U. C.552. num nomenque, haud minus quam Romanum, nobile bello senA. C. 200. tiatis. Ita dimisso legato, Philippus, auro argentoque, quæ coacervata erant, accepto, hominum prædam omnem amiAbydeni se sit. tanta enim rabies multitudinem invasit, 82 ut repente ipsi truci- proditos rati, qui pugnantes mortem obcubuissent, perju dant. Legati Lentulo ex riumque aliis alii exprobrantes, et sacerdotibus maxime, qui, quos ad mortem devovissent, eorum deditionem vivorum hosti fecissent, repente omnes ad cædem conjugum liberorumque discurrerent, seque ipsi per omnes vias lethi interficerent. Obstupefactus eo furore rex, subpressit inpetum militum: et, triduum se ad moriendum Abydenis dare, dixit. Quo spatio plura facinora in se victi ediderunt, quam infesti edidissent victores: nec, nisi quem vincula aut alia necessitas mori prohibuit, quisquam vivus in potestatem venit. Philippus, inposito Abydi præsidio, in regnum rediit. Quum, velut Sagunti excidium Hannibali, sic Philippo Abydenorum clades ad Romanum bellum animos fecisset, nuncii obcurrerunt, consulem jam in Epiro esse, et Apolloniam terrestres copias, navales Corcyram in hiberna deduxisse. XIX. Inter hæc legatis, qui in Africam missi erant de Hamilcare Gallici exercitus duce, responsum a Karthaginiensibus est, nihil ultra se facere posse, quam ut exsilio eum multarent, bonaque ejus publicarent. Perfugas et fugitivos, quos inquirendo vestigare potuerint, reddidisse: et de ea re missuros legatos Romam, qui senatui satisfacerent. 85 Ducenta millia modiûm tritici Romam, ducenta ad exercitum in Macedoniam miserunt. Inde in Numidiam 84 ad reges profecti legati. dona data Masinissæ, mandataque edita. Equites mille Numidæ (quum duo millia daret) accepti. ipse in naves inponendos curavit: et cum ducentis millibus modiûm tritici, ducentis hordei, in Macedoniam misit. Tertia legatio ad Verminam erat. Is, ad primos fines regni legatis obviam progressus, ut scriberent ipsi, quas vellent, pacis conditiones, permisit. Omnem Omnem pacem bonam justamque fore sibi cum populo Romano. Datæ leges pacis, jussusque ad eam confirmandam mittere legatos Romam. XX. Per idem tempus L. Cornelius Lentulus pro consule Hispania ex Hispania rediit. qui quum in senatu res ab se per mulcessa ovatos annos fortiter feliciterque gestas exposuisset, postulastio. setque, ut triumphanti sibi invehi liceret in urbem; res tri reduci con pravæ scriptorum et vetustiorum edi- 154166. sive, quo vocamus septiers torum lectioni, et . . . sentietis. 82 Ut repente proditos rati ... repente omnes] Vox repente alterutro loco vacat. 83 Ducenta millia modiúm] Modios nostrates Parisienses paulo plus 12847. 84 Ad reges] Masinissam et Verminam, qui infra nominantur. Ceterum Sigonii liber, et noster Victor. ad regem, ut Masinissa solus intelligi debeat. umpho dignas esse censebat senatus: sed exemplum a majori- U. C. 552. bus non accepisse: 85 ut, qui neque dictator, neque consul, ne- A. C. 200. que prætor res gessisset, triumpharet. Pro consule illum Hispaniam provinciam, non consulem, aut prætorem, obtinuisse.› Decurrebatur tamen eo, ut ovans urbem iniret, intercedente Ti. Sempronio Longo tribuno plebis; qui nihilo magis id more majorum, aut ullo exemplo futurum diceret. Postremo victus consensu Patrum tribunus cessit: et ex senatusconsulto L. Lentulus ovans urbem est ingressus. 86 Argenti tulit ex præda quadraginta quatuor millia pondo; 87 auri duo millia quadringenta quinquaginta". militibus ex præda centum viginti asses divisit. 