Immagini della pagina
PDF
ePub

fines vestri imperii non terrae, sed caeli regionibus terminaret, alter eiusdem imperii domicilium sedesque servaret. 12. Sed 27 quoniam earum rerum, quas ego gessi, non eadem est fortuna atque condicio quae illorum, qui externa bella gesserunt, quod 5 mihi cum iis vivendum est, quos vici ac subegi, illi hostes aut interfectos aut oppressos reliquerunt, vestrum est, Quirites, si ceteris facta sua recte prosunt, mihi mea ne quando obsint providere. Mentes enim hominum audacissimorum sceleratae ac nefariae ne vobis nocere possent ego providi: ne mihi noceant 10 vestrum est providere. Quamquam, Quirites, mihi quidem ipsi nihil ab istis iam noceri potest. Magnum enim est in bonis praesidium, quod mihi in perpetuum comparatum est, magna in re publica dignitas, quae me semper tacita defendet, magna vis conscientiae, quam qui neglegunt, cum me violare volent, se ipsi in15 dicabunt. Est etiam in nobis is animus, Quirites, ut non modo 28 nullius audaciae cedamus, sed etiam omnes improbos ultro semper lacessamus. Quodsi omnis impetus domesticorum hostium, depulsus a vobis, se in me unum converterit, vobis erit videndum, Quirites, qua condicione posthac eos esse velitis, qui se pro sa20 lute vestra obtulerint invidiae periculisque omnibus: mihi quidem ipsi quid est, quod iam ad vitae fructum possit adquiri, cum praesertim neque in honore vestro neque in gloria virtutis quidquam videam altius, quo mihi lubeat ascendere? Illud profecto 29 perficiam, Quirites, ut ea, quae gessi in consulatu, privatus tuear 25 atque ornem, ut, si qua est invidia conservanda re publica sus

1. non terrae, sed caeli regionibus, s. zu p. Arch. 23. Derselben Hyperbel bedient sich Cic. öfters von den Thaten des Pompeius, s. IV, 21. p. Sest. 67 qui imperium populi Ro. orbis terrarum terminis definisset. Zur Erklärung dient Varro de L. L. V, § 31: ut omnis natura in caelum et terram divisa est, sic caeli regionibus terra in Asiam et Europam. Asia enim iacet ad meridiem et austrum, Europa ad septemtriones et aquilonem.

4. condicio, s. zu S. 60, 4.

7. facta sua recte prosunt: recte hat Cic. zu prosunt gefügt, um allen Verdacht eines Neids, den man aus seiner Aeusserung entnehmen könnte, von sich abzulenken. Aehnlich ist die griechische Redensart καλώς ποιῶν, s. die Er

klärer zu Demosth. Olynth. I, § 28.

21. ad vitae fructum, 'zum Ertrag, zur Errungenschaft des Lebens'.

22. in honore vestro 'in dem Bereich eurer Auszeichnungen'; denn, wie Cic. p. Plancio 60 sagt: in virtute multi sunt ascensus, ut is gloria maxime excellat, qui virtute plurimum praestet: honorum populi finis est consulatus.

24. privatus tuear: ad. Att. I, 19, 6 ego, ut semel nonarum illarum Decembrium iunctam invidia ac multorum inimicitiis eximiam quandam atque immortalem gloriam consecutus sum, non destiti eadem animi magnitudine in re p. versari et illam institutam ac susceptam dignitatem tueri.

25. ornem noch glänzender mache'.

cepta, laedat invidos, mihi valeat ad gloriam. Denique ita me in re publica tractabo, ut meminerim semper quae gesserim, curemque ut ea virtute, non casu gesta esse videantur. Vos, Quirites, quoniam iam nox est, venerati Iovem illum, custodem huius urbis ac vestrum, in vestra tecta discedite et ea, quamquam iam 5 est periculum depulsum, tamen aeque ac priore nocte custodiis vigiliisque defendite. Id ne vobis diutius faciendum sit atque ut in perpetua pace esse possitis providebo.

ORATIO QUARTA
HABITA IN SENATU.

