quantum memini, huiusmodi loco codex M solam veram scripturam posuit, omisso additamento, quod ceteri tenuerunt, X, 43, 12 (Eo ipso loco temere. P: Eo ipso loco te prope mere, ceteri: eo ipso loco prope temere, nisi

(Med., Rh., cod. Neap. Latinii, Leid. 2, nisi quod hic iusse; Par. et deteriores multi rectum tenent non iussisse, Leid. 1, Harl. 1, alii non invasisse); c. 35, 7 obsequendo secumdando (M., Rh., omissa syllaba ob utrique vocabulo communi; obsecundo obsecundando Par. a 1 manu, a 2 ut Voss. 2, Gaertn., fragm. Hav. obsequendo obsecundando; ceteri solum rectius tenent obsecundando); c. 40, 7 coni vere coire (M, quod apud Drakenborchium omittitur, co comivere ire P; Leid. 1 comivere, Harl. 1, alii coni vere, deteriores aliquot convenire); c. 41, 4 non quid cui (M, e quo Drakenborchius tantum non quid affert, quod P, Harl. 1, Leid. 1 et ceterorum plerique habent, deterius sequentes, pauci recentes non qui; Rhenanus coniecturam secutus est; utraque scriptura in archetypo orta erat ex antiquiore non quoi); ibd. dimittit diremit certamen (M; de ceteris omnibus tacetur, ut credi possit, Medicei librarium suum ipsum errorem emendasse); c. 44, 4 amore ardens mens (Rh., amore ardens men Med., omissa littera a, ut 35, 7; Par. rectius tenuit amore amens, quod etiam in vett. edd. et, si recte traditur, in tribus Gronovii codicibus fuit; in ceteris amore ardens); c. 51, 7 acciaccenderat (M; Rhenanus coniectura codicis sui scripturam adiuvisse videtur; Leid. 1, Harl. 1, Florent. S. Marcı, Voss. 2, Gaertn. accenderat, ceteri, inter quos P, Klockianus, acciderat, deterius secuti; etsi in archetypo fortasse in ordine id scriptum erat et verum emendando supra scriptum); c. 62, 2 consilio consulto college (M et ed. pr. Rom., P consul consilto collega, supra scripto eadem manu consilio, deleto alia manu consul, ut efficeretur consilio college, quemadmodum in quattuor Drakenborchianis est, in Leid. 1, Harl. 1, aliis consulto college, ex quo prave factum consultu collegæ, quod contra Livii et omnium usum in editionibus retinetur; cum militum virtute unum comparari potest consilium et prudentia imperatoris; error ortus ex consilto pro consilio scripto).

quod in Leid. 1 et aliis transponendo factum est: Prope eo ipso loco temere.) Restat ad cognoscendam codicis archetypi formam unius rei commemoratio. Nam quum in eo in marginibus paginarum frequenter argumentum narrationis Livianæ breviter adnotatum esset, librarii, qui ex eo alios descripserunt, interdum errore, alii, ut fit, sæpius, alii rarius has adnotationes ipsi orationi Livianæ inseruerunt; plures quidem longe, quam ceteri, tenuerunt librarii codicis Medicei et Rhenani, vel potius librarius eius codicis, ex quo horum uterque ortus est, velut II, 36, 3, etsi aliis locis Rhenanus de suo codice tacuit, velut III, 41, 1, ubi ne Medicei quidem hæc adnotatio: Ferociores iterum coorti Valerius Valerius Horatiusque contra sententiam Maluginensis Horatiusque vociferari, apud Drakenborchium commemoratur. Atque is ipse librarius, quum antea unam alteramve huiusmodi adnotationem e margine orationi interposuisset, in libro septimo prope deliberato consilio id facere coepisse videtur (c. 3, 5, ubi tacet Drakenb., c. 15, 2 et 8--12, vid. Alschefsk. p. 185, c. 16, 6 et 9, c. 17, 2, 6., 7, 10, c. 18, 4, ubi tacet Drak., c. 19, 2, 4, 10, c. 20, 2 et 20); deinde errore animadverso, prorsus fere desiit; neque enim, si recte attendi, postea quicquam huius generis reperitur nisi VIII, 3 init. (ambiguitate responsi quantos vincerimus inimicos), c. 20, 3, c. 23, 10. In illo codice, ex quo hæc sparsa manserunt, perpetuam huiusmodi adnotationem fuisse, consentaneum est; idque de codice archetypo confirmat iam Parisiensis uno loco cum Mediceo in huiusmodi errore conspirans, III, 49, 5 (M: Appius fugit, P: Appius figit); multo autem certius idem ex eo conficitur, quod is librarius, qui codicem Harleiani prioris Leidensisque prioris et deteriorum longe ab illis diversorum parentem ex archetypo descripsit, subinde, sed aliis locis in eundem adnotationum marginalium orationi inserendarum errorem incidit. Nam VI, 8, 9 Leid. 1 et Harl. 1 cum Lov. 2 et 4 et Hearnii duobus interponunt: Quemadmodum Satricum capiatur a Camillo; VI

