Immagini della pagina
PDF
ePub

ter accuset, quod tam capitalem hostem non comprehenderim potius quam emiserim, non est ista mea culpa, sed temporum. Interfectum esse L. Catilinam et gravissimo supplicio adfectum iam pridem oportebat, idque a me et mos maiorum et huius imperii severitas et res publica postulabat. Sed quam multos fuisse 5 putatis, qui quae ego deferrem non crederent? quam multos, qui etiam defenderent? Ac si illo sublato depelli a vobis omne periculum iudicarem, iam pridem ego L. Catilinam non modo invidiae 4 meae, verum etiam vitae periculo sustulissem. Sed cum viderem, ne vobis quidem omnibus re etiam tum probata, si illum, ut erat 10 meritus, morte multassem, fore ut eius socios invidia oppressus persequi non possem, rem huc deduxi, ut tum palam pugnare possetis, cum hostem aperte videretis. Quem quidem ego hostem, Quirites, quam vehementer foris esse timendum putem, licet hinc intellegatis, quod etiam moleste fero, quod ex urbe parum comita- 15 tus exierit. Utinam ille omnes secum copias suas eduxisset! Tongilium mihi eduxit, quem amare in praetexta coeperat, Publicium et Munatium, quorum aes alienum contractum in popina nullum rei publicae motum adferre poterat: reliquit quos viros! quanto 5 aere alieno, quam valentes, quam nobiles! 3. Itaque ego illum 20 exercitum prae Gallicanis legionibus et hoc dilectu, quem in agro

[blocks in formation]

φόρων, so sind darunter wohl die Bewaffneten zu verstehn, die den Catilina am Forum Aurelium erwarteten, s. or. I, § 24.

16. Tongilium etc. Der Redner führt lauter Namen von homines ignobiles auf, die jedoch als lockere Gesellen in gewissen Kreisen gar wohl bekannt sein mochten.

17. in praetexta, d.i. praetextatum, als er noch die mit dem Purpurstreifen verbrämte Knabentoga trug.

21. Gallicanis legionibus, d. i. den in Gallia cisalpina stehenden Truppen, die daselbst vielleicht in Winterquartieren lagen, zu denen jetzt noch die neuerliche Aushebung (hoc dilectu) des Q. Metellus Celer kam; s. Sall, c. 30. p. Sulla 53. dilectus ist die constante Form der älteren Handschr. in der Bedeutung 'Aushebung' und 'Auswahl'.

in agro Gallico, in der nördlich von Picenum gelegenen und einst

Piceno et Gallico Q. Metellus habuit, et his copiis, quae a nobis cotidie comparantur, magno opere contemno, collectum ex senibus desperatis, ex agresti luxuria, ex rusticis decoctoribus, ex iis, qui vadimonia deserere quam illum exercitum maluerunt: -5 quibus ego non modo si aciem exercitus nostri, verum etiam si edictum praetoris ostendero, concident. Hos, quos video volitare in foro, quos stare ad curiam, quos etiam in senatum venire, qui nitent unguentis, qui fulgent purpura, mallem secum suos milites eduxisset: qui si hic permanent, mementote non tam 10 exercitum illum esse nobis quam hos, qui exercitum deseruerunt, pertimescendos. Atque hoc etiam sunt timendi magis, quod quid cogitent me scire sentiunt, neque tamen permoventur. Video, cui sit Apulia attributa, quis habeat Etruriam, quis agrum 6

von den senonischen Galliern eroberten Mark. Sie wird gewöhnlich zu Umbrien gerechnet, das jedoch im eigentlichen Sinne nur das Binnenland begriff; der Küstenstrich mit den Städten Sena Gallica, Fanum, Pisaurum, Ariminum, Ravenna machte den ager Gallicus aus.

2. senibus desperatis, s. § 20 und ebendaselbst g. E. über agresti luxuria, bei welchem Ausdruck die Eigenschaft für die Person steht, deren Wesen sie ausmacht; Nägelsb. Stil. § 14. Der Fall ist in der guten Sprache dann besonders anwendbar, wann das Abstractum im collectiven Sinne für das Concretum steht.

