T. LIVI AB VRBE CONDITA PRAEFATIO FACTVRVSNE operae pretium sim si a primordio urbis res populi Romani perscripserim nec satis scio nec, si sciam, dicere ausim, quippe qui cum ueterem tum uolgatam esse 2 rem uideam, dum noui semper scriptores aut in rebus certius aliquid allaturos se aut scribendi arte rudem uetustatem superaturos credunt. Vtcumque erit, iuuabit tamen rerum 3 gestarum memoriae principis terrarum populi pro uirili parte et ipsum consuluisse ; et si in tanta scriptorum turba mea fama in obscuro sit, nobilitate ac magnitudine eorum me Inscriptio. Titi Liui ab urbe condita Lib. I MPFUp dett. (sed add. huius praefatio M): add primae decadis (ante Lib. I) Up: Incip prefatio Titi Liui In Libris antiquitatum Ab urbe condita O: silent ÈH: Titi Liui Libri numero X DL (sed in L Liuii): in subscriptionibus ad finem singulorum Librorum idem nomen (Ab urbe condita) paene semper exhibetur, uide adnn. ad locc. I operae pretium sim Sabellicus ex Quintil. 9. 4. 74: sim operae pretium MPFUpBaOEHRnDL, sed in O inter sim et operę interposita est clausula si a primordio... perscripserim ex loco suo translata; tamen supra et si et operę siglum .. addidit ille qui titulum Libri minio rubricauit. Hoc autem siglo in hoc codice notantur glossemata, e. g. paulo infra supra uocem rudem stat ·|· ignaram. Hinc elucet turbati ordinis origo; scil. in archetypo exciderat sim ante si, sed postea in margine, cum nota aliqua locum omissionis indicante, suppletum est. Tum in describendo archetypo scribarum plerique neglecta hac nota sim post facturusne inserebant: unus autem religiosior notam plene in marginem suum rettulit, proximas uoces și a ... perscripserim addens solito loci indicandi more cuius hic uestigia in O adhuc exstant; cf. adnn. ad I. 23. 3; 2. 61. 3; 4. 2. 12; 4. 7. 10; 10. 13. 13 3 et ipsum M? PFU BOEHRDL: sed supra lineam add. 1. me O prima manu: me ipsum M2? R2D2 dett. : et me ipsum M3 sit PFUpBaOEHRDL Edd. Rom. 1469 et 1470: est M Edd. uet. aliq. eorum me MPFUpBa: eorum meo M2: eorum OEHRDL: me ante consoler ponunt M3 dett. aliq. Edd, uet. aliq., unde eorum, meo qui nomini officient, me Gron., quem secutus ne Earle quidem (Mnemosyn. 1905. 80) nobis persuadet 4 qui nomini officient meo consoler. Res est praeterea et immensi operis, ut quae supra septingentesimum annum repetatur et quae ab exiguis profecta initiis eo creuerit ut iam magnitudine laboret sua; et legentium plerisque haud dubito quin primae origines proximaque originibus minus praebitura uoluptatis sint, festinantibus ad haec noua quibus iam pridem 5 praeualentis populi uires se ipsae conficiunt: ego contra hoc quoque laboris praemium petam, ut me a conspectu malorum quae nostra tot per annos uidit aetas, tantisper certe dum prisca [tota] illa mente repeto, auertam, omnis expers curae quae scribentis animum, etsi non flectere a uero, sollicitum tamen efficere posset. 6 Quae ante conditam condendamue urbem poeticis magis decora fabulis quam incorruptis rerum gestarum monumentis traduntur, ea nec adfirmare nec refellere in animo est. 7 Datur haec uenia antiquitati ut miscendo humana diuinis primordia urbium augustiora faciat ; et si cui populo licere oportet consecrare origines suas et ad deos referre auctores, ea belli gloria est populo Romano ut cum suum conditorisque sui parentem Martem potissimum ferat, tam et hoc gentes humanae patiantur aequo animo quam imperium 8 patiuntur. Sed haec et his similia utcumque animaduersa aut existimata erunt haud in magno equidem ponam dis9 crimine ad illa mihi pro se quisque acriter intendat animum, quae uita, qui mores fuerint, per quos uiros quibusque artibus domi militiaeque et partum et auctum imperium sit; labente deinde paulatim disciplina uelut desidentes primo 5 tota illa MPFBaOE: illa tota UpHRDL: tota seclusi ut uel glossema ad mente uel fortuito ex tot repetitum; ordinis uariatio interpolationem prodit, ut saepissime (e. g. 5. 41. 4 ; uide etiam 2. 7. 7; 2. 18. 2; 2. 45. 13; 3. 64. 7; 4. 56. 13; 5. 31. 2; 5. 33. 3; 6. I. I et 2; 7. 32. 2; 7. 33. 