BOOK IX. - WAR WITH THE RUTULI.
IRIS urges Turnus to attack the Trojans (vv. 1-24). The Rutuli obey and advance (vv. 25-54). The Trojans remain in camp (vv. 55-68), and Turnus attacks the ships (vv. 69–76). Cybele, appealing to Jove to save them (vv. 83–106), induces him to turn them into nymphs (vv. 107–122). Turnus, undaunted, addresses his troops (vv. 127-158), who retire to refreshment and rest (vv. 159–166). Nisus proposes to his friend Euryalus to go through the besiegers' camp and report to Æneas (vv. 176–223) ; they speak with the commanders (vv. 224-246); these accept the offer (vv. 247-256), and Ascanius offers rewards (vv. 260-281). Euryalus commends his mother to Ascanius (vv. 281-295), who makes the required promises, and the youths are armed and set out (vv. 296-313). They slaughter the Rutuli (314--366), but after passing through the lines in safety, they are surprised by a troop of Latins and slain, first having slain the leader Volcens (vv. 367-445). Mourning of Euryalus' mother (vv. 473-502). The storming of the camp (vv. 503–524). Various incidents of the fight (vv. 530-620). Feat of Ascanius (vv. 621-663). The Trojans make a sally (vv. 664-716). Turnus is shut into the camp (v. 728), but is forced to retire, and leaps into the Tiber (v. 815).
TQUE ea diversa penitus dum parte geruntur,
Irim de caelo misit Saturnia Iuno
audacem ad Turnum. Luco tum forte parentis Pilumni Turnus sacrata valle sedebat.
Ad quem sic roseo Thaumantias ore locuta est: 'Turne, quod optanti divom promittere nemo auderet, volvenda dies en attulit ultro.
Aeneas urbe et sociis et classe relicta
sceptra Palatini sedemque petit Euandri.
Nec satis extremas Corythi penetravit ad urbes Lydorumque manum collectos armat agrestis.
Quid dubitas? Nunc tempus equos, nunc poscere currus. Rumpe moras omnis et turbata arripe castra.' Dixit et in caelum paribus se sustulit alis ingentemque fuga secuit sub nubibus arcum. Agnovit iuvenis duplicisque ad sidera palmas
sustulit, ac tali fugientem est voce secutus: 'Iri, decus caeli, quis te mihi nubibus actam detulit in terras? Unde haec tam clara repente tempestas? Medium video discedere caelum palantisque polo stellas. Sequor omina tanta, quisquis in arma vocas.' processit summoque hausit de gurgite lymphas, multa deos orans, oneravitque aethera votis.
Iamque omnis campis exercitus ibat apertis, dives equum, dives pictaï vestis et auri; Messapus primas acies, postrema coercent Tyrrhidae iuvenes, medio dux agmine Turnus, ceu septem surgens sedatis amnibus altus per tacitum Ganges aut pingui flumine Nilus cum refluit campis et iam se condidit alveo. Hic subitam nigro glomerari pulvere nubem prospiciunt Teucri ac tenebras insurgere campis. Primus ab adversa conclamat mole Caicus : 'Quis globus, o cives, caligine volvitur atra? Ferte citi ferrum, date tela, ascendite muros, hostis adest, heia !' Ingenti clamore per omnis condunt se Teucri portas et moenia complent. Namque ita discedens praeceperat optumus armis Aeneas siqua interea fortuna fuisset,
neu struere auderent aciem neu credere campo; castra modo et tutos servarent aggere muros. Ergo etsi conferre manum pudor iraque monstrat, obiciunt portas tamen et praecepta facessunt armatique cavis expectant turribus hostem. Turnus ut ante volans tardum praecesserat agmen viginti lectis equitum comitatus, et urbi improvisus adest; maculis quem Thracius albis portat equus cristaque tegit galea aurea rubra.
vertitur arma tenens et toto vertice supra est.
The Rutuli Attack the Ships.
'Ecquis erit, mecum, iuvenes, qui primus in hostem? En,' ait et iaculum attorquens emittit in auras, principium pugnae, et campo sese arduus infert. Clamore excipiunt socii fremituque sequuntur horrisono: Teucrum mirantur inertia corda, non aequo dare se campo, non obvia ferre
arma viros, sed castra fovere. Huc turbidus atque huc lustrat equo muros aditumque per avia quaerit.
