Immagini della pagina
PDF
ePub

mors ac rei publicae poena remorata est? At vero nos vicesimum iam diem patimur hebescere aciem horum auctoritatis. Habemus enim huius modi senatus consultum, verum inclusum in tabulis, tamquam in vagina reconditum, quo ex senatus consulto confestim interfectum te esse, Catilina, convenit. Vivis, et 5 vivis non ad deponendam, sed ad confirmandam audaciam. Cupio, patres conscripti, me esse clementem, cupio in tantis rei publicae periculis me non dissolutum videri, sed iam me ipse inertiae 5 nequitiaeque condemno. Castra sunt in Italia contra populum Romanum in Etruriae faucibus conlocata, crescit in dies singulos 10 hostium numerus, eorum autem castrorum imperatorem ducemque hostium intra moenia atque adeo in senatu videmus intestinam aliquam cotidie perniciem rei publicae molientem. Si te iam, Catilina, comprehendi, si interfici iussero, credo, erit verendum mihi, ne non potius hoc omnes boni serius a me quam 15 quisquam crudelius factum esse dicat. Verum ego hoc, quod iam

dem Senatsconsult und dem Einschreiten der Consuln verstrichen ist. 1. at vero aber freilich'. vicesimum iam diem, runde Zahl (tempus summatim comprehensum), indem es erst der 18. Tag seit Erlass des SCtes vom 21. Oct. (Einl. § 15) gewesen ist. So hat schon Asconius zur or. in Pisonem p. 5 bemerkt: Cicero in ea quoque (oratione), quam habuit in Catilinam in senatu, cum XVIII. dies esset post factum S. C. ut viderent consules ne quid res p. detrimenti caperet, dixit XX. diem habere se etc. (Vgl. jetzt John a. a. O. S. 785.)

2. horum auctoritatis, der vom Senat ertheilten Vollmacht.

5. interfectum te esse convenit, wie § 5 quod iam pridem factum esse oportuit.

et vivis in rhetorischer Sprache für et quidem oder idque.

6. cupio — videri, so rhetorisch in anaphorischer Form statt der logischen: cupio me esse clementem neque tamen dissolutum videri. Ueber den Acc. c. inf. nach cupio (volo), der am häufigsten mit passivem Infinitiv vorkommt,

(esse steht hier nahe dem Begriff unseres 'gelten', wie p. Arch. 10 semper se Heracliensem esse voluit) s. Madvig § 389 A. 4.

8. dissolutum 'leichtsinnig,pflichtvergessen', synonym mit neglegens, s. Verr. 3, 162: quoniam pater tam neglegens ac dissolutus est.

10. in Etruriae faucibus, bei dem am Abhang der Appenninen auf einem Vorberg gelegenen Faesulae (= Fiesole). Vgl. Sall. Cat. 24. 27.

14. iam jetzt, sofort', abweichend von meinem bisherigen Verfahren.

credo ironisch = non erit mihi verendum. Die negative Wendung wird deutlicher, wenn man im Deutschen mit geänderter Stellung der Glieder sagt: da werde ich wohl zu befürchten haben, es möchte ein Gutgesinnter behaupten ich hätte zu grausam gehandelt, und nicht vielmehr dass alle sagen etc. Ohne Ironie lautete der Gedanke: sicherlich werden alle Patrioten dies eher für zu spät als jemand es für zu gr. erklären.

16. dicat: das Verbum nach einer häufigen Attraction zum verglichenen Gliede gezogen, wie Cic. Phil.

pridem factum esse oportuit, certa de causa nondum adducor ut faciam. Tum denique interficiere, cum iam nemo tam improbus, tam perditus, tam tui similis inveniri poterit, qui id non iure factum esse fateatur. Quam diu quisquam erit qui te defendere 6 5 audeat, vives, sed vives ita, ut vivis, multis meis et firmis praesidiis oppressus, ne commovere te contra rem publicam possis. Multorum te etiam oculi et aures non sentientem, sicut adhuc fecerunt, speculabuntur atque custodient. 3. Etenim quid est, Catilina, quod iam amplius exspectes, si neque nox tenebris ob10 scurare coeptus nefarios neque privata domus parietibus continere voces coniurationis tuae potest? si inlustrantur, si erumpunt omnia? Muta iam istam mentem, mihi crede: obliviscere caedis atque incendiorum. Teneris undique; luce sunt clariora nobis tua consilia omnia, quae iam mecum licet recognoscas. 15 Meministine me ante diem xII Kalendas Novembres dicere in se- 7 natu, fore in armis certo die, qui dies futurus esset ante diem vi Kalendas Novembres, C. Manlium, audaciae satellitem atque administrum tuae? Num me fefellit, Catilina, non modo res tanta, tam atrox tamque incredibilis, verum, id quod multo magis est 20 admirandum, dies? Dixi ego idem in senatu, caedem te optimatium contulisse in ante diem v Kalendas Novembres, tum cum multi principes civitatis Roma non tam sui conservandi quam tuorum consiliorum reprimendorum causa profugerunt. Num

