Saggio sui dialetti gallo-italici

Me diri fors che, quand vöj l'è 'I soré,
El ne patìss in cà fina el cagnő;

E mi respondaró, che sti cünté
Lasse al režó, che sti cinc sold în sö;
Vü tirè driz el solc, no guardè indré,
E se vorì guardà, guardè i vost bö.
În coss del cap de cà; basta al famèj;
Che quand el l' übedìss, nol pò fa mej.

Tosón, senza intrigàss in sti boltrig,
Vivarèm tüě finché la mort ne branca;
El despensér magiór l'è nost amig;
Chi in lü confida à la panéra franca;
Chi pass i fior, e chi vestiss i fig,
A la sò cara gènt vorì ch' el manca?
Mi per mi la vüj to come la ven;

Chi le manda el ghe véd, e 'l me vör ben.

Me pias cert cör ladin de tö e de mètt,
De zollà sü óna spalla com' se vör;
S'el mond rüina, no gh' en dan on ett,

E soppeden i spin come viör.

Ma casciàss in tütt coss e dà precètt,

Me paren ambizión de crepacör.
Disen, che al lóff el ghe cadè de brütt,

Per vorè mett la cova de pertütt.

Stè ben con quel de sora, e fè 'l fatt vost; Del rest lassè che pensa el cap de cà;

Lassè che lü el ve metta less e a rost,

E, vaga Roma e toma, lassèl fà.

Fè quel che disi, e vedari, se tost
Sto vost cör inscì strěně se slargarà.
L'è 'l sparpòset pü gross ch'abia vedü,
Catà rovéd, e piang che n'àn spongiü.

Vedem, che parič völt l'om se despera,
Perchè ai so coss on remedi nol ved;
Ma 'l režó di režỏ 'l gh'à la manera
De cavà ben del mà, quand manc se cred.
Taccàss a lü ben ben, quest'è la vera;
E pö no dübité, ch'el ghe provéd.
Ben spess ne par el mèj quel ch'è peżó;
Ma lü po 'l ved e'l vör quel ch'è 'l mió.

El compå Togn, che i verz l'eva pienta,
Fava orazión, perché 'l piovèss on bott.
Vori olter? à piovü; e 'l fen segà,
In scambi de seccà, ciapè del cott;

་་

L'üga fioriva, e per i gran rosciâ,
Andand in cavriö, l'andè in nagòtt;
E Togn, guardànd al ciél, tornè a pregà.
Per de lì inanz, che nol ghe dass a trà.

No sèm quel che se vöbiem; e besogna
Vore giüst quel che vôr quel ch'è de sora.
Per i coss de sto mond fà tant la togna,
El me par on scessi per la malora;
De spèss a cercà tant, se cerca rogna,
E vedem, per sta mej, che se pegiora.
Fà per el ciél, sem pür i gran marzòc,
A cerca in tera el paradis di òc!

Chi fini la canzón. Diss chi sentiva:
Corpa d'on biss, che l' à resón Bosin!
Sgariven tuč: E viva l'orb, e viva!

Ma con tütt quest gnanc vün ghe dè ón quatrin.
Mi, ch'era strac, e a stà li in pè pativa,
Pür, sbadagiànd, ghe stè perfina al fin;
E anca mi ghe fè onór cont i compàgn,
Desbattènd la stadera in di cavàgn.

1780. Sebbene a quest' època, dopo la spinta dàtavi dal Maggi, fiorisse principalmente la poesia milanese, ciò nullameno èrano tuttavia in vigore il dialetto rústico milanese e quello della Valle Intrasca, perocchè l'Abbazia ( Badia ) dei facchini del Lago Maggiore continuò sin verso la fine del secolo scorso. Quindi porgiamo in Saggio di tutti e tre questi dialetti quattro componimenti; due di vario stile pel milanese propriamente detto, ossia di città; uno in dialetto rústico del Larghi, ed il quarto d'anònimo autore in dialetto Verbanese, e propriamente della Valle Intrasca, scritto nell'anno 1738, che produrremo a suo luogo fra i Saggi di quest' último.

Sonetto del curato Stefano Simonetta, intitolato: Divorzi zerimoniós tra la müla e l'aba Moriggia crocifer del cardinal Stampa, arcivéscoo de Milán.

Tütt magonâ l'oltr'ér diss'el Moriggia;
Tütt'affanâ, la ghe rispós la müla:
Cara müla, te lass: -Oh! car Moriggia,
Gh' avi tant cör de bandonà sta müla?

