CAII CRISPI SALLUSTII

HISTORIARUM

FRAGMENTA.

LIBER III.

EXAUDIRIQUE sonus Bacchanaliorum. Macr. 1. 1. c. 4. Saturn. Non.

Diversa, uti solet rebus perditis, capessunt: namque alii fiducia gnaritatis locorum in occultam fugam sparsi; alii globis eruptionem tentavere. Prisc. 1. x. Nonius.

Unus constitit in agro Lucano, gnarus loci, nomine Publipor. Id. 1. vi. Probus Catholicis.

d

Male jam assuetum ad omnes vise controversiarum Prisc. 1. VI.

Conjuratione claudit. Idem 1. x.

Quali par in oppido festinatio, et ingens terror erat, ne ex latere nova munimenta madore infirmarentur: nam mœnia

NOTE

a Bacchanaliorum] Bacchi Festorum. b Globis] Vide supra.

c Lucano] Lucani populi fuerunt Italiæ ad mare Tyrrhenum, Picentinis et Bruttiis contermini, in extrema propemodum Italia, ab Ortu.

Publipor] Id est, Publii puer, seù

servus.

Mirum ni hoc in loco, de quopiam ex Spartaci commilitonibus sermo est.

e Vis] Numero plurali; ita quoque extulisse veteres auctor estPriscianus: atque ita locutus est Lucretius. f Madore] Id est, humiditate.

oppidi stagnabant, redundantibus cloacis adverso æstu maris. Non. in Mador.

Equis et armis decoribus cultus. Priscianus 1. VI. Dedecores, inultique tergas ab hostibus cædebantur.

Idem.

Contra ille calvi1 ratus quærebat, num somnio thesaurus portenderetur. Idem 1. VIII. Non. in Calvitur.

Parte consumta, reliqua cadaverum ad diuturnitatem usu sallerent. Priscianus 1. x.

EPISTOLA CN. POMPEII AD SENATUM.

k

Si adversus vos patriamque et Deos Penates, tot labores et pericula suscepissem, quotiens a prima adolescentia ductu meo scelestissimi hostes fusi, et vobis salus quæsita est: nihil amplius in absentem me statuissetis, quam adhuc agitis, P. C. quem contra ætatem' projectum ad bellum sævissimum, cum exercitu optime merito, quantum est in vobis, fame, miserrima omnium morte, confecistis. Hac in spe populus R. liberos suos ad bellum misit? hæc sunt præmia pro vulneribus; et totiens ob remp. fuso sanguine? Fessus scribendo, mittendoque legatos, omnes opes et spes privatas meas consumsi: cum interim a vobis per triennium vix annuus sumtus datus est. Per Deos immortales, utrum censetis me vicem ærarii præstare, an exercitum sine frumento et stipendio habere posse? Equidem fateor me ad

NOTE

Terga] Græcismus; id est, secundum terga, vel per terga, h Calvi] Id est, Decipi.

i Parte] Douza de Calaguritanis a Pompeio obsessis intelligit, qui cibi inopia uxores natosque ad usum nefariæ dapis verterunt, et cadaverum reliquias sallierunt, ut testatur Valer. Max. Unde idem Douza concludit male hoc fragmentum ante Pompeii epistolam collocatum esse; quod quidem nullus credo non confitebitur.

Si] Scripta fuit hæc epistola pro

habendo stipendio. Fiduciæ plena est; unde Pompeium juvenem magnifico et incorrupto animo fuisse, concludere licet.

k Penates] Dii sunt domestici, maxime nostri, et quasi penes nos nati.

1 Contra ætatem] Quia nequidem, eo tempore, 30. annos natus erat.

m Vicem ærarii] Id est, Me debere belli sumtus ex proprio censu tolerare: sed acrius expressit.

hoc bellum majore studio, quam consilio, profectum: quippe qui nomine modo imperii a vobis accepto, diebus quadraginta exercitum paravi; hostesque in cervicibus" jam Italiæ agentes ab Alpibus in Hispaniam summovi. Per eas iter aliud, atque Hannibal, nobis opportunius patefeci. Recepi Galliam, Pyrenæum, Laletaniam,P Indigetes: et primum impetum Sertorii victoris, novis militibus, et multo paucioribus, sustinui: hyememque in castris inter sævissimos hostes, non per oppida, neque ex ambitioner mea, egi. Quid dein prælia, aut expeditiones hybernas, oppida excisa, aut recepta enumerem ? quando res plus valet, quam verba. Castra hostium apud Sucronems capta, et prælium apud flumen Durium, et dux hostium C. Herennius cum urbe Valentia et exercitu deleti, satis clara vobis sunt: pro quis, o grati patres, egestatem et famam redditis. Itaque meo et hostium exercitui par conditio est. Namque stipendium neutri datur: victor uterque in Italiam venire potest. Quod ego vos moneo, quæsoque ut animadvertatis; neu cogatis necessitatibus privatim mihi consulere. Hispaniam citeriorem, quæ non ab hostibus tenetur, nos aut Sertorius ad internecionem vastavimus; præter maritimas civitates, quæ ultro" nobis sumtui onerique. Gallia superiore anno Metelli exercitum stipendio frumentoque aluit: et nunc malis fructibus ipsa vix agitat. Ego non rem familiarem modo, verum etiam fidem" consumsi. Reliqui vos estis: qui nisi

NOTE

n In cervicibus] Id est, qui non longe ab Italia erant, eamque urgebant.