5) posset MPFUpBaOEHRDL: possit R2 dett. aliq. Ald. 9 quibusque MPFÜþBHRnDL: quibus OE fort. labente MPFUpBOEHRnDL: labante Gron. (cf. 7. 15. 4; 36. 6. 2) fort. recte, sed cf. 3. 40. 8 et 4. 38. 2 cum adnn. desidentes dett. unus, Philelfus 1480: discidentis M: dissidentis PFBaOEHRn DL: dissidentes M2Up recte mores sequatur animo, deinde ut magis magisque lapsi sint, tum ire coeperint praecipites, donec ad haec tempora quibus nec uitia nostra nec remedia pati possumus peruentum est. Hoc illud est praecipue in cognitione rerum salubre ac frugi- 10 ferum, omnis te exempli documenta in inlustri posita monumento intueri; inde tibi tuaeque rei publicae quod imitere capias, inde foedum inceptu foedum exitu quod uites. Cete- 11 rum aut me amor negotii suscepti fallit, aut nulla unquam res publica nec maior nec sanctior nec bonis exemplis ditior fuit, nec in quam [ciuitatem] tam serae auaritia luxuriaque immigrauerint, nec ubi tantus ac tam diu paupertati ac parsimoniae honos fuerit. Adeo quanto rerum minus, tanto 12 minus cupiditatis erat: nuper diuitiae auaritiam et abundantes uoluptates desiderium per luxum atque libidinem pereundi perdendique omnia inuexere. Sed querellae, ne tum quidem gratae futurae cum forsitan necessariae erunt, ab initio certe tantae ordiendae rei absint: cum bonis potius 13 ominibus uotisque et precationibus deorum dearumque, si, ut poetis, nobis quoque mos esset, libentius inciperemus, ut orsis tantum operis successus prosperos darent. II ciuitatem MPFUþBOE2HRnDL: ciuitati E: seclusit Ed. Rom. 1470, Edd. uet. alii, nuperque Novák serae (uel -re) MHRnDL dett. Ald. sera PFUpBaOE: sero dett. aliq. 12 querellae] sic hic et quinquiens alibi (1. 10. I; I. 59. 4; 2. 35. 6; 3. 1.5; 3.25.8) M constanter; sic P (nisi in 3. 1. 5), L (nisi in 1. 10. 1), H (nisi in I. IO. I; 2. 35. 6; 3. I. 5): contra FB-11- hic solum, D in 1. 10. I solum, -ela UpOE constanter praebent. Non dubitandum est quin Liuius -11- scripserit. Sic recte iusserunt Lachmann (ad Lucr. 3. 1015) et Munro (ad eundem 1. 39); quamquam de origine horum in -lla desinentium nominum nondum liquet. 13 tantum MPFUpBaO EHRDL: tanti M3 R2 dett. Ald. T. LIVI AB VRBE CONDITA LIBER I IAM primum omnium satis constat Troia capta in ceteros 1 saeuitum esse Troianos, duobus, Aeneae Antenorique, et uetusti iure hospitii et quia pacis reddendaeque Helenae semper auctores fuerant, omne ius belli Achiuos abstinuisse ; casibus 2 deinde uariis Antenorem cum multitudine Enetum, qui seditione ex Paphlagonia pulsi et sedes et ducem rege Pylaemene ad Troiam amisso quaerebant, uenisse in intimum maris Hadriatici sinum, Euganeisque qui inter mare Alpesque in- 3 colebant pulsis Enetos Troianosque eas tenuisse terras. Et in quem primo egressi sunt locum Troia uocatur pagoque inde Troiano nomen est: gens uniuersa Veneti appellati. Aeneam ab simili clade domo profugum sed ad maiora rerum 4 initia ducentibus fatis, primo in Macedoniam uenisse, inde in Siciliam quaerentem sedes delatum, ab Sicilia classe ad Laurentem agrum tenuisse. Troia et huic loco nomen est. Ibi 5 egressi Troiani, ut quibus ab immenso prope errore nihil praeter arma et naues superesset, cum praedam ex agris agerent, Latinus rex Aboriginesque qui tum ea tenebant loca Inscriptio. Titi Liui historiarum ab urbe condita Liber I incipit' M: Explicit prefatio. Incipit Textus Eiusdem' O. Sed in PFBEHDL Praefationem sequitur cap. i nullo interuallo II fuerant MP2(marg.)HRDL: fuerunt M3F2UpОE: ferunt PF? Ba 2 Pylaemene H, cf. Hom. Il. 5. 576: Pylemene PBE: Pilemene M: Phil- FUpRnD: Phyl- F3 in ras. L: Pilimene O maris Hadriatici PFOEH: maris adriatici BaDL: Hadriatici maris MUp: num maris delendum? 3 Et in MPFUþBOEHRDL : ei in Madu. primo PFUpBaOEHRDL: primum M inde Troiano PFU BOEHRDL: Troiano inde M 4 maiora MPF UpBOEHRnDL: maiorum Novák tenuisse M3PFBOEHRDL Edd. uet. uenisse M: tendisse Up Troia. nomen est om. O, add. O3 in marg. Troia MPF UpBO3EHRnDL: Troiae F, Drak. 5 Ibi PFUpBOEHRʼnD2Ĺ : ubi MD? ut quibus MOEHRnDL: in quibus PFUpBa superesset UpOEHRnDL: superessent MPFB uix recte |