3. decoctoribus. Leichtsinnige Verschwendung galt nach den Begriffen der Römer als grobes sittliches Vergehen, und wurde durch die öffentliche Meinung und die censorische Rüge gebrandmarkt.

4. vadimonia deserere, die Gerichtstermine, für die sie sich verbürgt hatten, versäumen, indem sie durch ihre Entfernung zum Heere sich gleichsam ins Exil begeben hatten, ohne Vertheidiger bestellt zu haben, in welchem Falle eine missio in bona venditionis causa erfolgte, d. h. eine Beschlagnahme der Güter zum Behuf des Verkaufes.

5. quibus concident = qui, si

iis ostendero, concident unter Anschluss des Relativpronomens an den Nebensatz nach bekanntem latein. Sprachgebrauch.

6. edictum praetoris mit Bezug auf vadimonia deserere; es enthielt die Rechts- und Processnormen, nach denen der Praetor für sein Amtsjahr verfahren wollte.

concident 'sie werden (ohnmächtig) zusammensinken'.

8. purpura am Besatz der Tunica, wobei grosser Luxus durch die Wahl der kostbarsten und schillerndsten Purpurstoffe getrieben wurde, wie man z. B. aus der or. pro Caelio ersieht, welchem Muster modischer Ueppigkeit sein Ankläger unter anderm auch purpurae genus (§ 77) vorgeworfen hatte.

suos milites, als seine eigentlichen Soldaten, seine wahre Leibgarde. Richter hat die Worte als Glosse aus § 4 Z. 16 eingeklammert.

11. hoc-magis, die gleiche Wortstellung auch p. Arch. 13, p. Sest. 60 atque hoc etiam .. esse maiorem.

13. cui sit Apulia attributa: Sall. Cat. 27 igitur C. Manlium Faesulas atque in eam partem Etruriae, Septimium quendam Camertem in agrum Picenum, C. Iulium in Apuliam dimisit, praeterea alium alio, quem ubique oportunum sibi fore credebat. Damit

1

Picenum, quis Gallicum, quis sibi has urbanas insidias caedis atque incendiorum depoposcerit; omnia superioris noctis consilia ad me delata esse sentiunt; patefeci in senatu hesterno die; Catilina ipse pertimuit, profugit: hi quid exspectant? Ne illi vehementer errant, si illam meam pristinam lenitatem perpetuam 5 sperant futuram.

4. Quod exspectavi, iam sum adsecutus, ut vos omnes factam esse aperte coniurationem contra rem publicam videretis: nisi vero si quis est, qui Catilinae similes cum Catilina sentire non putet. Non est iam lenitati locus; severitatem res ipsa fla- 10 gitat. Unum etiam nunc concedam: exeant, proficiscantur, ne patiantur desiderio sui Catilinam miserum tabescere. Demonstrabo iter: Aurelia via profectus est; si accelerare volent, ad vesperam 7 consequentur. O fortunatam rem publicam, si quidem hanc sentinam urbis huius eiecerit! Uno me hercule Catilina exhausto rele- 15 vata mihi et recreata res publica videtur. Quid enim mali aut sceleris fingi aut cogitari potest, quod non ille conceperit? quis tota Italia veneficus, quis gladiator, quis latro, quis sicarius, quis parricida, quis testamentorum subiector, quis circumscriptor, quis

steht nicht im Widerspruch III, 14: in M. Ceparium, cui ad sollicitandos pastores Apuliam esse attributam erat indicatum.

1. urbanas insidias, s. III, 14. IV, 13. Sall. c. 43.

2. superioris noctis, 'der vorletzten Nacht', ungenauer Ausdruck, da es am Tage, wo Cic. sprach, schon die drittletzte Nacht war; s. zu I, § 1 u. Einl. Anm. 51. Die Ungenauigkeit ist um so leichter zu entschuldigen, als auch die vorletzte Nacht zu einer Schreckensnacht werden sollte. (Anders erklärt John a. a: 0. 783: 'superior nox ist einfach die erste der beiden Nächte, von denen Cicero am 8. Nov. im Senat genug gesagt hatte, um sie zum Stadtgespräch zu machen'.)

