 4) (Jugend) recte h. 1. eft distincta a juventute (dem reiferen Alter). Eft enim adolefcens proprie is, qui relictis pueritiae annis adhuc adolefeit, (intra 17-25 f. 50 apnos) juvenis autem, qui adole fcentiae aetatem exceffit (intra 30-45); etsi saepius hae voces pro tempore inter fe permutantur. in iisque bellis. 6) Participia praefentis, quum fubftantive accipiuntur genitivum fecum habent. Sed pro diverfa hac conftructione paullo diverfam accipiunt fignificationem. Nam patiens inediae eft, qui omni tempore inediam

Animus audax,

quam cuiquam 7) credibile eft. fubdolus, varius ), cujuslibet rei fimulator ac disfimulator ), alieni appetens, fui profufus, ardens in cupiditatibus: fatis loquentiae 10), fapien-. Vaftus animus ") immoderata, in

Hunc

tiae parum. credibilia, nimis alta femper cupiebat. poft dominationem Lucii Sullae ) lubido maxu

pati poteft, patiens autem inediam, qui nunc ipfum (tempore praefenti) inediam patitur. Ita in participiis fubftantive fumtis temporis vis, iis inhaerens, evanefcit. Cf. Prifcian 1. XVIII. P. 1123. De re hic narrata confentit Cicero Orat. Cat. III. c. 7. 7) C. cum Gr. cuique. Sed cuiquam eft lectio vulgata et bona.

8) qui omnibus formis aptus eft.

9) Er konnte fich stellen und verftellen. Simulamus quae non funt, disfimulamus quae funt. Ita fimulat fe canere fcire, qui nefcit, diffimulat qui fcit. Quod notum.

10) Codd. quidem plerique cloquentiae legunt, fed alteram lectionem huic loco aptiorem confirmat Gellius I, 15. cf. Plin. Epift. V, 20.

11) qui expleri non poteft.

12) L. Sulla e gente Cornelia ortus et conful creatus a. u. 665, bellum civile geffit cum Mario, cujus Quaeftor fuerat in hello Jugurthino (640-647) et Legatus in Cimbrico (652). Marius énim belli Mithridatici imperium illi eripere tentaverat. Urbe deinde armis occupata et Mario expulfo in bellum Mithridaticum profectus eft (666). Eo abfente Marius, una cum Cinna, Syllae adverfario ideoque ab Octavio, altero confule, urbe expulfo, armatus Romam rediit eaque eft potitus. Quibus auditis Sylla bello Mithridatico celeriter ac bene finito rediit (669), et quum Marius mortuus effet (667) et Cinna a militibus occifus (669), multis adverfariorum millibus occifis profcriptisque dictatorem fe fecit (671) et magiftratu hoc depofito (674) mortuus eft in Puteolano 675. Vid. Plutarch. in Sylla et Vellej. Patérc, II, 18-28.

ma invaferat reipublicae capiundae: neque id quibus modis adfequeretur, dum 3) fibi regnum pararet, quidquam penfi habebat 4). Agitabatur magis magisque in dies animus ferox inopia rei familiaris, et confcientia fcelerum: quae utraque his artibus 5) auxerat, quas fupra memoravi. Incitabant praeterea corrupti civitatis mores, quos ") peffuma ac diverfa inter fe mala "), luxuria atque avaritia vexabant 18). Res ipfa hortari videtur, quoniam de moribus civitatis tempus "9) admonuit, fupra repetere *°), ac paucis inftituta majorum domi militiaeque ), quomodo Rempublicam habuerint 2), quantamque reliquerint: ut 23) paullatim immutata, ex pulcher

13) dummodo.

14) neque quidquam tam fanctum, f. tam gravis momenti illi erat. Jug. 41.,,nihil penfi neque fancti habere." 15) eo vivendi agendique genere.

16) refer ad mores; Lectio quam (civitatem) facilior effet, fed nullibi apparet.

ves, per fynefin.

C. ad quos intelligit ci

17) i. e. fibi oppofita. Altera enim profundit, altera rapit.

18) zerrütteten, zu Grunde richteten.

19) occafio.

Sed de toto hoc additamento (quoniam admonuit) Gruterus:,,Et haec abeffe poterant. Ceterum in Jugurth. c. 79:,, eam rem admonuit."

20) altius repetere, ad tempora fuperiora redire.` Álias quidem poft hortari ponitur ut, fed dicitur quoque hortari aliquid; unde et infinitivus poft hoc verbum poni poteft,

21) Infra c. 52.,,belli domique." Jug. c. 51. „militiae domique."

!

22) i. e. administraverint. Nos fimili modo, wie fie fie hielten.

23) Codd. nonnulli utque, quod B. recepit..

ruma **) pessuma ac flagitiofiffuma facta fit, disferere.

CAPUT VI.

Urbem Romam, ficuti ego accepi, condidere) atque habuere 2) initio Trojani, qui, Aenea duce, profugi, fedibus incertis vagabantur; cumque his Aborigines genus hominum agrefte, fine. legibus, fine imperio, liberum atque folutum. Hi poftquam in una moenia convenere, dispari genere, disfimili lingua, alius alio more viventes 3): incredibile memoratu eft, quam facile

24) Codd. plures adjiciunt: et optuma, quod H. recepit.

CAPUT VI.

ut

Dio

Sequitur nunc morum reipublicae Romanae defcriptio, ab urbe condita usque ad Catilinae conjurationem. In iis enim eft altera incepti hujus fcelefti caufa quaerenda. 1) Salluftius non in verbis folum, fed etiam in rebus ab aliis discrepat. Hinc Romam, non, vulgo narrant (Liv. I, 5-7. Justin. 1. 43. nyf. Halicarn. I, 45.), a Romulo, quatuor fere poft Aenean faeculis conditam effe tradit, fed ab ipfis Aeneae comitibus, ejusque loci primis incolis, qui Aborigines (Ureinwohner) vocantur. Qua in re fecutus effe videtur Cephalonem quemdam, cujus meminit Dionyf. Halicarnaff. I, 73. qui altera aetate poft bellum Trojanum, a Trojanis cum Aenea profugis, Remo duce, Aeneae filio, urbem conditam retulit. Hinc adjicit Salluft. „ficuti ego accepi."

2) Pro habitavere, ut Graecorum exev.

3) Obferva pluralem póft fingul. alius. Deinde Romanos non loqui noftro more: alius hoc, alius alio more, fed hoc et alius omififfis: alius alio, quae juxta fe ponuntur. Infra c. 22. ,alius alii (dat.)` tanti facinoris confcii." c. 53.,,milites alius alium

22