1 1. Video, patres conscripti, in me omnium vestrum ora atque oculos esse conversos; video vos non solum de vestro ac 10 rei publicae, verum etiam, si id depulsum sit, de meo periculo esse sollicitos. Est mihi iucunda in malis et grata in dolore vestra erga me voluntas, sed eam, per deos immortales, deponite atque obliti salutis meae de vobis ac de vestris cogitate. Mihi si haec condicio consulatus data est, ut omnes acerbitates, omnes 15 dolores cruciatusque perferrem, feram non solum fortiter, verum etiam lubenter, dum modo meis

1. me tractabo, eine seltene Redensart, die sich auch ep. ad Fam. 13, 12 findet: Q. Fufidius fuit in Cilicia mecum tribunus militum, quo in munere ita se tractavit, ut accepisse ab eo beneficium_viderer, non dedisse; s. Nägelsb. Stil. § 110, 3.

2. ut meminerim, s. zu S. 58, 18. 3. virtute, non casu, was er dadurch zu erreichen hofft, dass er immer den gleichen Muth und Eifer für die Erhaltung der Republik an den Tag zu legen bereit ist, vgl. p. Sulla 83: ego committam, ut ea, quae pro salute omnium gessi, casu magis et felicitate a me quam virtute et consilio gesta esse videantur?

4. iam nox est, s. Einl. § 25.
Iovem, s. § 21.

6. priore nocte, in der die Gesandten der Allobrogen mit Voltur

laboribus vobis populoque Ro

cius aufgegriffen wurden. Es lässt sich annehmen, dass der Consul durch Wachen für die Sicherheit der Stadt in dieser Nacht gesorgt hatte. Die gleiche Aufforderung zur Sicherung der tecta II, § 26.

9. Video .. conversos ist nicht rhetorische Phrase, sondern es lag nahe, dass viele Senatoren bei dem schiefen Gang, den die Berathung zu nehmen schien, besorgt nach dem referierenden Consul blickten, ob und wie er die Sache wieder ins Geleise bringen werde.

13. voluntas, Wohlwollen, Rücksicht auf mich. Nicht die voluntas überhaupt, sondern die in dieser Art sich kundgebende bittet der Redner aufzugeben.

14. vestris, sc. coniugibus liberisque, s. §§ 2. 3. 12. 24 etc.

15. condicio, s. zu S. 60, 4.

mano dignitas salusque pariatur. Ego sum ille consul, patres 2 conscripti, cui non forum, in quo omnis aequitas continetur, non campus, consularibus auspiciis consecratus, non curia, summum auxilium omnium gentium, non domus, commune perfugium, non 5 lectus ad quietem datus, non denique haec sedes honoris umquam vacua mortis periculo atque insidiis fuit. Ego multa tacui, multa pertuli, multa concessi, multa meo quodam dolore in vestro timore sanavi. Nunc si hunc exitum consulatus mei di immortales esse voluerunt, ut vos populumque Romanum ex caede mi10 serrima, coniuges liberosque vestros virginesque Vestales ex acerbissima vexatione, templa atque delubra, hanc pulcherrimam patriam omnium nostrum ex foedissima flamma, totam Italiam ex bello et vastitate eriperem, quaecumque mihi uni proponetur fortuna, subeatur. Etenim si P. Lentulus suum nomen inductus 15 a vatibus fatale ad perniciem rei publicae fore putavit, cur ego non laeter meum consulatum ad salutem populi Romani prope fatalem exstitisse? 2. Quare, patres conscripti, consulite vobis, 3 prospicite patriae, conservate vos, coniuges, liberos fortunasque vestras, populi Romani nomen salutemque defendite: mihi par

2. in quo omnis aequitas continetur auf dem alles was recht und billig ist seinen Mittelpunkt hat', insofern auf dem Forum die iudicia gehalten wurden. Ueber die Bedeutung von contineri mit blossem Ablativ s. Näg. Stil. § 112.

3. consularibus auspiciis ist nicht Dativ, wie man die Stelle gewöhnlich fasst, weil das Marsfeld nicht für sich ein templum oder locus inauguratus war, sondern erst durch die bei der Vornahme der Consulwahlen angestellten auspicia als consecratus gelten konnte. Vgl. pro Rab. perd. reo 11 qui in campo Martio, comitiis centuriatis, auspicato in loco crucem ad civium supplicia defigi et constitui iubes. Ueber die Sache, worauf hier Cic. anspielt, s. I, 11.

non curia. Von einer Bedrohung Cicero's in der Curie ist nichts bekannt; er erinnert sich aber viell. an das Schicksal, das den Consuln Cotta und Torquatus in der Curie widerfahren sollte; Einl. § 5.

