circumeundo, atque ementiendo, quæ7 se ex8 Vulturcio, aut Allobrogibus audisse dicerent, magnam illi invidiam conflaverant; usque eo, ut nonnulli equites Romani, qui præsidii causa cum telis erant circum1o Concordiæ, seu periculi magnitudine, seu animi 'nobilitate" impulsi, quo studium suum in rempublicam clarius esset, egredienti ex Senatu Cæsari gladio minitarentur.12 50. Dum hæc in Senatu aguntur, et dum legatis1 Allobrogum et Tito Vulturcio, comprobato eorum indicio,' præmia decernuntur: liberti, et pauci ex clientibus Lentuli, diversis2 itineribus, opifices atque servitia in vicis ad eum eripiendum solicitabant: partim exquirebant duces multitudinum, qui pretio rempublicam vexare soliti. Cethegus autem per nuncios familiam' atque libertos suos,3 exercitatos4 in audaciam, orabat, grege facto, cum telis ad sese irrumperent. Consul, ubi ea parari cognovit, dispositis præsidiis, ut res atque tempus monebat, convocato Senatu refert, QUID DE HIS FIERIS PLACEAT, QUI IN CUSTODIAM TRADITI ERANT. Sed eos paulo ante frequens Senatus judicaverat: cONTRA REMPUBLICAM FECISSE. Tum D. Junius Silanus, primus sententiam rogatus, quod eo tempore Consul designatus erat, de his, qui in custodiis tenebantur, præterea de L. Cassio, P. Furio, P. Umbreno, Q. Annio, si deprehensi forent, 8 b Indicio eorum pro vero recognito. census erat A. B.-6 in extrema E. K.-7 ea quæ se A. D.-8 a Volturcio D.— 9 usque adeo B. D. F. H. I. M. et usque adeo E. G.-10 [circ. ad. Concord. Havercamp.] circa K.-11 mobilitate L. M.-12 minarentur A. B. 1 dum Senatus decreto 1. All. N. libertini E.-2 ex diversis G.-3 lectos A. I. L. [suos, electos, et exercitatos Havercamp.]-4 exercitatosque B.-5 facere M.-6 in custodiis D. E. H. qui in custodia deletis tr. e. M.-7 primo dare A. abest primus a K.-8 dicere rogatus D. rogatus dicere H.-9 iturum dixerat NOTE Nobilitate] Plerumque legitur mobilitate, i. e. Légèreté de jeunes gens. Hos alicubi Cicero insigniter, et prope tanquam Catilinæ socios notat. Itineribus] Id est, hic et illic omnibus modis conabantur quosvis ad Patronum eripiendum incitare. 6 t Duces multitudinum] Illi sunt qui otiosis nebulonibus, quales plurimi sunt in magnis urbibus, imperant, quia ipsi ad omnem nequitiam maxime sunt exercitati. ▾ Familiam] Id est, omnes suos ser vos. supplicium sumendum decreverat. Isque postea, permotus oratione C. Cæsaris, pedibus in sententiam Tib. Neronis iturum se9 dixerat; quod de ea re,1° præsidiis additis, referendum censuerat. Sed Cæsar, ubi ad eum ventum, rogatus sententiam" a Consule, hujuscemodi verba locutus est: b 2 51.Omnes homines, Patres Conscripti, qui de rebus dubiis consultant, ab odio, amicitia, ira atque misericordia vacuos esse decet. Haud facile animus verum providet, ubi illa officiunt: neque quisquam omnium' lubidini simul et usui paruit. Ubi intenderis ingenium, valet: si lubido possidet, ea dominatur, animus nihil valet. Magna mihi copia memorandi, P. C.,3 qui reges atque populi,+ ira'aut misericordia impulsi, male consuluerint: sed ea malo dicere, quæ majores nostri, contra lubidinem animi, recte atque ordine fecere. Bello Macedonico, quod cum rege? Perse gessimus, Rhodiorum civitas, magna atque magnifica, quæ populi Romani opibus creverat, infida atque adversa nobis fuit: sed postquam, bello confecto, de Rhodiis con e Neque quisquam omnium simul fecit ea quæ lubido, et ea quæ utilitas suasit. D.-10 seque de ea re D.-11 dare sententiam B. H. 1 hominum C. H.-2 intenderis animum i. v. A. ubi tu i. i. M.-3 [P. C. omittit Havercamp.] memorandi Patres Conscripti C. E. I. K. L.-4 aut qui pop. Ed. Carr.-5 consuluerunt F. consuluere K.-6 ordinate A.