maerentes altum cinerem et confusa ruebant ossa focis tepidoque onerabant aggere terrae. iam vero in tectis, praedivitis urbe Latini, praecipuus fragor et longi pars maxima luctus. 215 hic matres miseraeque nurus, hic cara sororum pectora maerentum puerique parentibus orbi dirum execrantur bellum Turnique hymenaeos; ipsum armis ipsumque iubent decernere ferro, qui regnum Italiae et primos sibi poscat honores. 220 ingravat haec saevus Drances solumque vocari testatur, solum posci in certamina Turnum. multa simul contra variis sententia dictis 225 pro Turno, et magnum reginae nomen obumbrat; multa virum meritis sustentat fama tropaeis. Hos inter motus, medio in flagrante tumultu, ecce super maesti magna Diomedis ab urbe legati responsa ferunt: nihil omnibus actum tantorum inpensis operum, nil dona neque aurum nec magnas valuisse preces; alia arma Latinis 230 quaerenda aut pacem Troiano ab rege petendum. deficit ingenti luctu rex ipse Latinus; fatalem Aenean manifesto numine ferri admonet ira deum tumulique ante ora recentes. ergo concilium magnum primosque suorum 235 imperio accitos alta intra limina cogit. olli convenere ruuntque ad regia plenis tecta viis. sedet in mediis et maximus aevo et primus sceptris haud laeta fronte Latinus. atque hic legatos Aetola ex urbe remissos, 240 quae referant, fari iubet et responsa reposcit ordine cuncta suo. tum facta silentia linguis, et Venulus dicto parens ita farier infit: 'Vidimus, o cives, Diomedem Argivaque castra atque iter emensi casus superavimus omnis contigimusque manum, qua concidit Ilia tellus. postquam introgressi et coram data copia fandi, (mitto ea, quae muris bellando exhausta sub altis, coniugium optatum et pulchram Calydona viderem? nunc etiam horribili visu portenta sequuntur, et socii amissi petierunt aethera pinnis 245 250 255 260 266 268 264 265 269 270 275 nec mihi cum Teucris ullum post eruta bellum 280 Pergama, nec veterum memini laetorve malorum. munera, quae patriis ad me portatis ab oris, vertite ad Aenean. stetimus tela aspera contra contulimusque manus; experto credite, quantus in clipeum adsurgat, quo turbine torqueat hastam. 285 si duo praeterea talis Idaea tulisset terra viros, ultro Inachias venisset ad urbes Dardanus, et versis lugeret Graecia fatis. quidquid apud durae cessatum est moenia Troiae, Hectoris Aeneaeque manu victoria Graium 290 haesit et in decimum vestigia rettulit annum. ambo animis, ambo insignes praestantibus armis; hic pietate prior. coeant in foedera dextrae, qua datur; ast armis concurrant arma cavete." et responsa simul quae sint, rex optime, regis 295 audisti et quae sit magno sententia bello.' Vix ea legati, variusque per ora cucurrit Ausonidum turbata fremor: ceu saxa morantur cum rapidos amnis; fit clauso gurgite murmur, vicinaeque fremunt ripae crepitantibus undis. 300 ut primum placati animi et trepida ora quierunt, praefatus divos solio rex infit ab alto: 'ante equidem summa de re statuisse, Latini, et vellem et fuerat melius, non tempore tali cogere concilium, cum muros adsidet hostis. 305 bellum inportunum, cives, cum gente deorum invictisque viris gerimus, quos nulla fatigant proelia; nec victi possunt absistere ferro. spem siquam adscitis Aetolum habuistis in armis, ponite; spes sibi quisque; sed haec quam angusta videtis. 310 cetera qua rerum iaceant perculsa ruina, ante oculos interque manus sunt omnia vestras. nec quemquam incuso; potuit quae plurima virtus esse, fuit; toto certatum est corpore regni. seu pluris complere valent; iacet omnis ad undam Tum Drances idem infensus, quem gloria Turni 315 320 325 330 335 340 345 cuius ob auspicium infaustum moresque sinistros (dicam equidem, licet arma mihi mortemque minetur) lumina tot cecidisse ducum totamque videmus 350 consedisse urbem luctu, dum Troïa temptat castra fugae fidens et caelum territat armis. unum etiam donis istis, quae plurima mitti Dardanidis dicique iubes, unum, optime regum, adicias, nec te ullius violentia vincat, 355 quin natam egregio genero dignisque hymenaeis aut, si fama movet, si tantum pectore robur 370 aude atque adversum fidens fer pectus in hostem. Talibus exarsit dictis violentia Turni; dat gemitum rumpitque has imo pectore voces: 'larga quidem, Drance, semper tibi copia fandi tum, cum bella manus poscunt, patribusque vocatis 380 primus ades. sed non replenda est curia verbis, |