4. ne illi, s. Zumpt § 360 Anm. Die gewöhnl. Schreibart nae von dieser affirmativen Partikel (das griech. vaí, vý) ist gegen die Hand

schriften.

7. quod exspectavi, s. zu § 27.

9. nisi vero si quis est. Der Gebrauch von si nach nisi, das dann ganz die Geltung eines Adverbs (ausser') hat, ist bei Cic. zwar selten, aber durch sichere Beispiele nachgewiesen, wie Phil. II, 70.

cum C. sentire, d. h. die gleichen politischen Gesinnungen haben.

13. Aurelia via, die längs der Westküste von Etrurien nach Pisa führte; Phil. 12, 22: tres viae sunt ad Mutinam, a supero mari Flaminia, ab infero Aurelia, media Cassia. Den nächsten Weg ins Lager des Manlius auf der via Cassia vermied C., weil er ausgesprengt hatte, dass er ins Exil nach Massilia gehe.

die

ad vesperam, wie Phil. II, 77; gewöhnliche Form ist ad vesperum. 15. exhausto, in Beziehung auf sentina, s. or. I, § 12.

19. circumscriptor, Betrüger von Profession, vorzüglich solche, die es darauf anlegten, unerfahrene Jünglinge und Pupillen zu übervortheilen; de Offic. 3, 61 iste dolus ma

ganeo, quis nepos, quis adulter, quae mulier infamis, quis corruptor iuventutis, quis corruptus, quis perditus inveniri potest, qui se cum Catilina non familiarissime vixisse fateatur? Quae caedes per hosce annos sine illo facta est? quod nefarium stuprum non per 5 illum? Iam vero quae tanta umquam in ullo homine iuventutis 8 inlecebra fuit, quanta in illo? qui alios amabat ipse turpissime, aliorum amori flagitiosissime serviebat, aliis fructum libidinum, aliis mortem parentum non modo impellendo, verum etiam adiuvando pollicebatur. Nunc vero quam subito non solum ex urbe, 10 verum etiam ex agris ingentem numerum perditorum hominum collegerat! Nemo non modo Romae, sed ne ullo quidem in an- 9 gulo totius Italiae oppressus aere alieno fuit, quem non ad hoc incredibile sceleris foedus adsciverit. 5. Atque ut eius diversa

ut

lus legibus erat vindicatus, circumscriptio adulescentium lege Plaetoria.

4. nefarium stuprum. Ausser der Schuld des Incests mit der Vestalin Fabia, die man dem Catilina beilegte (s. Einl. § 3), erwähnt Plutarch Cic. 10 das Gerücht, er habe mit seiner eigenen Tochter in Blutschande gelebt; vgl. auch Asc. p. 72.

5. Iam vero etc. vgl. III, 16 f. u. besonders die schöne Schilderung p. Caelio 13: Illa vero in illo homine (Catilina) mirabilia fuerunt: comprehendere multos amicitia, tueri obsequio, cum omnibus communicare quod habebat, servire temporibus suorum omnium pecunia, gratia, labore corporis, scelere etiam, si opus esset, et audacia; versare suam naturam et regere ad tempus atque huc et illuc torquere ac flectere: cum tristibus severe, cum remissis iucunde, cum senibus graviter, cum iuventute comiter, cum facinorosis audacter, cum libidinosis luxuriose vivere. Hac ille tam varia multiplicique natura сит omnes omnibus ex terris homines improbos audacesque collegerat, tum etiam multos fortes viros et bonos specie quadam virtutis adsimulatae tenebat.

7. fructum 'Genuss, Befriedigung'.

8. impellendo, nicht instrumentaler Ablativ, sondern aufzulösen: 'indem er dabei'.