autem 14, 12 (quæ adnotatio ad initium cap. 15 pertinet et sic scripta olim fuit: Cossi dictatoris regressus ad comprimendas seditiones) cum Leid. 1 (nam de Harl. 1 tacetur sive recte sive conferentis culpa) coniunguntur Lov. 2, 4, duo Hearnii, in VIII, 9, 12, Leidensi 1 et Harl. 1 adiunguntur decem alii Drakenborchiani præter Oxonienses Hearnii (add. VIII, 31, 7, IX, 46, 12); nec quicquam aliud nisi huiusmodi adnotatio subest in verbis iis, quæ VI, 4, 1 in illis duobus et Lov. 2 interponuntur: præmium ad nos (fuit olim: ad Romanos) venientibus; pertinet ea ad § 3, ubi de civitate et agro transfugis dato narratur. Id dubitari fortasse potest, sintne ex archetypo derivata, quæ in paucis ac recentioribus restant, ut illud VII, 40, 4 colloquium Valerii Corvi in cod. Voss. 1, Leid. 2, Lovel. 1, ad quem locum Drakenborchius alia ex aliis codicibus commemorat.

Huiusmodi igitur fuit codex archetypus, et ipse multis locis mendose scriptus et non mediocrem errandi materiem præbens librariis, partim eiusmodi, quæ facile omnes deciperet (ut supplementa quædam supra scripta), partim eiusmodi, quæ tantum unum et alterum, ut comparatis diversæ stirpis codicibus error appareat. Libere igitur sed caute et ad rerum sententiarumque probabilitatem et ad orationis legem usumque Livii exigenda sunt etiam quæ testimoniorum consensu in codice archetypo fuisse cognoscuntur, omnisque ex hac re tollenda superstitio. Ad codicis autem archetypi scripturam cognoscendam quoniam pervenitur eorum, qui ex eo derivati sunt, comparatione, de his quoque breviter et ad nostrum consilium accommodate quædam dicemus. Eorum præstantissimi omnium consensu sunt Vormatiensis (Borbetomagensis), quo B. Rhenanus in sex primis libris (ceteri enim deerant) usus est, sed scripturas illius ætatis more tantum carptim indicavit, Mediceus (seculi, ut traditur, XI), cuius quum J. F. Gronovius in altera editione excerptis usus esset, Drakenborchius (apud quem Florentinus appellatur) collatione a Salvinio parum plene periteque facta, Alschefskius plenius

