ad

ü

3 a vero bonoque inpediebat. At G. Memmius, cuius de libertate ingeni et odio potentiae nobilitatis supra diximus, inter ets (ad recent. dubitationem et moras senatus contionibus populum ad vinmanu add.) dicandum hortari, monere ne rem publicam, ne libertatem plebem pq; R (ie. populumque Romanus suam desererent, multa superba et crudelia facinora nobi- 5 litatis ostendere: prorsus intentus omni modo plebis animum incendebat.

eam.

am.

in

ac.

R.P. ot

4

31

Set quoniam ea tempestate Romae Memmi facundia clara pollensque fuit, decere existumavi, unam ex tam multis orationem eius perscribere, ac potissumum ea dicam, 10 quae in contione post reditum Bestiae huiuscemodi verbis disseruit:

'Multa me dehortantur a vobis, Quirites, ni studium rei publicae omnia superet: opes factionis, vostra patientia, uestrae ius nullum, ac maxume quod innocentiae plus periculi quam 15 2 honoris est. Nam illa quidem piget dicere, his annis quindecim quam ludibrio fueritis superbiae paucorum, quam foede quamque inulti perierint vostri defensores, ut vobis 3 animus ab ignavia atque socordia conruptus sit, qui ne nunc quidem obnoxiis inimicis exurgitis, atque etiam nunc fimetis 4 eos, quibus decet terrori esse. Set quamquam haec talia sunt, tamen obviam ire factionis potentiae animus subigit. 5 Certe ego libertatem, quae mihi a parente meo tradita est, experiar: verum id frustra an ob rem faciam, in vostra manu situm est, Quirites.

£ add.

"itis habet cod. ens in marg.

e in i mutatum

i.

recentes.

2, ut in 27.2.

6

20

25

25

Neque ego vos hortor, quod saepe maiores vostri fecere, uti contra iniurias armati eatis. Nihil vi, nihil secessione recenti manu opus est: necesse est suomet ipsi more praecipites eant. Tŵ more super-scriptum est suo? Occiso Tiberio Graccho, quem regnum parare aiebant, in plebem Romanam quaestiones habitae sunt: post G. Gracchi 30 et M. Fulvi caedem item vostri ordinis multi mortales in carcere necati sunt: utriusque cladis non lex, verum lubido 8 eorum finem fecit. Set sane fuerit regni paratio plebi sua recenti tantum manu restituere: quidquid sine sanguine civium ulcisci nequitur, 9 iure factum sit. Superioribus annis taciti indignabamini 35 aerarium expilari, reges et populos liberos paucis nobilibus vectigal pendere, penes eosdem et summam gloriam et maxumas divitias esse: tamen haec talia facinora inpune susce

om.

additur ur.

semi

litera ?! -erasa recenti manu in e mutata est.

pisse parum habuere, itaque postremo leges maiestas vostra, 9. divina et humana omnia hostibus tradita sunt. Neque eos, 10 qui ea fecere, pudet aut paenitet, set incedunt per ora vostra magnifici, sacerdotia et consulatus, pars triumphos suos 5 ostentantes: proinde quasi ea honori, non praedas habeant. per Servi aere parati iniusta imperia dominorum non perferunt · 11 vos, Quirites, in imperio nati, acquo animo servitutem toleratis?

om.

e

At qui sunt ei, qui rem publicam occupavere? Homines 12 h. R.P. om. 10 sceleratissumi, cruentis manibus, inmani avaritia, nocentissumi et eidem superbissumi, quibus fides decus pietas, post-i remo honesta atque inhonesta omnia quaestui sunt. Pars 13 eorum occidisse tribunos plebei, alii quaestiones iniustas, plerique caedem in vos fecisse pro munimento habent. Ita 14 (fol. 2 a ) 15 quam quisque pessume fecit, tam maxume tutus est: metum ab scelere suo ad ignaviam vostram transtulere: quos omnis eadem cupere, eadem odisse [eadem metuere] in unum habet cod. coegit. Set haec inter bonos amicitia, inter malos factio est. 15 Quod si tam vos libertatis curam haberetis, quam illi ad 18 tad. 20 dominationem adcensi sunt, profecto neque res publica, min in rasura. R.Put saefe. sicuti nunc, vastaretur, et benificia vostra penes optumos, non audacissumos forent. Maiores vostri parandi iuris et 17 ui. maiestatis constituendae gratia bis per secessionem armati) transp. cod. Aventinum occupavere, vos pro libertate, quam ab illis ac- add. (?) in 25 cepistis, nonne summa ope nitemini? atque eo vehemen-transp. cod. ti tius, quo maius dedecus est parta amittere, quam omnino ad. recenti non paravisse

i mutatum.