88 XXI. Jam exercitus consularis ab Arretio Ariminum traductus erat, et quinque millia sociûm Latini nominis ex Gallia in Etruriam transierant. itaque L. Furius, magnis itineribus ab Arimino adversus Gallos, Cremonam tum obsidentes, profectus, castra mille quingentorum passuum intervallo ab hoste posuit. Occasio egregie rei gerendæ fuit, si protinus de via ad castra obpugnanda duxisset. Palati passim vagabantur per agros, nullo satis firmo relicto præsidio. lassitudini militum timuit, quod raptim ductum agmen erat. Galli, clamore suorum ex agris revocati, omissa præda, quæ in manibus erat, castra repetivere, et postero die in aciem progressi. nec Romanus moram pugnandi fecit. sed vix spatium instruendi fuit: eo cursu hostes in pro- Prolium lium venerunt. Dextra ala (89 in alas divisum socialem ex- cum Gallis ercitum habebat) in prima acie locata est: in subsidiis duæ Romanæ legiones. M. Furius dextræ alæ, legionibus M. Cæcilius, equitibus L. Valerius Flaccus (legati omnes erant) præpositi. Prætor secum duos legatos, Cn. Lætorium et P. Titinium", habebat: cum quibus circumspicere et obire ad omnes hostium subitos conatus posset. Primo Galli, omni multitudine in unum locum 90 connisi, obruere atque obterere sese dextram alam, quæ prima erat, sperarunt posse. ubi id parum procedebat, circumire a cornibus; et m quinquaginta del. Gron. Crev. P circumvenire Eæd. 85 Ut qui neque dictator, neque consul] Vid. 1. XXVIII. c. 38. 86 Argenti... quadraginta quatuor millia pondo] Selibras nostrates pondo 68750. 87 Auri duo millia quadringenta] Selibras nostrates pondo 3750. 88 Centum viginti asses] Denarios, septem cum semisse, qui non totam explent argenti unciam. 89 In alas divisum exercitum socialem habebat] Lipsius, 1. II. de Mil. Rom. Dial. 7. legi jubet habebunt. ad Cremo nam. 92 U. C. 552. amplecti hostium aciem (quod in multitudine adversus pauA. C. 200. cos facile videbatur) conati sunt. Id ubi vidit prætor, ut et ipse dilataret aciem, duas legiones ex subsidiis dextra lævaque alæ, quæ in prima acie pugnabat, circumdat, o1ædemque Deo Jovi vovit, si eo die hostes fudisset. L. Valerio imperat, ut parte duarum legionum equites, altera sociorum equitatum in cornua hostium emittat, nec 93 circumire eos aciem patiatur. simul et ipse, ut extenuatam mediam deductis cornibus aciem Gallorum vidit, signa inferre confertos milites, et perrumpere ordines jubet. Et cornua ab equitibus, et medii a pedite pulsi. ac repente, quum omni parte cæde ingenti sternerentur, Galli terga vertunt, fugaque effusa repetunt castra. fugientes persecutus eques, mox et legiones insecuta in castra inpetum fecerunt. Minus sex millia hominum inde effugerunt. cæsa aut' capta supra quinque et triginta millia cum signis militaribus septuaginta', carpentis Gallicis, multa præda oneratis, plus ducentis. Hamilcar dux Poenus eo proelio cecidit, et tres imperatores nobiles Gallorum. Placentini captivi ad duo millia liberorum capitum redditi colonis. ciæ. XXII. Magna victoria lætaque Romæ fuit. literis adlatis, supplicatio in triduum decreta est. Romanorum sociorumque ad duo millia eo prælio ceciderunt: plurimi dextræ alæ, in quam primo inpetu vis ingens hostium inlata est. Quamquam per prætorem prope debellatum erat, consul quoque C. Aurelius, perfectis, quæ Romæ agenda fuerant, profectus in Galliam, victorem exercitum a prætore acceRes