CAP. 1. Consules ambo bellum gerunt in Liguribus; quæ provincia semper Romanos maxime ad virtutem acuit. 2. Ligures Friniates, Apnanos aliosque cis et trans Apenninum subigunt, et pacata provincia, ne in otio habeant militem, C. Flaminius a Bononia Arretium, et M. Æmilius Lepidus ab Placentia Ariminum perducit viam. 3. M. Furius prætor, qui in Gallia insontibus Cenomanis arma ademerat, ea reddere et decedere provincia jubetur. Magna Latinorum multitudo, quæ Romam commigraverat, cogitur domos redire. 4. M. Fulvius proc. ex Ætolia reversus, triumphum petit agitque causam suam adversus M. Aburium trib. pl. qui intercessurum se ostendit, si quid de ea re decernatur ante M. Æmilii cos. adventum. 5. Is, oratione Ti. Gracchi collegæ castigatus, remittit incercessionem, et triumphus decernitur agiturque. 6. Consules (Sp. Postumius Albinus et Q. Marcius Philippus) prætoresque creantur. Ex Gallogræcia triumphat Cu. Manlius Vulso, qui disciplinam militarem omni genere licentiæ corruperat, primusque luxuriam peregrinam ex Asia invehit in Urbem. 7. Triumphus ejus. Consultatio senatus de bello adversus Celtiberos Lusitanosque gerendo. Ludi Romani et plebeii. Malus in circo instabilis in signum Pollentiæ procidens.

8. Prætores sortiuntur provincias: consulibus autem decernitur quæstio de Bacchanalibus, sacris occultis nefandisque, quæ Græcus vates et sacrificulus in Etruriam primus invexerat. 9. Romæ, quo hujus mali tabes ex Etruria penetraverat, P. Æbutius adolescens, auctoribus Duronia matre et vitrico T. Sempronio Rutilo, Bacchis initiari non recusat, consiliique participem facit meretricem nobilem libertinam Hispalam Feceniam, quæ eum et amore complectitur et munificentia sustinet. 10. Hæc orat et obsecrat, ne se eo præcipitet, ubi omnia nefanda patienda primum, deinde

facienda sint. 11. Ob mutatam voluntatem a matre ille et vitrico exigitur domo, et ad Æbutiam se amitam confert; ex cujus auctoritate rem defert ad Postumium consulem. Is Sulpiciam rogat, socrum suam, ut arcessat ad sese primum Æbutiam, 12. deinde Hispalam. Illa indicium confirmat: hæc perturbata diu hiscere non potest; tandem confirmata initiatam quidem se non infitiatur, sed negat se scire, quid in Bacchanalibus fiat. 13. Incitata deinde cohortatione Sulpiciæ minisque consulis perterrita originem sacrorum expromit. 14. Tum rem, sine ullo tumultu investigatam, Postumius defert ad senatum ; qui quæstionem de Bacchanalibus extra ordinem mandat consulibus, et sacerdotes ejus sacri in Urbe ac per totam Italiam conquiri jubet. 15. 16. De eadem re consul ad populum habet concionem. 17. Recitato SCto et edicto consulum proposito, in tota Urbe et Italia trepidatur, et multi comprehenduntur initiati quatuorqne conjurationis capita. 18. Qui tantum initiati erant, expertes nefandorum facinorum, in vincula conjiciuntur, qui vero, jure jurando obligati, jam scelera in se alios ve admiserant, capitali afficiuntur pœna: et SCto cavetur, ne qua Bacchanalia Romæ neve in Italia sint. 19. Præmia butii, Hispalæ ceterorumque indicum.

20. Q. Marcius consul in Ligures proficiscitur, et ab hoste circumventus in saltu, qui inde Marcius est appellatus, magnam militum, signorum armorumque vim amittit. 21. Ex Hispaniis nuntiantur res prospere a C. Atinio adversus Lusitanos et a L. Manlio Acidino adversus Celtiberos gestas. 22. Taurilia facta, et deinde ludi magni, a M. Fulvio Jovi olim voti, in quibus primum certamen athletarum, venatio ferarum Græcorumque artificum et ludicrorum varietas Romanis spectaculo est. Novemdiale sacrum et supplicatio ob prodigia. Semimas necatur. Galli Transalpini, transgressi in Venetiam, haud procul inde, ubi nunc Aquileia est, locum oppido condendo capiunt. Ludi, a L. Scipione facti.

