Trocmi, Tectosagi, horumque sedes et terror nominis. 17. Consulis oratio ad milites, qua ingenium moresque Gallorum et Gallogræcorum adumbrantur. 18. Iter ejus per Gallogræciam, et bona sed irrita officia Eposognati, qui unus ex regulis negaverat Antiocho adversus Romanos auxilia. 19. Tres Gallogræcorum gentes regulique earum, Ortiagon, Combolomarus et Gaulotus, Olympum et Magaba montes insidunt. 20-23. Romani ex Olympo pellunt hostes, et XL. millia tum cædunt, tum capiunt. 24. Inde ad Ancyram, Tectosagorum caput, moventur eorum castra: e quibus nobilis captiva, Ortiagontis uxor, corrupto et necato centurione custode, qui vim corpori ejus fecerat, elabitur. 25. Reges Gallorum petunt colloquium, et consuli nequicquam insidiantur. 26. 27. In Magabis, ut in Olympo, vincuntur, et, amissis castris cum ingenti præda, quam avidissima rapiendi gens per annos multos coacervaverat, oratores de pace ad consulem mittunt. 28. T. Quintius Flamininus et M. Claudius Marcellus censuram agunt. M. Fulvius cos. perdomitis Ætolis, venit in Cephalleniam, cujus quatuor populi, Nesiotæ, Cranii, Palenses, et Samai, deditionem non recusant. Sed mox Samæi, incertum quam ob causam, soli rebellant, 29. et, urbe capta direptaque, sub corona omnes veneunt. 30. A Cephallenia consul in Peloponnesum trajicit, ad dirimendam controversiam Achæorum et Lacedæmoniorum. Hi ægre patientes, Laconicæ oræ vicos et castella a T. Quintio in Achæorum fidem tutelamque tradita esse, et magnam exulum Spartanorum partem in iis habitare, vicum Lan improviso occupaverant, 31. cumque Philopomen, prætor Achæorum, postulasset, ut ejus rei auctores traderentur, renuntiata Achæis societate, legatos ad Fulvium miserant, qui Romanis Lacedæmonem dederent. 32. Jussu consulis Achæi et Lacedæmonii abstinent bello, et Romam mittunt legatos; qui responsum referunt perplexum. 33. Hinc Philopomen iterum deposcit auctores defectionis; qui cum aliis illustribus viris in castra Achæorum veniunt, et a multitudine, exulum illorum vocibus accensa, obtruncantur. 34. Tum Lacedæmonii muros diruere, Lycurgi leges abrogare et recipere exules coguntur: quibus rebus enervata eorum civitas diu Achæis obnoxia fuit. 35. Consules Romæ (M. Valerius Messalla et C. Livius Salinator) prætoresque creantur; qui paulo post sortiuntur provincias. Signa et clypea aurata in æde Herculis, et Capitolio posita. Ludi Romani plebeiique. 36. Decernuntur legiones, et prodigiorum causa supplicatio sacrificiumque novemdiale indicitur. Campani impetrant, ut sibi cives Romanas ducere uxores liceat, Formiani autem, Arpinates Fundanique, ut sibi Romæ sit suffragii latio. Qui omnes hoc anno primum censentur Romæ, et lustrum conditur. 37. Ad Cn. Manlium proc. Ephesi hybernantem, legationes Antiochi, Gallogræcorum, Ariarathis gentiumque omnium, cis Taurum montem incolentium, conveniunt; quibus non ante responsum datur, quam Eumenes et decem legati Roma adveniunt. 38. Ex horum sententia Apameæ fœdus cum Antiocho conscribitur. 39. Q. Fabius Labeo naves regias concidere ant cremare, classemque cui præest, ab Epheso in Italiam reducere jubetur. Conditio civitatium Asiæ mutatur, regnumque Eumenis amplificatur in Asia et Europa; socer autem ejus Ariarathes, rex Cappadocum, qui auxiliis . Autiochum juverat, in amicitiam Rom. accipitur. 40-41. Tum Manlius cum x. legatis omnique exercitu ad Hellespontum, et inde per Chersonesum et Thraciam proficiscitur: sed agmen grave præda omnis generis trahens, in locis angustis, sylvestribus et confragosis, Thracum rapiendi cupidorum insidiis excipitur, magnaque hominum et impedimentorum parte amissa per Macedoniam in Thessaliam, et inde per Epirum Apolloniam per venit. 42. Romæ consules (M. Æmilins Lepidus et C. Flaminius) creantur, et decernuntur provinciæ. 43. M. Æmilius ad invidiam M. Fulvio, inimico absenti, faciendam in senatu Ambraciensium, qui injustum sibi bellum ab eo illatum queruntur, causam agit adversus Flaminium collegam. 44. Qui cum æger forte abest, perfert Æmilius senatus consulta in gratiam Ambraciensium. Supplicatio et Latinæ feriæ. 45-46. Cn. Manlio triumphum petenti contradicunt pars major x. legatorum, qui cum eo fuerant, et ante alios L. Furius Purpureo et L. Æmilius Paullus. 47-49. His respondet Manlius. 