• Pyrenæum] Pyrenæi vocantur montes qui Hispaniam a Gallia dividunt.

P Laletaniam] Regio est Hispaniæ, quæ postea Gotholania, hodie Catalogne dicitur.

a Indigetes] Alii legunt Ilergetum: suntque, cum iis, quos Livius Ilercaones vocat, Tarraconensis Hispaniæ populi.

Ex ambitione] Id est, ad serviendum ambitioni et commoditatibus meis.

Sucronem] Sucro Hispaniæ Tarraconensis urbs est et fluvius.

t Durium] Durius fluvius est Hispaniæ, qui Lusitaniam terminat a Meridie.

" Ultro] Id est, quæ, dum in nostros usus servandas judicamus, nobis sunt oneri.

v Malis] Propter anni et tempestatis infœcunditatem. Gall. dicimus, La mauvaise année; La muuraise sai

son.

w Fidem] Indicat, se undiquaque ab amicis, a quibus jam non amplius

subvenitis, invito et prædicente me, exercitus hinc, et cum eo omne bellum Hispaniæ in Italiam transgredientur.

Namque his, præter solita vitiosis magistratibus, cum per omnem provinciam infœcunditate biennii proximi grave pretium fructibus esset. Non. Grave multum.'

6

Hi saltibus occupatis, tum externorum agros invasere : frumentique ex inopia gravi satias facta. Idem, Satias

pro satietas.'

6

Neque jam sustineri poterat immensum aucto mari, et vento gliscenti. Idem, Gliscit est congelascit, colligitur,

ignescit, crescit.'

Ac tum maxime, uti solet extremis in rebus, sibi quisque carissimum domi recordari, cunctique omnium ordinum extrema munia sequi. Idem, Munia, officia.'

6

Et forte in navigando cohors una, grandi faselo° vecta a ceteris deerravit, marique placido a duobus prædonum myoparonibus circumventa. Idem, in voce Faselus, et Myoparo.

Eum, atque Metrophanem senatus magna industria perquirebat, cum per tot scaphas, quas ad ostia cum paucis fidis percunctatum miserant. Idem, et Charis. lib. 1.

Duos quam maximos utres levi tabulæ subjecit: qua super omni corpore quietus invicem tractu pedis quasi gubernator existeret: ea inter molem, atque insulam mari vitabundus classem hostium ad oppiduma pervenit. Idem. Nam qui enare conati fuerant," icti sæpe ferramentis

a Qui tentaverant natando aqua evadere.

NOTE

ausit petere, mutuam pecuniam pro piratica, ex duabus dissimilibus forRepublica sumsisse.

× Tum externorum] Lipsius ingeniose pro tum externorum, Termestinorum reposuit. Sunt enim illi citerioris Hispaniæ populi,

• Faselo] Navigii genus est, quod velis et remis agi potest.

Myoparonibus] Myoparo navis est

mata.

navium, aut vulnerati a suis, aut afflicti alveos, undarum vi, mulcato fœde corpore, postremo tamen periere. Idem, et Arusian. Messus.

Nam tertia tunc erat, et sublima nebula cœlum obscurabat. Non.

Illum nautis forum. Idem.

ORATIO MACRI LICINII

TRIBUNI PLEBIS AD PLEBEM.

Si, Quirites, parum existimaretis, quod inter jus a majoribus relictum vobis, et hoc a Sylla paratum servitiumf interesset multis mihi disserendum fuit, docendumque, quas ob injurias, et quotiens a patribus armata plebes secessisset; utique vindices paravisset omnis juris sui, tribunos plebis. Nunc hortari modo reliquum est, et ire primum2 via, qua capessendam arbitror libertatem. Neque me præterit, quantas opes nobilitatis solus, impotens, inanih specie magistratus, pellere dominatione incipiam; quantoque tutius factio noxiorum agat, quam soli innocentes. Sed præter spem bonam ex vobis, quæ metum vicit, statui, certaminis adversa pro libertate potiora esse forti viro,

NOTE

ad Cyzicenos misit, qui adventare se eos doceret: qua de re vide sis Florum III. 5.

b Alveos] Id est, Carinas, aut imas navium partes.

c Mulcato] Vulgo multato, vel mulctato. Gall. Froissé.

d Forum] Antique; usitatus est enim numerus pluralis fori pro navium tabulatis, per quæ nautæ feruntur. Gall. Le Tillac.

e Macri Licinii] Secutus sum eorum correctionem, qui pro Lepido Licinium posuerunt; eo præsertim inductus quod Lepidi Æmiliæ gentis cognomen fuerit, quæ Patricia, cui

que aditus ad Tribunatum non fuit. Oratio difficilis est, utpote incitata, concisa, ex pectore denique veri et maxime politici Romani extorta.

f Servitium] Hoc dicit quia Tribunatus jura et potestatem imminuerat, et tantum non penitus sustulerat Sylla.

8 Ire primum] Necessarium est omnino, ut qui aliis viam ostendit, ipse eam primus calcet: neque aliud magis ineptum videtur quam aliis onus imponere, quod tute digitulo attingere nolis.

h Inani] Dixi antea Tribunis a Sylla inane nomen relictum esse.