tantum manu -ditur. quam.

ad

Dicet aliquis: Quid igitur censes? Vindicandum in eos, 18transp. cod. qui hosti prodidere rem publicam? Non manu neque vi, om. 30 quod magis vos fecisse quam illis accidisse indignum est, verum quaestionibus et indicio ipsius Iugurthae. Qui si 19 e dediticius est, profecto iussis vostris oboediens erit, sin eam esse. contemnet, scilicet existumabitis, qualis illa pax aut deditio pri sit, ex qua ad lugurtham scelerum inpunitas, ad paucos

-ura.

35 potentis maxumae divitiae, ad rem publicam damna atque p add. dedecora pervenerint. Nisi forte nondum etiam vos domi- 20 omi in rasnationis eorum satietas tenet et illa quam haec tempora maC. h gis placent, cum regna provinciae, leges iura iudicia, bella

mi

se

atque paces, postremo divina et humana omnia penes paucos erant, vos autem, hoc est populus Romanus, invicti ab hoet sape stibus, imperatores omnium gentium, satis habebatis animam retinere: nam servitutem quidem quis vostrum recusare audebat?

? add.

нажна,

5

21 Atque ego, tametsi viro flagitiosissumum existumo inpune iniuriam accepisse tamen vos hominibus sceleratissumis ignoscere, quoniam cives sunt, aequo animo paterer, ni si misedia in 22 misericordia in pernitiem casura esset. Nam et illis, quantum inportunitatis habent, parum est inpune male fecisse, 10 sic cod nisi deinde faciundi licentia eripitur, et vobis aeterna sollicitudo remanebit, cum intellegetis aut serviundum esse 23 aut per manus libertatem retinendam. Nam fidei quidem aut concordiae quae spes est? Dominari illi volunt, vos liberi esse: facere illi iniurias, vos prohibere: postremo sociis vo-15 24 stris veluti hostibus, hostibus pro sociis utuntur. Potestne in tam divorsis mentibus pax aut amicitia esse?

om.

hec

25

Qua re moneo hortorque vos, ne tantum scelus inpunitum omittatis. Non peculatus aerari factus est, neque per vim sociis ereptae pecuniae, quae quamquam gravia sunt, 20 tamen consuetudine iam pro nihilo habentur: hosti acerrumo proditasenatus auctoritas, proditum imperium vostrum 26 est: domi militiaeque res publica vaenalis fuit. Quae nisi quaesita erunt, nisi vindicatum in noxios, quid erit relicum, nisi ut illis, qui ea fecere, oboedientes vivamus? Nam inpune 25 quae lubet facere id est regem esse.

27 Neque ego vos, Quirites, hortor, ut malitis civis vostros perperam quam recte fecisse, set ne ignoscundo malis bonos 28 perditum eatis. Ad hoc in re publica multo praestat benifici

quam malifici inmemorem esse: bonus tantum modo segnior 30 29 fit ubi neglegas, at malus inprobior. Ad hoc si iniuriae non sint, haut saepe auxili egeas.'

32 Haec atque alia huiusce modi saepius dicundo Memmius populo persuadet, uti L. Cassius, qui tum praetor erat, ad lugurtham mitteretur, eumque interposita fide publica Ro- 35 mam duceret, quo facilius indicio regis Scauri et relicuorum, quos pecuniae captae accersebant, delicta patefierent.

Dum haec Romae geruntur, qui in Numidia relicti a 2 Bestia exercitui praeerant secuti morem imperatoris sui pluruma et flagitiosissuma facinora fecere: fuere qui auro con- 3 rupti elephantos Iugurthae traderent, alii perfugas venderent add. 5 pars ex pacatis praedas agebant: tanta vis avaritiae in ani-4 mos eorum veluti tabes invaserat.

At Cassius perlata rogatione a G. Memmio ac perculsa 5 pretor ad. omni nobilitate ad Iugurtham proficiscitur, eique timido et

&.(quo)

ex conscientia diffidenti rebus suis persuadet, quoniam se om. 10 populo Romano dedisset, ne vim quam misericordiam eius per omnia. experiri mallet. Privatim praeterea fidem suam interponit, quam ille non minoris quam publicam ducebat: talis ea 33 tempestate fama de Cassio erat. (Igitur Iugurtha contra de- transp. cod. cus regium cultu quam maxume miserabili cum Cassio Ro- transp. cod. 15 mam venit. Ac, tametsi infipso magna vis animi erat, con-2(f.22) firmátus ab omnibus, quorum potentia aut scelere cuncta

ea gesserat, quae supra diximus, G. Baebium tribunum plebei magna mercede parat, cuius inpudentia contra ius et

om.