Ac veluti pleno lupus insidiatus ovili
cum fremit ad caulas, ventos perpessus et imbris, nocte super media; tuti sub matribus agni balatum exercent, ille asper et improbus ira saevit in absentis, collecta fatigat edendi ex longo rabies et siccae sanguine fauces: haud aliter Rutulo muros et castra tuenti ignescunt irae, duris dolor ossibus ardet. Qua temptet ratione aditus et quae via clausos excutiat Teucros vallo atque effundat in aequum? Classem, quae lateri castrorum adiuncta latebat, aggeribus saeptam circum et fluvialibus undis, invadit sociosque incendia poscit ovantis atque manum pinu flagranti fervidus implet. Tum vero incumbunt, urget praesentia Turni, atque omnis facibus pubes accingitur atris. Diripuere focos; piceum fert fumida lumen taeda et commixtam Volcanus ad astra favillam. Quis deus, o musae, tam saeva incendia Teucris avertit? Tantos ratibus quis depulit ignes? Dicite. Prisca fides facto, sed fama perennis. Tempore quo primum Phrygia formabat in Ida Aeneas classem et pelagi petere alta parabat, ipsa deum fertur genetrix Berecyntia magnum vocibus his adfata Iovem: 'Da, nate, petenti, quod tua cara parens domito te poscit Olympo. 67 qua vi. R.
[Pinea silva mihi, multos dilecta per annos] lucus in arce fuit summa, quo sacra ferebant, nigranti picea trabibusque obscurus acernis : has ego Dardanio iuveni, cum classis egeret, laeta dedi; nunc sollicitam timor anxius angit. Solve metus atque hoc precibus sine posse parentem : ne cursu quassatae ullo neu turbine venti vincantur, prosit nostris in montibus ortas.' Filius huic contra, torquet qui sidera mundi : 'O genetrix, quo fata vocas, aut quid petis istis? Mortaline manu factae immortale carinae fas habeant certusque incerta pericula lustret Aeneas? Cui tanta deo permissa potestas? Immo ubi defunctae finem portusque tenebunt Ausonios olim, quaecumque evaserit undis Dardaniumque ducem Laurentia vexerit arva, mortalem eripiam formam magnique iubebo aequoris esse deas, qualis Nereia Doto
et Galatea secant spumantem pectore pontum. Dixerat idque ratum Stygii per flumina fratris, per pice torrentis atraque voragine ripas adnuit et totum nutu tremefecit Olympum.
Ergo aderat promissa dies et tempora Parcae debita complerant, cum Turni iniuria Matrem admonuit ratibus sacris depellere taedas. Hic primum nova lux oculis offulsit et ingens visus ab Aurora caelum transcurrere nimbus Idaeique chori; tum vox horrenda per auras excidit et Troum Rutulorumque agmina complet : 'Ne trepidate meas, Teucri, defendere navis neve armate manus: maria ante exurere Turno quam sacras dabitur pinus. Vos ite solutae,
ite deae pelagi genetrix iubet.' Et sua quaeque continuo puppes abrumpunt vincula ripis delphinumque modo demersis aequora rostris
ima petunt. Hinc virgineae (mirabile monstrum) quot prius aeratae steterant ad litora prorae reddunt se totidem facies pontoque feruntur.
Obstipuere animis Rutuli, conterritus ipse turbatis Messapus equis, cunctatur et amnis rauca sonans revocatque pedem Tiberinus ab alto. At non audaci Turno fiducia cessit ;
ultro animos tollit dictis atque increpat ultro: 'Troianos haec monstra petunt, his Iuppiter ipse auxilium solitum eripuit, non tela neque ignes exspectans Rutulos. Ergo maria invia Teucris
nec spes ulla fugae rerum pars altera adempta est. Terra autem in nostris manibus, tot milia gentes arma ferunt Italae. Nil me fatalia terrent, siqua Phryges prae se iactant, responsa deorum : sat fatis Venerique datum, tetigere quod arva fertilis Ausoniae Troes. Sunt et mea contra fata mihi, ferro sceleratam exscindere gentem, coniuge praerepta: nec solos tangit Atridas iste dolor solisque licet capere arma Mycenis. Sed periisse semel satis est: peccare fuisset ante satis penitus modo non genus omne perosos femineum. Quibus haec medii fiducia valli fossarumque morae, leti discrimina parva, dant animos. At non viderunt moenia Troiae Neptuni fabricata manu considere in ignis? 'Sed vos, o lecti, ferro qui scindere vallum apparat et mecum invadit trepidantia castra.' Non armis mihi Volcani, non mille carinis
est opus in Teucros; addant se protinus omnes Etrusci socios; tenebras et inertia furta Palladii caesis summae custodibus arcis
ne timeant, nec equi caeca condemur in alvo:
121 Rejected. R. After 122. Eds.
130 expectant. Eds. 146-7 After 72. R.
135 datum est. Eds. 146 sic. R.
« IndietroContinua » |