23. Consules (Ap. Claudius Pulcher et M. Sempronins Tuditanns) prætoresque creantur, et Sipontum Buxentumque deducuntur coloni. Philippus, iratus Romanis, civitates quasdam armis subigit, 24. et omni cura in pace anget regni opes. Hinc legati tam Thessalorum, Thracum, Eumenis et Athamanum, quam Philippi Romam veniunt; illi ad querendum, hi ad crimina purganda. Quam ob causam legati Rom. in Thessaliam mittuntur, ut in concilio controversias illorum disceptent. 25-28. Ibi Philippus ipse accusatoribus respondet, et graviter offenditur. 29. L. Manlius ob res in Hispania gestas ovans init Urbem: et L. Postumius prætor quæstionem severe exercet de conjuratione pastorum, qui in Apulia vias pascuaque publica latrociniis infesta habuerant. 30. 31. In Hispania prætores C. Culpurnius et L. Quintius, communi animo consilioque rem gerentes, ab hostibus funduntur; sed, contractis sociorum auxiliis, ingenti eorum clade priorem delent ignominiam. 32. Consules in Liguribus res prospere gerunt, et Ap. Claudius propere Romam redit comitiorum, a collega habendorum, causa, quibus P. Claudius frater ejus cum aliis hominibus gratiosis consulatum petit. Ea magnis Patrum tribunorumque plebei contentionibus aliquoties turbantur, donec, dejectis competitoribus ceteris,

⚫locum suum tenent P. Claudins, effuso fratris studio adjutus, et L. Porcius Licinus. Prætorum inde comitia habentur.

33. Legati et Romani, et Philippi, Eumenis Thessalorumque redeunt Romam, et nova legatio, cujus princeps Ap. Claudius est, in Macedoniam et in Græciam decernitur ad visendum, redditæne a Philippo civitates Thessalis ac Thracibus sint, et ad disceptandum inter Achæos et Lacedæ. monios. 34. Philippus, de ea re a suis certior factus, in Maronitas iram effundit, et legatos Rom, haud lætos dimittit. 35. Ad moram tamen novo bello faciendam Demetrium, minorem filium, mittere Romam statuit. Interim in Peloponneso ante adventum legationis Rom. indicitur a Lycorta prætore concilium, et in eo capitis damnantur Alcibiades et Areus, Spartani exules, qui, ab Achæis in patriam restituti, eosdem Romæ accusaverant. 36. 37. In alio deinde concilio, legatis Rom. dato, idem Lycortas gravem habet orationem: sed vox Appii, cum omnium gemitu audita, metum injicit Achæis imperata recusandi. 38. Provinciæ magistratuum novorum; et contentio Patrum de exercitibus Hispaniensibus, quos alii deportandos censent, alii supplendos. 39. Præturam urbanam, C. Domitii morte vacuam, acrius aliis et contra leges petit Q. Fulvius Flaccus, ædilis curulis designatus: sed, favore populi in eum inclinante, consul ejus nomen accipere recusat, et, novo, etiam tribunorum, certamine orto, senatus P. Cor- nelio utramque in Urbe dat juris dictionem. 40. Mox plures potentioresque viri summa contentione censuram petunt: quos longe anteit M. Porcius Cato, homo ingenii ad omnia versatilis invictique a cupiditatibus ani. mi, eloquentissimus, juris reique militaris peritissimus, et acerrimus nobilitatis adversarius. 41. Non ipse modo censor fit, sed ejus quoque opera L. Valerius Flaccus, qui collega in consulatu fuerat. Novæ veneficii et Bacchanalium quæstiones. 42. C. Calpurnius Piso et L. Quintius de Lusitanis Celtiberisque triumphant. Censores septem movent senatu, ex quibus unum insignem nobilitate et honoribus, L. Quintium Flamininum, infamem libidine 43. et crudelitate. 44. Alia asperæ nobilisque hujus censuræ indicia. Coloniæ Potentiam et Pisaurum deductæ.

45. Consules (M. Claudius Marcellus et Q. Fabius Labeo) prætoresque creantur; et hi sortiuntur provincias, illis Ligurės decernuntur. 46. P. Licinio Crasso pontifice max. mortuo cooptatur pontifex, et pontifex max. creatur; funeris autem causa dantur visceratio, gladiatorium munus, ludi funebres et epulum in foro. Legationes Eumenis multarumque civitatum transmarinarum Romam veniunt ad querendum de Philippo. 47. Hujus filius minor, Demetrius, ad pleraque respondet e commentario patris, alia excusans, alia promittens; et cum honorifico senatus Rom. responso dimittitur. 48. Disceptationes Lacedæmoniorum Achæorumque dirimuntur Romæ SCto: atque legatus in Macedoniam mittitur Q. Marcius, et in Peloponnesum, ubi Messene desciverat a concilio Achaico. 49. Philopamen capitur a Messeniis, 50. et venenum sibi datum impavide sumit. 51. Eodem anno Hannibal, 52. et P. Scipio obiisse dicuntur. 53. Deme

udicia et mentio senatus Rom., quantam dignitatem apud Macedonas, tantam invidiam, non apud Persea modo fratrem, sed etiam apud patrem conciliant: at Philippus, quamvis mœrens gemensque, obedienter

tamen facit, quæ legati Rom. postulant, ne quam movendi extemplo belli causam præbeat, et, avertendos quoque animos a suspicione talium consiliorum ratus, mediam in Thraciam exercitum adversus barbaros ducit. 54. Galli Transalpini se dedunt Marcello consuli, et jussu senatus Rom. Italia excedunt. 55. Aquileia, Mutina, Parma, et Saturnia coloniæ deducuntur. 56. Res in Hispaniis gestæ. Comitia creandis consulibus (Cn. Bæbio Tamphilo et L. Æmilio Paullo) prætoribusque. Supplicatio prodigiorum causa.