4. commune perfugium, de domo

sua 109: quid est sanctius, quid omni religione munitius quam domus unius cuiusque civium? hoc perfugium est ita sanctum omnibus, ut inde abripi neminem fas sit. 5. lectus, s. Einl. § 17.

sedes honoris, die sella curulis, was in den Handschr. als Glosse beigefügt ist.

6. multa tacui, Anspielung auf angesehene Männer, wie Caesar, Crassus, die einer Verbindung mit den Verschwornen verdächtig waren.

7. meo quodam dolore, d. h. dadurch, dass so zu sagen ich allein den Schmerz zu tragen hatte, während euch die Gefahr bedrohte.

10. virginesque Vestales, vielleicht mit Beziehung auf die Anklage des Catilina wegen Incestes, Einl. § 3.

15. ad perniciem rei p. vgl. III, 9: se esse tertium illum Cornelium, ad quem regnum huius urbis atque imperium pervenire esset

necesse.

16. prope setzt Cic. zu fatalem hinzu, weil, wie Richter bemerkt,

cere ac de me cogitare desinite. Nam primum debeo sperare, omnes deos, qui huic urbi praesident, pro eo mihi ac mereor relaturos esse gratiam: deinde, si quid obtigerit, aequo animo paratoque moriar. Nam neque turpis mors forti viro potest accidere neque immatura consulari neque misera sapienti. Nec tamen 5 ego sum ille ferreus, qui fratris carissimi et amantissimi praesentis maerore non movear horumque omnium lacrimis, a quibus me circumsessum videtis: neque meam mentem non domum saepe revocat exanimata uxor et abiecta metu filia et parvulus filius, quem mihi videtur amplecti res publica tamquam obsidem 10 consulatus mei, neque ille, qui exspectans huius exitum diei stat in conspectu meo, gener. Moveor his rebus omnibus, sed in eam

dieses Wort gewöhnlich im schlimmen Sinne gesagt wird.

2. h. urbi praesident, p. Sulla 86: di patrii et penates, qui huic urbi praesidetis.

pro eo ac mereor, wie pro eo ac debui bei Servius Sulpicius in den ep. ad Fam. 4, 5, 1; relaturos gratiam, d. i. vergelten.

3. si quid obtigerit, statt des gewöhnlicheren si quid acciderit.

4. nam immatura consulari. Die Stelle führt Cic. selbst an Phil. II, 119: etenim si abhinc annos prope XX hoc ipso in templo negavi posse mortem immaturam esse consulari, quanto verius nunc negabo seni! Es heisst consulari, nicht consuli, weil hier nicht die Würde, die Cic. im Augenblicke bekleidete, sondern überhaupt die erstiegene Rangstufe hervorzuheben war. Einem Manne, sagt Cicero, der den finis honorum erreicht hat, kann der Tod nicht zu frühzeitig erscheinen. Auch wäre offenbar consuli hier ein zu enger Begriff gewesen, als ob es sich blos von den Gefahren handelte, die Cic. noch während seines bald endenden Consulats, Wo ihn Amt und Wachen vor Anklagen und Nachstellungen schützten, und nicht vielmehr von jenen, die er nach dessen Niederlegung zu gewärtigen hatte.

6. ille ferreus, ein Mensch von solcher Härte, Gefühllosigkeit.

mis

fratris, des Q. Cicero, der damals praetor designatus war. 7. horumque, senatorum; lacrimaestitia, wie p. Sestio 26 flens universus ordo (senatorius) cincinnatum consulem orabat. Ueber die Würdigung des Ausdrucks lacrimae, die in den Ciceronischen Reden eine grosse Rolle spielen, s. Osenbrüggen zur or. p. Mil. 105.

9. uxor, Terentia; filia, Tullia; parvulus filius, Marcus, der damals erst zwei Jahre alt war. Seine Angehörigen erwähnt Cic. viell. mit Rücksicht auf die in der letzten Nacht mit denselben gepflogenen Berathungen, von denen Plutarch v.Cic. c. 20 berichtet; s. Drumanns röm. Gesch. V, 502.