13. diversa studia in dissimili ratione 'verschiedenartige (nach verschiedenen Richtungen auseinandergehende) Neigungen in ganz unähnlichem Bereiche (Gebiete)'. Man vgl. damit die beschönigende Schilderung p. Caelio 12, dem gleichfalls vertrauter Umgang mit Cat. vorgeworfen wurde: habuit ille (Catilina) permulta maximarum non expressa signa, sed adumbrata virtutum. Utebatur hominibus improbis multis: et quidem optimis se viris deditum esse simulabat. Erant apud illum inlecebrae libidinum multae: erant etiam industriae quidam stimuli ac laboris. Flagrabant vitia libidinis apud illum: vigebant etiam studia rei militaris. Neque ego umquam fuisse tale monstrum in terris ullum puto, tam ex contrariis diversisque et inter se pugnantibus naturae studiis cupiditatibusque conflatum. Quis clarioribus viris quodam tempore iucundior? quis turpioribus coniunctior? quis civis meliorum partium aliquando? quis taetrior hostis huic civitati? quis in voluptatibus inquinatior?

studia in dissimili ratione perspicere possitis, nemo est in ludo gladiatorio paulo ad facinus audacior, qui se non intimum Catilinae, nemo in scaena levior et nequior, qui se non eiusdem prope sodalem fuisse commemoret. Atque idem tamen, stuprorum et scelerum exercitatione adsuefactus frigore et fame ac siti et vigi- 5 liis perferendis, fortis ab istis praedicabatur, cum industriae subsidia atque instrumenta virtutis in libidine audaciaque consu10 merentur. Hunc vero si secuti erunt sui comites, si ex urbe exierint desperatorum hominum flagitiosi greges, o nos beatos, o rem publicam fortunatam, o praeclaram laudem consulatus mei! 10 Non enim iam sunt mediocres hominum libidines, non humanae ac tolerandae audaciae: nihil cogitant nisi caedes, nisi incendia, nisi rapinas. Patrimonia sua profuderunt, fortunas suas obligaverunt, res eos iam pridem, fides nuper deficere coepit: eadem tamen illa, quae erat in abundantia, libido manet. Quodsi in vino 15 et alea comissationes solum et scorta quaererent, essent illi quidem desperandi, sed tamen essent ferendi: hoc vero quis ferre possit, inertes homines fortissimis viris insidiari, stultissimos prudentissimis, ebriosos sobriis, dormientes vigilantibus? qui

quis in laboribus patientior? quis in rapacitate avarior? quis in largitione effusior?

1. in ludo gladiatorio, wo die zu Gladiatoren bestimmten Sklaven unter Leitung eines lanista in ihrer Kunst unterrichtet wurden.

3. in scaena. Die Histrionen waren meistens Sklaven oder Freigelassene. Als infamis galt jeder Freie 'qui artis ludicrae pronuntiandive causa in scaenam prodieriť'.

4. sodalem ist mehr als intimum, weil unter den Mitgliedern einer sodalitas gegenseitige Pflichten und Rechte bestanden, s. zu p. Sulla § 7.

5. exercitatione adsuefactus frigore etc. als durch Ausübung von Unzucht und ruchlosen Thaten(durch lüderlichen und verbrecherischen Lebenswandel) an Ertragung von etc. gewöhnt und abgehärtet'. Was die Stellung des Particips zum Verbum betrifft, so enthält es den Grund, weshalb Catilina von seinen Anhängern fortis praedicabatur. Von

sich aber hat der Redner, wie er nicht selten thut, den hämischen Zusatz stuprorum — exercitatione (Gegensatz virtutum) beigefügt.

6. cum 'während doch'; industriae subsidia, worunter besonders die physischen, instrumenta virtutis, die geistigen und sittlichen Kräfte verstanden sind.

8. hunc vero. Der Satz bildet die Fortführung und Steigerung zu $ 7 uno me hercule exhausto. Glücklich ist der Staat durch die Entfernung des Cat.; wie glücklich wird er erst erscheinen, wenn auch seine Genossen ihm folgen.

13. fortunas, hier besonders von liegenden Gütern.

14. nuper, zumal seit den Consularcomitien, die viele Hoffnungen scheitern gemacht hatten.

15. abundantia, wofür man häufiger sagt abundantia rerum; s. zu § 25 a. E.

libido 'Genusssucht'.

18. inertes: so heissen sie wegen ihrer Ueppigkeit und Scheu vor ehrenhafter Thätigkeit.

« IndietroContinua »