IV, 9: quis illum igitur consulem nisi latrones putant?

1. certa de causa, die Cic. sogleich in dem Gegensatz tum denique etc. andeutet.

2. interficiere, so die besten Handschr. für interficiam te, womit der Redner Anstoss erregt hätte.

4. quisquam, Madvig Gr. § 494. b. 6. oppressus, 'niedergehalten'. 8. custodient 'überwachen'. etenim quid est etc. begründet den Satz sed vives ita etc.

10. continere = intus servare. 12. mihi crede, dass es nemlich Zeit ist (muta iam) es zu thun, so dass mihi crede der Sache nach so viel ist als me sequere, wie bei Hor. Serm. II, 6, 93: carpe viam, mihi crede, comes.

14. licet 'du magst'.
15. in senatu, Einl. § 15.

16. ante diem, Zumpt § 868.

17. VI Kal. Die Lesart steht nicht fest, indem die Hdschr. zwischen den Zahlen VI-IX schwanken.

C. Manlium, s. Einl. § 15 und zu II, 20.

22. non tam sui conservandi ist beigefügt, um den offenbaren Tadel, den der Redner ausspricht, zu mildern, da er es mit der aristokratischen Partei nicht verderben durfte. Die Thatsache selbst ist nur aus dieser Stelle bekannt.

23. tuorum consiliorum reprimendorum. Dass auch die rhetorische Sprache die Aufeinanderfolge solcher Genetive nicht gescheut hat, zeigen Stellen wie p. Rosc. Am. 103 illorum ipsorum bonorum, p. Mil. 64. Cat. IV, 20. Verr. IV, 126. V, 121. p. Mur. 21 operarum harum cotidianarum. Ein Vereiteln der

infitiari potes te illo die meis praesidiis, mea diligentia circumclusum commovere te contra rem publicam non potuisse, cum te discessu ceterorum nostra tamen, qui remansissemus, caede 8 contentum esse dicebas? Quid? cum tu te Praeneste Kalendis ipsis Novembribus occupaturum nocturno impetu esse confide- 5 res, sensistine illam coloniam meo iussu meis praesidiis, custodiis vigiliisque esse munitam? Nihil agis, nihil moliris, nihil cogitas, quod non ego non modo audiam, sed etiam videam planeque sentiam.

4. Recognosce mecum tandem noctem illam superiorem: 10 iam intelleges multo me vigilare acrius ad salutem quam te ad perniciem rei publicae. Dico te priore nocte venisse inter falcarios - non agam obscure - in M. Laecae domum; convenisse eodem complures eiusdem amentiae scelerisque socios. Num negare audes? quid taces? convincam, si negas; video enim esse hic in 15 9 senatu quosdam, qui tecum una fuerunt. O di immortales! ubi

consilia trat insofern ein, als dem Catilina das Object der beabsichtigten caedes entrissen war.

1. diligentia vom Consul 'Achtsamkeit, Wachsamkeit', wie I, 11. 32. II, 14. IV, 5. 14. 23 und I, 19 ad custodiendum diligentissimum.

3. discessu ceterorum: das Verbalsubstantiv statt eines Ablat. absol., um das mangelnde Particip der Vergangenheit zu ersetzen. nostra qui, wie p. Sulla 79 und 80.

4. Praeneste, Stadt südöstlich von Rom, h. T. Palestrina, deren Besitz dem Catilina einen der festesten Punkte von Latium (s. Strabo V, 3, 11) gewinnen sollte. Auch diese Notiz kennt man nur aus Cicero.