La seguente Bosinada di Carl'Antonio Tanzi fu da noi preferita agli altri componimenti dello stesso autore, non che alle produzioni dei molti scrittori dello stesso tempo, sopratutto pei molti diotismi e modi proverbiali che racchiude, i quali, sebben un sècolo dopo, sono tutt'ora usati allo stesso modo e con eguale significato dal popolo milanese.

Sora i proverbi e i fras milanés caçà del mangià.

Növa bosinâ

Sü l'argomént del carnevâ, Dove se ved che i Büseccón, Perché ghe pias i bon bocón, No dèrven boca per parlà, Se no ghe mèsčen el mangià. Bosina stampa in Milan, Del stampador Carla Bolzan. In sti sir de Danadà, Stand setâ giò al fogorà, In cà del padrón de cà, Dove sont solet a andà, Stava li comè on sognàn, Come on lóc, cont el có in man, Componènd inscì a memoria Quater vers, sora l'istoria Del bizaro marendin, Ch'èm godü sül baltreschin Del Vaimans fin st'an passâ Mi, e di òlter Trasformâ; Quàter vers de recità Per incö sora el mangià; Quand me senti lì dedré Messé Steven legnamé

A descórela e a di sü, Cont on bàžer come lü, Per spiegàss cert möd de dì, Che tütt quant van a forni In de quela sort de coss Che ne va giò per el goss. Ve segur, che gh'ò avï spass; Je drovava per spiegàss; Ma el pariva, a dagh a trà, Ch' el parlàss sora el mangià.

Ghe fè pont, e allora allora Me ghe miss a pensàg sora, E trovè, ch'el nost lenguač De sti möd el n'à a bresàč. Alto là: n'ò avũ assè inscì, Marendin, sčiavo, bondi. Me resòls de tirà dént In d'on simel argomént, E portàv an mi óna man De paròl del nost Milàn Sü sto nost güst milanés; E in quest chì fèven bon spes.

Bosinâ de intitolà:

Calepin sora el mangià.

A vẫn grass, a on bel baciòe
Se ghe dis, che l'è on bojòc;
Se l'è on magher, l'è on merlüz,
L'è saràc, sardela, lüz ;

Quel ch'è grand, l'è on bicciolan;
L'è anedòt quel che l'è nan ;
Se l'è on bàcol, l'è on merlòtt,
Gnoc, salam, bon de nagòtt;
Se l'è vun ch'el sia poltrón,
L'è on pan poss, l'è on polentón,
Merežan, menatorón,
Dèg la papa al bernardón;
Tant che tut el nost parlà
El consist in del mangià.

Chi sta in mótria, l'è on brügnón;
Chi caragna, on macarón;
Quel ch'è brütt, on mascarpón;
Quel ch'è fiac, on lasagnón;
E, giach' el forniss in on,

Se l'è on müseg, l'è on capón;
Se s'incontra on fà de lóc,
L'è on mostáč de firagnòc;

O ch' el mord, o ch' el sgrafigna,
L'é de coc e l'è de bigna,
E l'è de barbis de gamber,
L'è on vajrón de quij del Làmber.
Parlé pur, se si parlà:
Gh' entra sèmper el mangià.
El ch' el sia on quej fürbón?
El gh'à el títol de gajnón,
Che al dianzen el vör få

La polt, e, se sorta đã,
El vör faghela mangià.
No lassèvela fracà,

Che, giura l'oca pitoca,

L'è on scrocón s'el fa ben d'oca; La gajna el sa perà,

Senza gnanc fàla crià;

De chi el rüspa, de là el guarna,
EP'è on bon bocón de carna.
A sto mod se tira là

A depéngel col mangià.

Se parlem d' on desgraziâ,
I proverbi în paregiâ.
Quand la légora l'è in pè.
Tut i can ghe dan adre;

[Finì vün gh'è on òlter guaj,
Dài, dài, che l’à robä 1 aj.
Vören fàn tanta tonina,
Veden l'ültema rüina,
E mangial in insalata;
E s'el pòver òm nol sbrata,
Se prest nol mena i polpètt,
El va in toc, el tran à fett.
Gran Milan per sassinà
Domà a füria de mangià!

