ABBREVIATIONS.

P the Paris MS.-Sorbonianus 500.

p its corrector.

Pl Parisinus 1576.

plits corrector.

C=other MSS. of the first class, whether all or some of them.

z=MSS. of the second class.

V=Vaticanus 3864 (it contains the speeches only).

om. is omitted by

When a name is bracketed it is meant that the person in question adopts a reading-e. g. Linker (Dietsch) means that Dietsch adopts Linker's conjecture.

5

C. SALLVSTI CRISPI

BELLVM CATILINAE.

2

OMNIS homines, qui sese student praestare 1 ceteris animalibus, summa ope niti decet ne vitam silentio transeant veluti pecora, quae natura prona atque ventri oboedientia finxit. sed nostra omnis vis in animo et corpore sita est: animi imperio, corporis servitio magis utimur; alterum nobis cum. dis, alterum cum beluis commune est. quo mihi rectius videtur ingeni quam virium opibus gloriam quaerere et, quoniam vita ipsa qua fruimur brevis 10 est, memoriam nostri quam maxume longam efficere. nam divitiarum et formae gloria fluxa atque fragilis 4 est, virtus clara aeternaque habetur.

Sed diu magnum inter mortalis certamen fuit, 5 vine corporis an virtute animi, res militaris magis 15 procederet. nam et prius quam incipias consulto 6 et ubi consulueris mature facto opus est. ita 7 utrumque per se indigens alterum alterius auxilio eget. igitur initio reges-nam in terris nomen 2 imperi id primum fuit-divorsi pars ingenium, alii

C. SALLVSTII CRISPI BELLVM CATVLINARIV INCIPIT OMNIS P

8 esse uidetur PC uidetur esse C esse is omitted by z

C. S.

1

2

corpus exercebant: etiam tum vita hominum sine cupiditate agitabatur, sua cuique satis placebant. postea vero quam in Asia Cyrus, in Graecia Lacedaemonii et Athenienses coepere urbis atque nationes subigere, lubidinem dominandi causam belli 5 habere, maxumam gloriam in maxumo imperio putare, tum demum periculo atque negotiis compertum est, in bello plurumum ingenium posse. 3 quodsi regum atque imperatorum animi virtus in pace ita ut in bello valeret, aequabilius atque con- 10 stantius sese res humanae haberent, neque aliud alio ferri neque mutari ac misceri omnia cerneres. 4 nam imperium facile eis artibus retinetur, quibus 5 initio partum est. verum ubi pro labore desidia, pro continentia et aequitate lubido atque superbia 15 invasere, fortuna simul cum moribus inmutatur. 6 ita imperium semper ad optumum quemque a minus bono transfertur.

7

Quae homines arant, navigant, aedificant, virtuti 8 omnia parent. sed multi mortales dediti ventri atque somno, indocti incultique, vitam sicuti peregrinantes transiere: quibus profecto contra naturam corpus voluptati, anima oneri fuit. eorum ego

20

vitam mortemque iuxta aestumo, quoniam de utra9 que siletur. verum enimvero is demum mihi vivere 25 atque frui anima videtur, qui aliquo negotio inten

8. est after compertum is omitted in Jordan's text by mistake

13 his for eis Kvíčala

22 transiere C Priscianus Nonius (Dietsch) transegere PC Donatus Servius (Meusel Schmalz) transire and over the line vel transegere P1

ieed

2

tus praeclari facinoris aut artis bonae famam quaerit. sed in magna copia rerum aliud alii natura iter ostendit. pulchrum est bene facere rei publicae, 3 etiam bene dicere haud absurdum est: vel pace vel 5 bello clarum fieri licet. et qui fecere et qui facta aliorum scripsere, multi laudantur. ac mihi quidem, tametsi haud quaquam par gloria sequitur scriptorem et auctorem rerum, tamen in primis arduum videtur res gestas scribere; primum quod 10 facta dictis exaequanda sunt, dehinc quia plerique delicta reprehenderis, malivolentia et invidia dicta putant; ubi de magna virtute atque gloria bonorum memores, quae sibi quisque facilia factu putat, aequo animo accipit, \supra ea veluti ficta 15 pro falsis ducit.

quae

se-sending

Sed ego adulescentulus initio sicuti plerique 3 studio ad rem publicam latus sum, ibique mihi multa advorsa fuere. nam pro pudore, pro abstinentia, pro virtute audacia, largitio, avaritia vige20 bant. quae tametsi animus aspernabatur insolens 4 malarum artium, tamen inter tanta vitia imbecilla aetas ambitione conruptä tenebatur: ac me cum ab 5 reliquorum malis moribus dissentirem, nihilo minus honoris cupido eadem qua ceteros fama atque invi- ✔ 25 dia vexabat. igitur ubi animus ex multis miseriis 4

8 auctorem PC Charisius Gellius (4. 15) actorem C (Dietsch) auctorem et actorem Schmidt

14 ea om. Gellius l. c.

23 reliquis is altered to relicuorum P reliquorum C reliquis C(?)z

24 eadem qua C eadem quae PC eadem eademque Kortte (Dietsch) some MSS have eademque ceteros (?)

حمل

atque periculis requievit et mihi reliquam aetatem a re publica procul habendam decrevi, non fuit consilium socordia atque desidia bonum otium conterere, neque vero agrum colundo aut venândo 2 servilibus officiis intentum aetatem agere; sed a s ubl. quo incepto studioque me ambitio mala detinuerat, eodem regressus statui res gestas populi Romani carptim, ut quaeque memoria digna videbantur, perscribere; eo magis, quod mihi a spe, metu, par3 tibus rei publicae animus liber erat. igitur de 10 Catilinae coniuratione quam verissume potero pau4 cis absolvam: nam id facinus in primis ego memo5 rabile existumo sceleris atque periculi novitate. de cuius hominis moribus pauca prius explananda sunt, quam initium narrandi faciam.

5

L. Catilina, nobili genere natus, fuit magna vi et animi et corporis sed ingenio malo pravoque. 2 huic ab adulescentia bella intestina, caedes, rapinae,

15

discordia civilis grata fuere, ibique iuventutem 3 suam exercuit. corpus patiens inediae, algoris, vi- 20 4 giliae supra quam cuiquam credibile est. animus. audax, subdolus, varius, cuius rei lubet simulator ac dissimulator, alieni adpetens, sui profusus, ardens in cupiditatibus: satis eloquentiae, sapientiae sparum. vastus animus inmoderata, incredibilia, 25 little 6 nimis alta semper cupiebat. hunc post dominationem L. Sullae lubido maxuma invaserat rei publicae capiundae, neque id quibus modis adsequeretur,

22 cuius rei libet PC Nonius cuius libet rei C

24 eloquentiae PC Priscianus Fronto loquentiae Probus (in Gellius)