50. Triumphus ei decernitur; et certamen hoc excipit mox alind longeque majus. Duo Q. Petillii diem dicunt P. Scipioni Africano: qui jussus dicere causam sine ulla criminum mentione orationem magnificam de rebus ab se gestis exorditur. 51. Tribuni plebis suspicionibus magis quam argumentis superbiæ eum et pecuniæ ab Antiocho captæ renm accusant, veteraque luxuriæ crimina Syracusanorum hybernorum et Locris Pleminianum tumultum ad fidem præsentium criminum referunt. Scipio autem, præfatus, se hoc die cum Hannibale et Pœnis in Africa bene ac feliciter pugnasse, ad gratias Diis agendas ab rostris ascendit in Capitolium et per totam urbem omnia Deorum templa circumit, prosequente eum universa populi concione. 52. Quo facto in Literninum concedit, et tribunis diem prodicentibus intercedit unus eorum Ti. Sempronius Gracchus, etsi inimi cus est Scipionibus. 53. Oratio ejus in laudem Scipionis habita movet non ceteros modo, sed ipsos etiam accusatores, et in senatu gratiæ ei ingentes aguntur. Silentium deinde de Africano est; qui Literni et vitam egit sine desiderio ingratæ patriæ, et sepeliri voluit: vir memorabilis ; bellicis tamen, quam pacis, artibus, et prima vitæ, quam postrema, parte memorabilior. 54. Morte Africani crescunt inimicorum animi, et auctore M. Porcio Catone, principe eorum, Petillii rogationem promulgant, ut quæratur, quantum pecuniæ et ab Antiocho captum, et in ærarium sit relatum. Quæ lex, nequicquam intercedentibus Mummiis tribunis et L. Scipione Asiatico querente, sepulti adeo fratris famam lacerari, et se eadem onerari invidia, perfertur auctoritate et eloquentia Catonis. 55. Jussu Patrum quæstionem exercet Q. Terentius Culleo prætor, Corneliæ familiæ amicissimus, quem P. Scipio in Africa servitio exemerat: et damnatur L. Scipio una cum A. Hostilio legato et C. Furio quæstore. 56. De P. Scipionis accusatore, de tempore, quo dies ei dicta, et de anno locoque, que mortuus sit et sepultus, non convenit inter scriptores rerum; et orationes quoque, si modo ipsorum sunt, quæ feruntur, P. Scipionis et Ti. Gracchi abhorrent inter se. 57. Præterea constat quidem, filiam P. Scipionis ma· jorem P. Cornelii Nasicæ, et minorem Ti. Gracchi uxorem fuisse; non vero, utrum hæc Graccho a patre ipso et adeo inter solennem senatus cœnam in Capitolio, an post mortem ejus desponsa sit ac nupserit. 58. 59. L. Scipio cum in vincula ducitur, P. Scipio Nasica tribunos appellat, orationemque habet plenam veris decoribus et Corneliæ gentis et familiæ suæ. 60. Terentio adversus eam SCtum et rogationem Petilliam : recitante, neque intercedentibus reliquis tribunis, Ti. Gracchus decernit, se non prohibere, quo minus ex bonis L. Scipionis, quod judicatum sit, redigi, non vero passurum, in carcere ipsum et in vinculis esse. Ex bonis deinde ejus a quæstoribus nequaquam tantum redigitur, quantæ summæ damnatus fuerat; et ipse ex ingenti pecunia, a cognatis amicisque et clientibus ei collata, nihil accepit, contentus, necessaria ad cultum a proximis sibi cognatis suppeditari. 1. DUM in Asia bellum geritur, ne in Etolis quidem quictæ res fuerant, principio a gente Athamanum orto. Athamania ea tempestate, pulso Amynandro, sub præfectis Philippi regio tenebatur præsidio; qui superbo atque immodico imperio desiderium Amynandri fecerant. Exulanti tum Amynandro in Ætolia literis suorum, indicantium statum Athamaniæ, spes recuperandi regni facta est: remissique nuntii ab eo ad principes' Argitheam,* (id enim caput Athamaniæ erat,) si popularium animos satis perspectos haberet, impetrato ab Ætolis auxilio, in Athamaniam se venturum cum delectis Ætolorum, quod consilium 3 esset gentis, et Nicandro prætore. Quos ubi ad omnia paratos esse vidit, certiores subinde facit, quo die cum exercitu Athamaniam ingressurus esset. Quatuor primo fuere conjurati adversus Macedonum præsidium. Hi senos sibi adjutores ad rem gerendam assumserunt: deinde, paucitate parum freti, quæ celandæ rei, quam agendæ, aptior erat, parem priori numerum adjecerunt. Ita duo et quinquaginta facti, quadrifariam se diviserunt: pars una 1 Remissique ab eo nuntiant principibus Gron. Doujat. Crev. omnes Mss. præter Mog. et edd. antt. prob. Gron. Sed ita dicendum erat eum venturum.' Drak. 2 Haberent Gron. Doujat. Crev.-3 Concilium Gron. Doujat.