·(Þ fuisset).

iniurias omnis munitus foret. At G. Memmius advocata 3 Agagius. 20 contione, quamquam regi infesta plebes erat et pars in vin- om. om. cula duci iubebat, pars, nisi socios sceleris sui aperiret, more maiorum de hoste subplicium sumi, dignitati quam irae ma-transp. cod. gis consulens sedare motus et animos eorum mollire, postremo confirmare fidem publicam per sese inviolatam fore. 25 Post, ubi silentium coepit, producto Iugurtha verba facit, 4 Romae Numidiaeque facinora eius memorat, scelera in parem fratresque ostendit: quibus iuvantibus quibusque mi-am. nistris ea egerit quamquam intellegat populus Romanus,transp. cod. igebat. tamen velle manufesta magis ex illo habere: si verum ape30 riat, in fide et clementia populi Romani magnam spem illi sitam, sin reticeat, non sociis saluti fore, set se suasque spes conrupturum. Deinde, ubi Memmius dicundi finem fe- 34 cit et Iugurtha respondere iussus est, G. Baebius tribunus plebei, quem pecunia conruptum supra diximus, regem ta85 cere iubet, ac tametsi multitudo, quae in contione aderat, h add. vehementer adcensa terrebat eum clamore voltu, saepe inpetu atque aliis omnibus quae ira fieri amat, vicit tamen inpudentia. Ita populus ludibrio habitus ex contione disce- 2

ces.

reg.

om.

dit: Iugurthae Bestiaeque et ceteris, quos illa quaestio exagitabat, animi augescunt.

35 Erat ea tempestate Romae Numida quidam, nomine Massiva, Gulussae filius, Masinissac nepos, qui quia in dissensione regum lugurthae advorsus fuerat, dedita Cirta et affrica hin2 Adherbale interfecto profugus ex patria abierat. Huic Sp. Albinus, qui proxumo anno post Bestiam cum Q. Minucio Rufo consulatum gerebat, persuadet, quoniam ex stirpe Masinissae sit Jugurthamque ob scelera invidia cum metu 3 urgueat, regnum Numidiae ab senatu petat. Avidus consul 10 belli gerundi movere quam senescere omnia malebat: ipsi 4 provincia Numidia, Minucio Macedonia evenerat. Quae postquam Massiva agitare coepit neque Iugurthae in amicis satis praesidi est, quod eorum alium conscientia, alium malat fama et timor inpediebat, Bomilcari, proxumo ac maxume is fido sibi, imperat, precio, sicuti multa confecerat, insidiatores Massivae paret, ac maxume occulte: sin id parum procedat, 5 quovis modo Numidam interficiat. Bomilcar mature regis mandata exequitur et per homines talis negoti artifices itinera egressusque eius, postremo loca atque tempora cuncta 20 6 explorat: deinde, ubi res postulabat, insidias tendit. Igitur unus ex co numero, qui ad caedem parati erant, paulo inconsultius Massivam adgreditur: illum obtruncat, set ipse deprehensus multis hortantibus et in primis Albino consule 7-indicium profitetur. Fit reus magis ex aequo bonoque quam 25 ex iure gentium Bomilcar, comes eius qui Romam fide pu8 blica venerat. At Iugurtha manufestus tanti sceleris non prius omisit contra verum niti, quam animum advortit su9 pra gratiam atque pecuniam suam invidiam facti esse. Igitur, quamquam in priori actione ex amicis quinquaginta vades 20 dederat, regno magis quam vadibus consulens clam in Numidiam Bomilcarem dimittit, veritus ne relicuos popularis metus invaderet parendi sibi, si de illo subplicium sumptum 10 foret. Et ipse paucis diebus eodem profectus est, iussus a senatu Italia decedere. Set postquam Roma egressus est, 35 fertur saepe eo tacitus respiciens postremo dixisse: ‘0 urbem venalem et mature perituram, si emptorem invenerit."

om.

ge (=quía)

om.

..

i

aliquos.

a.

dis.

om.

om.

d. ire

Interim Albinus renovato bello conmeatum stipendium