6. meis praesidiis: meis hat man als Einschiebsel aus § 7 verdächtigt. Cic. hebt hervor, dass er es gewesen, der für diese praesidia vorgesehen hatte.

8. quod non: die Negation nach quod (nihil quod non = omnia) umfasst den ganzen folgenden Eintheilungssatz.

10. tandem 'einmal, doch', womit der Redner jeden weiteren Zweifel über seine vollständige Kunde abschneiden will.

noctem superiorem, s. zu § 1.

11. iam intelleges. Den zukünftigen Erfolg einer anbefohlenen Handlung knüpfen wir gewöhnlich mit und an (gehe durch, und du wirst erkennen'); Cicero lässt das Futurum immer ohne Conjunction folgen, sei es mit oder ohne die folgernden Zeitpartikeln iam oder tum.

12. dico, kräftig vorangestellt: 'ich erkläre'. priore, die der heutigen (haec oder proxima nox) voranging, zum Wechsel für superiore.

inter falcarios, in der Strasse der Sensenmacher, wie Isocr. Areopag. § 48 ἐν ταῖς αὐλητρίσιν, in loco, ubi habitant tibicinae.

13. in M. Laecae d. Einl. § 17. 14. sceleris, 'Ruchlosigkeit, wie das Wort immer in Verbindung mit abstracten Substantiven zu verstehen ist; s. I, 15. 18. 33. H, 11. 25. 29 etc.

16. ubinam gentium: diese Formel, das deutsche wo in aller Welt', kommt fast nur in der rhetorischen und in der stark auftragenden Sprache der Komiker vor.

nam gentium sumus? quam rem publicam habemus? in qua urbe vivimus? Hic, hic sunt in nostro numero, patres conscripti, in hoc orbis terrae sanctissimo gravissimoque consilio, qui de nostrum omnium interitu, qui de huius urbis atque adeo de orbis 5 terrarum exitio cogitent. Hosce ego video et de re publica sententiam rogo, et quos ferro trucidari oportebat, eos nondum voce vulnero. Fuisti igitur apud Laecam illa nocte, Catilina; distribuisti partes Italiae; statuisti quo quemque proficisci placeret, delegisti quos Romae relinqueres, quos tecum educeres, discripsisti 10 urbis partes ad incendia, confirmasti te ipsum iam esse exiturum, dixisti paululum tibi esse etiam nunc morae, quod ego viverem. Reperti sunt duo equites Romani, qui te ista cura liberarent et sese illa ipsa nocte paulo ante lucem me in meo lectulo interfecturos esse pollicerentur. Haec ego omnia, vixdum etiam 10 15 coetu vestro dimisso, comperi, domum meam maioribus praesidiis munivi atque firmavi, exclusi eos, quos tu ad me salutatum [mane] miseras, cum illi ipsi venissent, quos ego iam multis ac summis viris ad me id temporis venturos praedixeram.

3. sanctissimo consilio, wie Hor. C. 4, 5, 4 patrum sancto consilio, Liv. 30, 16, 3 id erat sanctius apud illos consilium. Val. Max. II, 6, 4 sanctissimum cons. vom Areopag.

nostrum s. § 17 a. E. und Madvig § 297, a, Anm.

4. adeo de: de wiederholt, wie p. Cluent. 79: C. Junium clamore de foro atque adeo de civitate esse sublatum.

5. ego, ich der Consul.

6. nondum voce vulnero, weil er sie weder namentlich bezeichnet noch mit einer gerichtlichen Anklage einschreitet.

7. igitur, mit Zurückweisung auf die Frage num negare audes, die Cat. unbeantwortet gelassen und so die Thatsache nicht geleugnet hatte.

9. discripsisti, vgl. Cat. II, 6. III, 14. p. Sulla 52; discribere, nicht describere sagten die Lateiner, wo die Bedeutung distribuere, dividere, disponere zu Grunde liegt.

11. etiam nunc. Dafür wollten

Ernesti und andere etiam tum schreiben, wegen der von einem Praeteritum abhängigen oratio obliqua. Allein hier wäre etiam tum sogar unrichtig, da die Sache, welche aus vergangener Zeit angeführt wird, auch in der Gegenwart noch ihre volle Geltung hat.