diligentiusque contulit, hisque paulo inferiores Leidensis prior et Harleianus prior, quorum scripturas Drakenborchius vulgavit, Harleiani quidem ab alio excerptas; reliquorum, de quibus quidem accurate et plene traditum est, Drakenborchianos dico (etsi et omissas quasdam eorum scripturas nec in ceteris indicandis errorem omnem abesse suspicari licet), deterior est turba, communi aliqua interpolationis labe plus minusve depravatorum. De Gronovianis (præter Florentini excerpta) difficile est iudicium, nec tamen ullus valde excelluisse videtur; eorum, qui a ceteris commemorantur, ex reliquorum turba propter singularem quandam cognationem eximendus est is, quo M. Klockius (a. 1586) usus est, tum tres, quorum nuper aliquam notitiam ab Heerwagenio et Hertzio accepimus. Ac primi quidem bonitatis et integritatis codicum gradus qui sint, quod ad summam rem attinet, fere uno exemplo facili parvoque breviter significari potest, quod ex libro X, 19, 7 sumam1). Nam ibi M P (nec dubitari de R debet) ipsam veram scripturam servant (duis), L1 et HI leviter deflectunt (des), ceteri longius abeunt (dederis), nisi quod Voss. 2 idem, quod L1 H1, habet, Lov. 4 prope accedit (das). Sed et P ab M (R) seiungendus est et ab L1 H1 deteriores longius separandi.

Codicem M cum R prope gemino in sua ac separata archetypi stirpe ponendos esse, quæ neque ex ceteris quidquam traxerit neque quidquam ad eos transmiserit, ostendit horum duorum codicum in duplicibus scripturis e codice archetypo propagandis conjunctio et a ceteris seiunctio, ostendit summa communio adnotationum marginalium in orationem receptarum (velut in libro II, 36) omissis iis, quæ in alios codices manarunt, ostendunt menda omnibus apicibus similia, quorum in ceteris nullum vestigium est, velut quod in libro V, 28, 2 pro eo, quod

1) Posthac his notis utar, ut M sit Mediceus, R Vormatiensis Rhenani, P Parisiensis, L1 Leidensis prior, H1 Harleianus prior.

recte editur: circum agenti se ad dissonos clamores ac subitos tumultus hosti (ex quo in PL1H1 aliis factum est minima aberratione circumagentes ad etc.), in illis duobus solis codicibus scribitur: agentes ad dissonos clamores ac subitos circum tumultus hosti. Itaque uterque codex transcriptus erat ex uno e communi archetypo orto, tanta propinquitate, ut miraturus non fuerim, si quis suspicatus esset, ipsum codicem Vormatiensem Florentiam aliquo casu devectum nunc Mediceum appellari; sed eam suspicionem facile refellerent minores aliquot descrepantiæ, velut satis insignis in libro IV, 32 init. cum ipso communionis indicio coniuncta; nam adnotatio marginalis horum codicum propria sic interponitur, ut in M. præterea omittantur verba ingens erat accito exercitu, quæ in Rhenani erant, bisque ponatur abeis (a Veiis); plures eæ discrepantiæ essent, si sæpius et distinctius Rhenanus codicis scripturas posuisset. Sed quoniam Rhenani codex raro commemoratur, et separatio huius stirpis a ceteris et universa proprietas plenius clariusque in uno M demonstrari potest. Atque ad seiunctionem stirpis declarandam nihil magis perspicuum esse potest quam transpositiones duæ foliorum aliquot, quarum in ceteris nullum est vestigium. Nam quæ a libro VII, 4, 6 (naturæ damnum cet.) ad 14, 9 (quam ab se ac) leguntur, ea in M suo loco omissa (ubi in margine recentiore manu adnotatur: non continuat novum et multum deficit)1) postea interponuntur in cap. 25, 4 inter syllabas vocabuli An- tiatis; quæ autem libro IX leguntur a cap. 14, 2 (audita perinde) usque ad finem cap. 22 (Plistica per), ea omnia translata sunt in cap. 40, 20, divulso vocabulo amici

1) Recentiore manu hæc scripta esse h. 1. Alschefskius non dicit, sed ad libr. IX, 14, 2 similem adnotationem quarta manu (nec librarii nec primi alteriusve correctoris) scriptam esse ait.