Græ- pit. Consul alter, quum autumno ferme exacto in provinciam venisset, circa Apolloniam hibernabat. ab classe, quæ Corcyræ subducta erat, C. Claudius triremesque Romanæ, Athena de- (sicut ante dictum est) Athenas missæ, quum Piræeum pervenissent, despondentibus jam animos sociis spem ingentem adtulerant. nam et terrestres ab Corintho, quæ per Megaram incursiones in agros fieri solita erant, non fiebant; et prædonum a Chalcide naves, quæ non mare solum infestum, sed etiam omnes maritimos agro Atheniensibus fecerant, non modo Sunium superare, sed nec extra fretum Euripi a circumvenire Gron. ret Gron. Crev. S octoginta Eæd. fensæ. 91 Edemque deo Jovi] Mendum latet in voce deo, quam adjungere Jovi omnino supervacaneum est. Sigonius emendat adesque duas Joni. Revera enim mentio fit infra, 1. XXXIV. c. 53. unius ædis dedicatæ Jovi in insula, quæ vota fuisse ibidem dicitur a L. Furio Purpureone prætore, Gallico bello; ac rursus 1. XXXV. c. 41. ædis dedicatæ Jovi in Capitolio, quam itidem L. Furius Purpureo prætor Galli Possis co bello vovisse memoratur. 92 Ut parte] Ut ab altera parte. Et vellemus non sustulisset Gronovius rò altera, quod editi habebant, et necessarium videtur, licet scripti ejus, et Victor. quoque liber, illud ignorent. 93 Circumire] Sic scripti consensu. Vulgo circumvenire. 94 apertæ A. C. 200. committere aperto mari se audebant. Supervenerunt his U. C. 552. tres Rhodia quadriremes, et erant Atticæ tres naves, ad tuendos, maritimos agros comparatæ. Hac classe si urbs agrique Atheniensium defenderentur, satis in præsentia existimanti Claudio esse, majoris etiam rei fortuna oblata est. Romani. XXIII. Exsules ab Chalcide, regiorum injuriis pulsi, Chalcidem adtulerunt, occupari Chalcidem sine certamine ullo posse. occupant nam et Macedonas, quia nullus in propinquo sit hostium metus, vagari passim, et oppidanos, præsidio Macedonum fretos, custodiam urbis neglegere. His auctoribus profectus, quamquam Sunium ita mature pervenerat, ut inde provehi 95 ad primas angustias Eubœæ posset; ne superato promontorio conspiceretur, classem in statione usque ad noctem tenuit. Primis tenebris movit. et tranquillo pervectus Chalcidem, paullo ante lucem, qua infrequentissima urbis sunt, paucis militibus turrim proximam murumque circa scalis cepit, alibi sopitis custodibus, alibi nullo custodiente. progressi inde ad frequentia ædificiis loca, custodibus interfectis, refractaque porta, ceteram multitudinem armatorum acceperunt. Inde in totam urbem discursum est: aucto etiam tumultu, quod circa forum ignis tectis injectus erat. Conflagrarunt et horrea regia, et armamentarium cum ingenti adparatu machinarum tormentorumque. cædes inde passim fugientium pariter ac repugnantium fieri cœpta est. nec ullo jam, qui militaris ætatis esset, non aut cæso, aut fugato, Sopatro etiam Acarnane præfecto præsidii interfecto, præda Direptam omnis primo in forum conlata, deinde in naves inposita. car- relinquunt. cer etiam ab Rhodiis refractus: emissique captivi, quos Philippus tamquam in tutissimam custodiam condiderat. Statuis inde regis dejectis truncatisque, signo receptui dato, conscenderunt naves, et Piræeum, unde profecti erant, redierunt. Quod si tantum militum Romanorum fuisset, ut et Chalcis teneri, et non deseri præsidium Athenarum potuisset; magna res principio statim belli, Chalcis et Euripus ademta regi forent. nam ut terra Thermopylarum angustiæ Græciam, ita mari fretum Euripi claudit. XXIV. Demetriade tum Philippus erat. quo quum esset Advolat nunciata clades sociæ urbis, quamquam serum auxilium Philippus, perditis 96 erat, tamen, quæ proxima auxilio est, ultionem sed sero. 97 94 Aperte naves] Naves aperta op. ponuntur constratis, ut videre est apud Cicer. 