-7 contra re NOTE ▾ Pedibus] Quandoque hoc modo sententiam suam aperiebant: cum ex Senatoribus aliquis suam dixisset, quibus ea probabatur, illi in eundem locum cum ipso discedebant: atque ea ratio vocabatur, Per discessionem. * Præsidiis] Custodum numero circa eorum domos adaucto, quibus Lentulus et reliqui commissi fuerant: itemque urbe vigiliis bene firmata. 2 Hujuscemodi] Neque enim iisdem omnino verbis Cæsar usus est; sed in hunc sensum orationem habuit. a Dubiis] Délicates et difficiles. oculis semper obversari. e Perse] Macedonum rex fuit ultimus Perses, seu Perseus, filius Philippi, a P. Æmilio in triumphum duc tus. d Rhodiorum] Rhodus insula est maris Mediterranei, Soli olim sacra, ubi et ejus fuit Colossus. Sita est ad angulum minoris Asia Occidentalem. e Creverat] Rhodii Romanis auxilio, bello Syriaco, adversus Antiochum fuerant ; quo devicto, illis quasdam civitates de ejus regno Pop. Romanus concessit. f Confecto] Rege Perse debellato. sultum est, majores nostri, ne quis divitiarum magis, quam injuriæ causa bellum inceptum3 diceret, impunitos dimisere. Item bellis Punicis omnibus, cum sæpe Carthaginienses et in pace, et per inducias multa nefaria facinora fecissent, nunquam ipsi per occasionem talia fecere: magis, quid se dignum foret, quam quid in illis jure" fieri posset, quærebant. Hoc idem providendum est, Patres conscripti, ne plus valeat apud vos P. Lentuli et ceterorum scelus, quam vestra dignitas; non magis iræ, quam famæ consulatis. Nam si digna poena pro factis eorum reperitur," novum' consilium approbo: sin' magnitudo sceleris14 omnium's ingenia exsuperat ;16 iis" utendum censeo, quæ legibus comparata sunt. Plerique eorum, qui ante me sententias dixerunt, composite atque magnifice casum reipublicæ miserati sunt: quæ belli sævitia, quæ victis acciderent, enumeravere: rapi virgines, pueros: divelli liberos a parentium complexu: matres familiarum pati, quæ1 victoribus collibuissent: fana atque domos exspoliari ;1o cædem, incendia fieri; postremo armis, cadaveribus, cruore atque luctu omnia compleri.1 Sed, per Deos immortales, quo illa oratio pertinuit? an, uti vos infestos conjurationi faceret? scilicet quem res tanta atque tam atrox non per 10 ne gem Perseum G. K.-8 susceptum G.—9 et in pace et in bello C. fanda Ed. Carr.-11 jure deest in L.-12 reperiretur K.-13 sed si K. -14 scelerum A.-15 eorum hominum ingenium E. omnium ingenium K. -16 iis suppliciis C. G.-17 pati ea M.-18 spoliari C. E. H. I. K. L. M. NOTÆ 8 Divitiarum] Causa supple. Ne quis crederet magis inceptum bellum desiderio divitiarum, quam ulciscendæ injuriæ. h Punicis] Adversus Carthaginienses, qui et Pœni dicti sunt. i Nefaria] Cum, verbi gratia, Cornelio Asina, Consuli et Legato, catenas injecerunt. * Plus valeat] Id est, prospiciendum est, ne dum plus æquo in pœna Conjuratis pro merito infligenda attenti eritis, minus quid vobis dignum sit, videatis. Novum] Ut, scilicet, conjurati, contra morem et leges, ea causa paratas, morte multentur. m Ingenia] Ita ut pœna non possit satis gravis excogitari. n lis] Exilio, aut Carcere. • Composite] Istud invidiose dictum, Gall. diceremus, Ils ont fait paroître leur bel esprit à, &c. Ils nous ont fait de beaux discours touchant, &c. P Scilicet] Responsio est obliqua et amara, ut ostendat, non modo Sena 21 V movit,20 eum oratio accendet. Non ita est ; neque cuiquam mortalium injuriæ suæ parvæ videntur: multi eas gravius æquo habuere. Sed aliis alia3 licentia, Patres conscripti. Qui demissit in obscuro vitam habent,22 si quid iracundia deliquere, pauci sciunt; fama atque fortuna pares sunt: qui magno23 imperio præditi in excelso ætatem24 agunt, eorum facta cuncti25 mortales novere. Ita in26 maxima" fortuna minima licentia est. Neque studere, neque odisse, sed minime irasci decet. Quæ apud alios iracundia dicitur, in imperio superbia atque crudelitas appellatur. Equidem ego sic æstimo, Patres conscripti, omnes cruciatus minores, quam facinora illorum esse. Sed plerique mortales 27postrema meminere, et in hominibus* impiis sceleris obliti de poena28 disserunt, si ea paulo severior29 fuit.30 D. Silanum virum fortem atque strenuum, certe scio, quæ y -19 inpleri K.