12. gener, C. Calpurnius Piso, der erste Gemahl der Tullia, der noch sehr jung vor Cicero's Zurückberufung aus dem Exil starb. Da er erst 58 v. Chr. die Quaestur bekleidete, so konnte er noch nicht im Senat selbst anwesend sein, sondern stand vor den geöffneten Thüren des Tempels; vgl. Tac. Ann. II, 37 und bes. Plin. ep. 8, 14, 4: Erat antiquitus institutum, ut a maioribus natu non auribus modo, verum etiam oculis disceremus, quae facienda mox ipsi ac per

partem, uti salvi sint vobiscum omnes, etiam si me vis aliqua oppresserit, potius, quam et illi et nos una rei publicae peste pereamus. Quare, patres conscripti, incumbite ad salutem rei pu- 4 blicae, circumspicite omnes procellas, quae impendent, nisi pro5 videtis. Non Ti. Gracchus, quod iterum tribunus pl. fieri voluit, non C. Gracchus, quod agrarios concitare conatus est, non L. Saturninus, quod C. Memmium occidit, in discrimen aliquod atque in vestrae severitatis iudicium adducitur: tenentur ii, qui ad urbis incendium, ad vestram omnium caedem, ad Catilinam 10 accipiendum Romae restiterunt; tenentur litterae, signa, manus, denique unius cuiusque confessio; sollicitantur Allobroges, servitia excitantur, Catilina arcessitur, id est initum consilium, ut interfectis omnibus nemo ne ad deplorandum quidem populi Romani nomen atque ad lamentandam tanti imperii calamitatem 15 relinquatur. 3. Haec omnia indices detulerunt, rei confessi sunt, 5 vos multis iam iudiciis iudicavistis, primum quod mihi gratias

vices quasdam tradenda minoribus haberemus. Inde adulescentuli statim castrensibus stipendiis imbuebantur, ut imperare parendo, duces agere, dum sequuntur, adsuescerent: inde honores petituri adsistebant curiae foribus et consilii publici spectatores ante quam consortes erant. Suus cuique parens pro magistro, aut cui parens non erat, maximus quisque et vetustissimus pro parente.

1. in eam partem 'nur nach der Seite hin', nur so dass ich wünschen muss.

2. una rei p. peste ist instrumentaler Ablativ: durch den éinen Untergang des Staats, der alle verschlingt. Dafür sagen wir 'in dem allgemeinen Untergang'.

5. iterum trib. pl. In früherer Zeit war es erlaubt, dass Volkstribunen von neuem, auch schon im nächsten Jahre, wieder gewählt wurden; später traten Beschränkungen ein. Dass ein Verbot bestand, das überhaupt die zweimalige Verwaltung des Tribunats untersagte, dessen Zeit aber unbekannt ist, geht aus Liv. Epit. 59 hervor; s. Mommsen, Röm. Staatsrecht I, 504 (2). Ciceros Reden III. 10. Aufl.

Der Eingriff des Ti. Gracchus in die Verfassung war um so schroffer, weil er als Tribun sich neuerdings um das Tribunat für das nächste Jahr bewarb, bei welchem Versuch er den Tod durch P. Scipio Nasica fand. Was er nicht erreichte, setzte sein Bruder Gaius durch, der zwei Jahre nacheinander das Tribunat bekleidete, aber beim Versuch eine dritte Wahl durchzusetzen scheiterte.

6. agrarios, d. i. die Partei, welche Ackeranweisungen wünschte und betrieb.

7. C. Memmium, s. zu I, § 4. 12. id est initum consilium, das allgemein abschliessende Glied: 'kurz man hat'.

15.relinquatur, das Praesens, weil in id est initum consilium im Anschluss an die vorausgehenden Präsentia der Gedanke liegt: man geht damit um, es ist darauf abgesehn.

16. iudiciis iudicavistis, 'habt es durch Rechtserkenntnisse anerkannt', eine geschickte Wendung; der Senat sollte sich durch seine früheren Decrete in seinem Urtheil gleichsam gebunden erkennen. 6

« IndietroContinua »