Dà via stròc, l'è menestrà;
Mangià l'aj, l'è mocolà,
L' andà in grenta, l' inrabiss;
Fà büsèca, l'è el feriss;
On mostazin, l'è on sgiafón,
E l'è on pèrseg, on copón;
Strapà el züf, l'è caviada,
L'è copeta, óna spalmada;
Se ghe dis sardel, pignö
A cert bot per i fiö;

E se i tirem sui genöč,
Carsenzör con dént el böč.
Tant che fina el nòster dà
El forniss tüt in mangià.

Se gh'è vün ch'el vaga cónš, Se ghe dis ́sübet, l'è on fonž; Se gh'è vün ch'el sia lecàrd, Ghe se dis: l'è on scümalård. El vün ch' abia on bel cerin? Ghe se dis: l'è on lač e vin; Èl vün giald come i fertà? Che color de cervelâ! · El on pó lofi e smortòtt? Oh, che ciera de pancòtt! El vün brüt, ma ch'el sia bon? Ghe se dis: pér soz e bon. Tal che no se sèm spiegà, Se no drövem el mangià.

El rich? L'è pién come l'öv; Chi à el sò intènt, el fa el sò öv; Chi va pian, el va süi öv; Quel che sbala, el copa i öv; Dà el velén, l'è dà la papa; L'è caròtera óna lapa; Chi fa error, fa on macarón, El fà on pér, el fà on marón ;

El tö sü óna tenca, l'è On negozi de tasè.

Gh'è el proverbi: o ben, o ben,
La mascherpa paga el fen.
E per tüt bögna tirà
Voltra roba de mangià.

Chi à colzèt tüt sponcignå,
L'à i colzèt tüt caponâ;
Quel che gh' à 'I vestì guarni,
L'à el formàj in sül vestì;
Al vesti guarni de piaga,
Ghe cor sora óna lümaga;
E i lumàg in anca i öč;
Chi à i pagn lis, e che va a böč,
El gh'à i pagn de gradisela;
Quel che porta el fonž sott sela,
E l'à el sèler sü la spala,
L'è on biro che no le fala,
Che à 'I capèl, e insema el gh'à
El cordón bon de mangià.

A chi n’abia rott el có Con di ciàcer, disem: N'ó Avü óna süpa, e avü on stüâ; A on flizón che dà stocå, Se ghe dis ciar e destés, S'el se cred, che ghe sia i sces Carega de cervelâ. Disem a chi è fortünâ, Ch'el formáj ghe fa firàgn, E'l ghe fioca in sui lasagn; Disem che l'à sgürà 'l pèlter, Chi à fâ nètt e trâ via i sghèlter. Disem tütt.... ma l'è on gran fà, Che tütt disem col mangià!

Bombonin e marzapàn

în i zerbin de Milàn;

On dotor de quij de föra

L'è on dotór meza robiöra;

L'è levâ, chi è sorafin,
A fregüj de bescotin;

L'è on gambüs quel ch'è on balòc ;
Chi no è fürb l'à tetà poc;

Chi d'on lög l'è descasciâ,
Per quel lög lü l'à scenâ;
Chi è süperb come on serpént,
L'à di nos, l'à del forment
Sèc de vend; ch' in coss domà
Che resguàrden el mangià.

Quand proverbi e möd de di
Sü sto güst, che a dìi, bondì,
Finirév gnanc domatina.
Mangià el cü de la gaina,
Gh'è su el péver; che pacià!
No l' ocór stà chì inguilà.
El gh'à el cü che fa pom pom;
L'è on bocón de pòver om;
Quel l'è vün che l' à mostrâ
Zif e zaf e cervelâ.
Tüt i coss vègnen a taj,
Fina i ong de perà l' aj.
Ghe n'è inscì de minzonà
De sta roba de mangià!

Ma per mi vüj tajà sü,
Che l'è tard: chi en vör de pü
Mi sto in porta Verzelina,
E gh' en poss dà óna listina;
Ma per din de quij de pés
Basta parlà milanés;
Vegnaràn come i scìrés,

Che adrè a vüna gh' en vèn dés.
Con sti quàter ch' ò infilzâ
Mi n'ó assè d'avév mostrå
Ciaramént, che i Büsecón
In da vero lecardón,
Se perfina in del parlà
Ghe infolciscen el mangià.

Mattinata, o canzone villereccia di Pietro Cèsare Larghi in dialetto rústico milanese.

Degià che sont chignova in sü la strava,

E vò passand ol temp senza dormiro,

Mi te vij fà sentì, se vöt sentiro,

Ol mè amór, on sgrizin de serenava.

« Indietro Continua »

Libri

Saggio sui dialetti gallo-italici, Parte 1