— NOTE Argitheam] In meridionali Athamaniæ parte, quæ ad Ætoliam vergit, fuit Argithea, et reliquæ tres Athamanum urbes, quæ hoc capite numerantur, Heraclea, Tetraphylia, Theudoria. Heracleam, altera Tetraphyliam petit, ubi custodia regiæ pecuniæ esse solita erat, tertia Theudoriam, quarta Argitheam. Ita inter omnes convenit, ut primo quieti, velut ad privatam rem agendam venissent, in foro obversarentur; die certa multitudinem omnem convocarent ad præsidia Macedonum arcibus expellenda. Ubi ea dies advenit, et Amynander cum mille Ætolis in finibus erat; ex composito quatuor simul locis præsidia Macedonum expulsa, literæque in alias urbes passim dimissæ, ut vindicarent sese ab impotenti dominatione Philippi et restituerent in patrium ac legitimum regnum.4 Undique Macedones expelluntur. Theium oppidum, literis a Zenone præfecto præsidii interceptis, et arce ab regiis occupata, paucos dies obsidentibus restitit: deinde id quoque traditum Amynandro est; et omnis Athamania in potestate erat, præter Athenæum castellum, finibus Macedoniæ subjectum. C 2. Philippus, audita defectione Athamaniæ, cum sex millibus armatorum profectus, ingenti celeritate Gomphos pervenit. Ibi relicta majore parte exercitus, (neque enim ad tanta itinera suffecissent,) cum duobus millibus Athe 4' In pristinum (ubi Amynander olim regnasset) ac leg. regnum Ms. Gaertn. non improb. Drak. Amynandrum quidam Mss. et vett. edd. inserunt post restituerent, et sane utrumque epitheton patrium ac legitimum ad eum pertinet. Forte leg. restituerent patrium (indigenam) ac legitimum regem. Facile regnum in regem mutari et deinde rò in addi potuit, vel lectio vulg. oriri ex glossa in regnum, verbo restituerent ascripta. Possit et jam reponi pro in.' Rupert. J. Fr. Gron. et alii repetunt ex membro præcedente sese; sed sese restituere in regnum patrium et legitimum ex usu loquendi vix dici potest de populo. Mihi post restituerent excidisse potius videtur vox regem, quam præcedens syllaba rent absorpsisse videri potest.' Doering. 5 Ita cod. Mog. quod forte glossema est Toû sufficerent, quod in reliquis NOTE b Pars una Heracleam] Sigon. putat hanc Heracleam esse Acarnaniæ, cujus meminit Strabo; et coloniam Lacedæmoniorum fuisse scribit. Verum, licet Acarnaniæ proxima fuerit Athamania, non tamen ejus pars fuisse videtur: unde facile adducor, ut Athamanicam hanc Heracleam ab Acarnaniensi diversam existimem. c Theium] Alias Teum, oppidum in boreali Athamaniæ regione Pindum versus fuit. d Athenæum] Athamaniæ castellum in confinio Dryopum et Perrhæborum. næum, quod unum a præsidio suo retentum fuerat, pervenit. Inde, proximis tentatis, cum facile animadvertisset, cetera hostilia esse, Gomphos regressus, omnibus copiis simul in Athamaniam rediit. Zenonem inde, cum mille peditibus præmissum, Ethopiam occupare jubet, opportune Argitheæ imminentem. Quem ubi teneri a suis locum vidit, ipse circa templum Jovis Acræi posuit castra. Ibi unum diem fœda tempestate retentus, postero die ducere ad Argitheam intendit. Euntibus extemplo apparuere Athamanes, in tumulos imminentes viæ discurrentes. Ad quorum conspectum constitere prima signa, totoque agmine pavor et trepidatio erat; et pro se quisque, quidnam futurum esset, cogitare, si in valles subjectas rupibus agmen foret demissum. Hæc tumultuatio regem, cupientem, si se sequerentur, raptim evadere angustias, revocare primos, et eadem, qua venerat, via referre coëgit signa. Athamanes primo ex intervallo quieti sequebantur: postquam Ætoli se conjunxerunt, hos, ut ab tergo agmini instarent, reliquerunt; ipsi a lateribus se circumfuderunt. Quidam, per notos calles breviore via prægressi, transitus insedere ; tantumque tumultus Macedonibus est injectum, ut fugæ magis effusæ, quam itineris ordinati modo, multis armis virisque relictis, flumen trajecerint. Hic finis sequendi fuit. Inde tuto Macedones Gomphos, et a Gomphis in Macedoniam redierunt. Athamanes Ætolique Ethopiam, ad Zenonem ac mille Macedonas opprimendos, undique concurrerunt. Macedones, parum loco freti, ab Ethopia in altiorem deruptioremque undique tumulum concessere. Quo pluribus locis aditu invento, expulere eos Athamanes; dispersosque, et per invias atque ignotas rupes iter fugæ non expedientes, partim ceperunt, partim interfecerunt. Mss. et edd. antt. legitur.' Rupert.-6 Sic ex emend. Modii et Gron. Acrei Mog. sacra vel sacrum reliqui Mss. et edd. antt. Possis etiam suspicari Arei e NOTE Ethopiam occupare jubet] Hoc quo- Athenæum et Argitheam, que castellum Athamaniæ erat inter |