1. V. in Verr. n. 104. et eæ sunt quæ nulla habent tabulata: bâtimens ras, qui ne sont point pontés. 95* Ad primas angustias Eubœa] Ad eum locum ubi mare arctari incipit ad Euboeam, sive ad prima initia Euripi tur. 96* Erat] Melius venerat. 97* Quæ proxima auxilio est, ultionem] Ultionem quæ, ubi auxilio locus non est, proxima deinde petitur. Pri 1 nas. U.C. 552. petens, cum expeditis quinque millibus peditum, et trecenA. C. 200. tis equitibus extemplo profectus, cursu prope Chalcidem contendit, haudquaquam dubius obprimi Romanos posse. a qua destitutus spe, nec quidquam aliud, quam ad deforme spectaculum semirutæ ac fumantis sociæ urbis quum venisset, paucis vix, qui sepelirent bello absumtos, relictis, æque raptim ac venerat, transgressus ponte Euripum, per Boeotiam Ducit Athe- Athenas ducit, 98 pari incepto haud disparem eventum ratus responsurum. et respondisset, ni speculator, (99 hemerodromos vocant Græci, ingens die uno cursu emetientes spatium) contemplatus regium agmen e specula quadam, prægressus nocte media Athenas pervenisset. Idem ibi somnus, eademque neglegentia erat, quæ Chalcidem dies ante paucos prodiderat. Excitati nuncio trepido et prætor Atheniensium, et Dioxippus præfectus cohortis mercede militantium auxiliorum, convocatis in forum militibus, tuba signum ex arce dari jubent, ut hostes adesse omnes scirent. ita undique 1ad portas, ad muros discurrunt. Paucas post horas Philippus, aliquanto tamen ante lucem, adpropinquans urbi, conspectis luminibus crebris, et fremitu hominum trepidantium (ut in tali tumultu) exaudito, sustinuit signa: et considere ac conquiescere agmen jussit, vi aperta propalam usurus, quando parum dolus profuerat. Ab Dipylo accessit. porta ea, velut in ore urbis posita, major aliquanto patentiorque, quam ceteræ, est: et intra eam extraque latæ sunt viæ, ut et oppidani dirigere aciem a foro ad portam possent: et extra limes mille ferme passus, in 3Academiæ gymnasium ferens, pediti equitique hostium liberum spatium præberet. Eo limite Athenienses cum Attali præsidio et cohorte Dioxippi, acie intra portam instructa, signa extulerunt. Quod ubi Philippus vidit, habere se hostes in potestate ratus, et * diu optata cæde (neque enim ulli Græcarum civitatium infestior erat) expleturum, cohortatus milites, ut, se intuentes, pugnarent, scirentque ibi signa, ibi aciem esse debere, ubi mum ac præcipuum est auxiliari peri- 98 Pari incepto haud disparem even- 99 Hemerodromos] Ab μiga dies, et δρέμω curro. Ad portas, post ad muros] Lege ex uno e scriptis Gronovii, ad portas, et ad muros. 2 Ab Dipylo accessit] Accessit ad urbem ab ea parte, qua illa porta est, quæ vocatur Dipylon. Vid. 1. VIII. c. 17. Una hæc porta ex antiquis urbis Athenarum portis hodie integra manet, spectabile antiquitatis monumentum. 3 Academia gymnasium] Olim privati hominis hortus fuerat, postea celebre gymnasium, in quo Plato de philosophia disseruit, unde ejus discipuli Academici dicti. Nomen ducebat ab Academo, sive Ecademo heroe. Vid. Plut. in Theseo, Pausan. 1. I. Diog. Laert. in Plat. 4 Diu optata cæde ... expleturum] Nempe se, suam iram. Videtur tale quid excidisse. |