1. Dum hæc (si modo hoc anno acta sunt) Romæ aguntur, consules ambo in Liguribus gerebant bellum. Is hostis velut natus ad continendam inter magnorum intervalla ' bellorum Romanis militarem disciplinam erat; nec alia provincia militem magis ad virtutem acuebat. Nam Asia, et amoenitate urbium, et copia terrestrium maritimarumque rerum, et mollitia hostium regiisque opibus, ditiores, quam fortiores, exercitus faciebat. Præcipue sub imperio Cn. Manlii solute ac negligenter habiti sunt. Itaque asperius paulo iter in Thracia, et exercitatior hostis magna clade eos castigavit. In Liguribus omnia erant, quæ militem excitarent: loca montana et aspera, quæ et ipsis capere labor erat, et ex præoccupatis dejicere hostem : itinera ardua, angusta,' infesta insidiis: hostis levis et velox et repentinus, qui nullum usquam tempus, nullum locum quietum aut securum esse sineret: oppugnatio necessaria munitorum castellorum, laboriosa simul periculosaque: inops regio, quæ parsimonia astringeret milites,+

...

1 Sic Ald. e cod. Mog. recepit: per intervalla reliqui Mss. et edd. vett. prob. Crev. ne rò inter repetatur.-2 Vid. Not. Delph. inf. 'Crev. quia sequitur qui sineret, . quæ astringeret, legendum esse censebat quæ et ipsa capere labor esset.' Doering. Pro erat habent est Gron. Doujat. Crev.-3 'Gron. non spernebat rò angusta, quod ex Mog. est: sed, quoniam in Mss. et edd. antt. legitur accepta et septa et ac septa, conj. obsepta.' Rupert.-4 Quidam Mss. parcimoniam ast. milites.

NOTE

a Inter magnorum intervalla bellorum] Macedonici, Asiatici, Hispanici, &c. b Asperius paulo iter in Thracia] Vide supra lib. xxxvIII. capp. 40. et 41.

e Quæ et ipsis capere labor erat [est] Ingeniose Schelius apud Gron. quæ et ipsa capere labor erat: sed quid si Livius ipsis dixit pro seipsis, sive per seipsa, quamvis scilicet loca illa,

prædæ haud multum præberet. Itaque non lixa sequebatur, non jumentorum longus ordo agmen extendebat: nihil, præter arma et viros omnem spem in armis habentes, erat. Nec deerat unquam cum iis vel materia belli, vel causa, quia propter domesticam inopiam vicinos agros incursabant: nec tamen in discrimen summæ rerum pugnabatur.

d

2. C. Flaminius consul, cum Friniatibus Liguribus in agro eorum pluribus præliis secundis factis, in deditionem gentem accepit, et arma ademit. Ea quia non sincera fide tradebant, cum castigarentur, relictis vicis, in montem Auginum confugerunt. Confestim secutus est consul. Ceteri effusi rursus, et pars maxima inermes, per invia et rupes deruptas præcipitantes fugerunt, qua sequi hostis non posset. Ita trans Apenninum abierunt. Qui castris se tenuerant, circumsessi expugnati sunt. Inde trans Apenninum ductæ legiones. Ibi montis, quem ceperant, altitudine paulisper se tutati, mox in deditionem concesserunt. Tum conquisita cum intentiore cura arma, et omnia ademta. Translatum deinde ad Apuanos Ligures bellum, qui in agrum Pisanum Bononiensemque ita incursaverant, ut coli non posset. His quoque perdomitis, consul pacem dedit finitimis; et, quia, a bello quieta ut esset provincia, effecerat, ne in otio militem haberet, viam a Bononia perduxit Arretium. M. Æmilius alter consul agros Ligurum vicosque, qui in campis aut vallibus erant, ipsis montes duos Balistam Suismontiumque tenentibus, deussit

g

5 Et in edd. ante Sigon. inserebatur.-6 Possent edd. ante Sigon.—7 ThuNOTE

montana et aspera, defensoribus carerent?

Cum Friniatibus] Friniates nomen ipsum arguit fuisse in tractu illo Mutinensis ducatus, qui vulgo Frignana, cujus caput Sestola.

e In montem Auginum] Pars est Apennini. Bern. Saccus apud Ortelium suspicabatur esse in finibus Ticinensium, qui nunc Monte Augon.

Verum Cluverio verisimilius in Briniatibus Liguribus esse videtur, qui vulgo Monte Codoro, Boactem amnem effundens.

Viam a Bononia perduxit Arretium] Strabo lib. v. testatur Flaminium ab ipsa urbe Roma per Etruriam Ariminum usque viam duxisse.

8 Balistam Suismontiumque] Ba. lista adhuc Monte Balestra vocatur