-20 movit K.-21 accenderet N.-22 [agunt Havercamp.] habent 1.-23 maximo B.-24 vitam K.-25 multi mortales D.-26 magna N.-27 extrema A.-28 [eorum obl. de pæn. Havercamp.] de pana eorum K. de p. dixerunt N.-29 sævior F. H. K. L. M.-30 [fuerit Havercamp.] fuit A. B. C. E. F. L.-31 [certo Havercamp.] certo abest NOTE tores opus non esse conjuratis infestos facere; sed insuper inutilia esse quæcumque alii ea gratia dixissent. a Ita est] Interrogationi expressæ non respondet, An uti vos infestos conjurationi faceret? Sed intellectæ, An quia non estis infesti conjurationi? Operosa est hæc oratio, quia Cæsar, aperte, quæ sentiebat et optabat, proloqui minus audebat. Gravius] Gall. Ont porté leurs ressentimens plus loin qu'il ne falloit. s Alia] Id est, non omnes, uno et eodem modo, ulcisci decet injurias. t Demissi] Homines ignobiles qui in turba latent. u In maxima] Nihil magis verum et æquum est; interim secus plane inter homines evenit: nam ut quisque in sublimi positus est, ita plerumque se ille putat male faciendi licentiam adeptum esse. ▾ Studere] Nota, pro favere. w Postrema] Poenam scilicet, quæ impiis infligitur. x In hominibus] Hoc est, cum de iis agitur. y Disserunt] In malam partem, scilicet, adversus eos qui nocentes pœnæ addixerunt. z Silanum] Nominis proximitas in memoriam revocat quæ ego vidi, immo et expertus sum, de istorum, quos nos bonos homines vocamns, mollitia, et animi imbecillitate. Non possis pejores alios rerum publicarum administrationi præficere; quippe qui obvio cuique affectatæ suæ plerumque sanctitatis admiratori, non omnes modo vere bonos et strenuos spoliandos et dixerit, studioa reipublicæ dixisse, neque illum in tanta re gratiam,3 32 aut inimicitias exercere: eos mores, eam33 modestiam viri cognovi. Verum sententia non mihi crudelis,34 quid enim in tales homines crudele fieri potest? sed aliena a republica nostra videtur. Nam35 profecto aut metus, aut injuria te subegit, Silane, Consulem designatum, genus pœnæ novum decernere. De timore supervacaneum est disserere, cum præsenti diligentia clarissimi viri Consulis tanta præsidia sint in armis. De ponad possumus36 equidem dicere id, quod res37 habet: in luctu atque miseriis mortem ærumnarum requiem, non cruciatum esse; eam cuncta mortalium mala dissolvere; 38ultrae neque curæ neque gaudio locum esse. Sed per Deos39 immortales, quamobrem in sententiam4° non addidisti, uti prius verberibus in eos animadver d Novi ita se habere mores et modestiam Silani. : a K.-32 odium, gratiam, &c. G.-33 atque modestiam K.-34 videtur cru delis E.-35 Nostra profecto D.-36 possum A. B. C. F. H. I. K. L. possim G.-37 dicere quid res habet F.-38 citra I.-39 Sed p. D. Sullane i. D.-40 NOTE lacerandos objiciunt, sed et se ipsos tandem, cum sua inepta lenitate, perversis insidiatoribus deridendos propinant. Bonitas ista pravitas est semper, et sæpe nequitia; atque satius esset ab uno malo regi, quam a bono, mille latronibus tradi. Hunc vide, quæso, Silanum quo abducant Cæsaris laudes flagitiosa. Primo optime censuerat capite multandos parricidas, qui Patriæ interitum moliti fuerant: non prius accedit callidus assentator, qui quatuor verbis gratiam init, quam ille transversus ridicule sententiam mutat, atque liberandos sinit, qui postea urbem ferro et igne devastent. Optime ineptam et pravam, de qua diximus, levitatem, in Adelphis, pingit et illudit Terentius. a Studio] Id est, singulari in Rempublicum benevolentia. b Aliena] Id est, extra usum, unde |