12. duo equites: der eine war C. Cornelius, den Cic. p. Sulla 18 u. 52 allein nennt; der zweite nach Sall. c. 28 der Senator L. Vargunteius, von dem Orelli vermuthet, dass er erst in senatum allectus war und so dem Redner unwürdig erschien Senator genannt zu werden. Allein Varg. war bereits 75 v. Chr. Quaestor mit Cicero. Eher ist anzunehmen, dass er de ambitu verurtheilt seinen Sitz im Senat verloren hatte (s. zu p. Sulla 17); wenigstens erwähnt Cic. p. Sulla 6 ein solches iudicium, bei dem den V. die senatorische Partei fast ganz verlassen hatte.

13. lectulo, s. zu IV, 17. 14. vixdum etiam, s. zu § 1. 16. salutatum, zur Begrüssung am frühen Morgen.

5. Quae cum ita sint, Catilina, perge quo coepisti, egredere aliquando ex urbe; patent portae: proficiscere. Nimium diu te imperatorem tua illa Manliana castra desiderant. Educ tecum etiam omnes tuos, si minus, quam plurimos; purga urbem. Magno me metu liberabis, dum modo inter me atque te murus 5 intersit. Nobiscum versari iam diutius non potes: non feram, 11 non patiar, non sinam. Magna dis immortalibus habenda est atque huic ipsi Iovi Statori, antiquissimo custodi huius urbis, gratia, quod hanc tam taetram, tam horribilem tamque infestam rei publicae pestem totiens iam effugimus. Non est saepius in 10 uno homine summa salus periclitanda rei publicae. Quam diu mihi, consuli designato, Catilina, insidiatus es, non publico me praesidio, sed privata diligentia defendi. Cum proximis comitiis consularibus me consulem in campo et competitores tuos interficere voluisti, compressi conatus tuos nefarios amicorum prae- 15 sidio et copiis, nullo tumultu publice concitato; denique, quotienscumque me petisti, per me tibi obstiti, quamquam videbam perniciem meam cum magna calamitate rei publicae esse con12 iunctam. Nunc iam aperte rem publicam universam petis; tem

1. quae cum ita sint. Ueber den logischen Zusammenhang der folgenden bei affectvoller Rede angewendeten Asyndeta s. Nägelsb. lat. Stil. §201, wo fast das ganze Capitel trefflich zergliedert ist.

5. murus intersit. Plut. Cic. 16: τέλος ἀναστὰς ὁ Κικέρων προσέ ταξεν αὐτῷ τῆς πόλεως ἀπαλ λάττεσθαι· δεῖν γὰρ αὐτοῦ μὲν λόγοις, ἐκείνου δ' ὅπλοις πολιτευομένου μέσον εἶναι τὸ τεῖχος.

6. non feram, non patiar, non sinam. Um den Gedanken 'ich werd' es unter keinen Umständen zulassen' so stark als möglich auszudrücken, hat C. drei synonyme Verba gesetzt mit der noch steigernden Form der Anaphora. Treffend übersetzt L. Mezger: ich kann es, ich will es, ich darf es nicht dulden.

7. atque huic: Verbindung von Genus und Species, wie auch oft im Griech., so in der bekannten homerischen Wendung Τρωάς τε καὶ ExToga. Warum ist huic ipsi beigefügt?

8. antiquissimo wegen der De

dication des Tempels durch Romulus, s. Liv. I, 12.

10. in uno homine periclitanda, wie man auch im Griech. sagt, z. B. Luc. Jupp. Trag. c. 4: rà nuérepa ἐν ἑνὶ ἀνδρὶ κινδυνεύεται. Thucyd. II, 35 etc. Die Bedeutung der Praeposition wird durch die Wendung klar: 'nicht darf es öfters auf éinem Manne beruhen, dass die Existenz des Staats gefährdet werde'.

13. comitiis cons. Einl. § 14.
14. in campo, sc. Martio.

competitores, den D. Junius Silanus und L. Licinius Murena, die gewählt wurden, und den Rechtsgelehrten Servius Sulpicius.

16. nullo tumultu publice concitato, ohne von Staatswegen einen Kriegslärm zu erregen, daher so viel als 'ohne öffentlichen Aufruf zur Bewaffnung', s. II, 26. 28 u. zu III, 4. Davon verschieden steht tumultus III, 7, wo es übertragen die innere Unruhe (Angst) bezeichnet.

17. per me, d. i. meis copiis, im Gegensatz von publicis.

« IndietroContinua »