Immagini della pagina
PDF
ePub

nam gentium sumus? quam rem publicam habemus? in qua urbe vivimus? Hic, hic sunt in nostro numero, patres conscripti, in hoc orbis terrae sanctissimo gravissimoque consilio, qui de nostrum omnium interitu, qui de huius urbis atque adeo de orbis 5 terrarum exitio cogitent. Hosce ego video et de re publica sententiam rogo, et quos ferro trucidari oportebat, eos nondum voce vulnero. Fuisti igitur apud Laecam illa nocte, Catilina; distribuisti partes Italiae; statuisti quo quemque proficisci placeret, delegisti quos Romae relinqueres, quos tecum educeres, discripsisti 10 urbis partes ad incendia, confirmasti te ipsum iam esse exiturum, dixisti paululum tibi esse etiam nunc morae, quod ego viverem. Reperti sunt duo equites Romani, qui te ista cura liberarent et sese illa ipsa nocte paulo ante lucem me in meo lectulo interfecturos esse pollicerentur. Haec ego omnia, vixdum etiam 10 15 coetu vestro dimisso, comperi, domum meam maioribus praesidiis munivi atque firmavi, exclusi eos, quos tu ad me salutatum [mane] miseras, cum illi ipsi venissent, quos ego iam multis ac summis viris ad me id temporis venturos praedixeram.

3. sanctissimo consilio, wie Hor. C. 4, 5, 4 patrum sancto consilio, Liv. 30, 16, 3 id erat sanctius apud illos consilium. Val. Max. II, 6, 4 sanctissimum cons. vom Areopag.

nostrum s. § 17 a. E. und Madvig § 297, a, Anm.

4. adeo de: de wiederholt, wie p. Cluent. 79: C. Junium clamore de foro atque adeo de civitate esse sublatum.

5. ego, ich der Consul.

6. nondum voce vulnero, weil er sie weder namentlich bezeichnet noch mit einer gerichtlichen Anklage einschreitet.

7. igitur, mit Zurückweisung auf die Frage num negare audes, die Cat. unbeantwortet gelassen und so die Thatsache nicht geleugnet hatte.

9. discripsisti, vgl. Cat. II, 6. III, 14. p. Sulla 52; discribere, nicht describere sagten die Lateiner, wo die Bedeutung distribuere, dividere, disponere zu Grunde liegt.

11. etiam nunc. Dafür wollten

Ernesti und andere etiam tum schreiben, wegen der von einem Praeteritum abhängigen oratio obliqua. Allein hier wäre etiam tum sogar unrichtig, da die Sache, welche aus vergangener Zeit angeführt wird, auch in der Gegenwart noch ihre volle Geltung hat.

12. duo equites: der eine war C. Cornelius, den Cic. p. Sulla 18 u. 52 allein nennt; der zweite nach Sall. c. 28 der Senator L. Vargunteius, von dem Orelli vermuthet, dass er erst in senatum allectus war und so dem Redner unwürdig erschien Senator genannt zu werden. Allein Varg. war bereits 75 v. Chr. Quaestor mit Cicero. Eher ist anzunehmen, dass er de ambitu verurtheilt seinen Sitz im Senat verloren hatte (s. zu p. Sulla 17); wenigstens erwähnt Cic. p. Sulla 6 ein solches iudicium, bei dem den V. die senatorische Partei fast ganz verlassen hatte.

13. lectulo, s. zu IV, 17. 14. vixdum etiam, s. zu § 1. 16. salutatum, zur Begrüssung am frühen Morgen.

5. Quae cum ita sint, Catilina, perge quo coepisti, egredere aliquando ex urbe; patent portae: proficiscere. Nimium diu te imperatorem tua illa Manliana castra desiderant. Educ tecum etiam omnes tuos, si minus, quam plurimos; purga urbem. Magno me metu liberabis, dum modo inter me atque te murus 5 intersit. Nobiscum versari iam diutius non potes: non feram, 11 non patiar, non sinam. Magna dis immortalibus habenda est atque huic ipsi Iovi Statori, antiquissimo custodi huius urbis, gratia, quod hanc tam taetram, tam horribilem tamque infestam rei publicae pestem totiens iam effugimus. Non est saepius in 10 uno homine summa salus periclitanda rei publicae. Quam diu mihi, consuli designato, Catilina, insidiatus es, non publico me praesidio, sed privata diligentia defendi. Cum proximis comitiis consularibus me consulem in campo et competitores tuos interficere voluisti, compressi conatus tuos nefarios amicorum prae- 15 sidio et copiis, nullo tumultu publice concitato; denique, quotienscumque me petisti, per me tibi obstiti, quamquam videbam perniciem meam cum magna calamitate rei publicae esse con12 iunctam. Nunc iam aperte rem publicam universam petis; tem

1. quae cum ita sint. Ueber den logischen Zusammenhang der folgenden bei affectvoller Rede angewendeten Asyndeta s. Nägelsb. lat. Stil. §201, wo fast das ganze Capitel trefflich zergliedert ist.

5. murus intersit. Plut. Cic. 16: τέλος ἀναστὰς ὁ Κικέρων προσέ ταξεν αὐτῷ τῆς πόλεως ἀπαλ λάττεσθαι· δεῖν γὰρ αὐτοῦ μὲν λόγοις, ἐκείνου δ' ὅπλοις πολιτευομένου μέσον εἶναι τὸ τεῖχος.

6. non feram, non patiar, non sinam. Um den Gedanken 'ich werd' es unter keinen Umständen zulassen' so stark als möglich auszudrücken, hat C. drei synonyme Verba gesetzt mit der noch steigernden Form der Anaphora. Treffend übersetzt L. Mezger: ich kann es, ich will es, ich darf es nicht dulden.

7. atque huic: Verbindung von Genus und Species, wie auch oft im Griech., so in der bekannten homerischen Wendung Τρωάς τε καὶ ExTopa. Warum ist huic ipsi beigefügt?

8. antiquissimo wegen der De

dication des Tempels durch Romulus, s. Liv. I, 12.

10. in uno homine periclitanda, wie man auch im Griech. sagt, z. B. Luc. Jupp. Trag. c. 4: Tà nuέteoα ἐν ἑνὶ ἀνδρὶ κινδυνεύεται. Thucyd. II, 35 etc. Die Bedeutung der Praeposition wird durch die Wendung klar: 'nicht darf es öfters auf éinem Manne beruhen, dass die Existenz des Staats gefährdet werde'. 13. comitiis cons. Einl. § 14. 14. in campo, sc. Martio.

competitores, den D. Junius Silanus und L. Licinius Murena, die gewählt wurden, und den Rechtsgelehrten Servius Sulpicius.

16. nullo tumultu publice concitato, ohne von Staatswegen einen Kriegslärm zu erregen, daher so viel als 'ohne öffentlichen Aufruf zur Bewaffnung', s. II, 26. 28 u. zu III, 4. Davon verschieden steht tumultus III, 7, wo es übertragen die innere Unruhe (Angst) bezeichnet.

17. per me, d. i. meis copiis, im Gegensatz von publicis.

pla deorum immortalium, tecta urbis, vitam omnium civium, Italiam denique totam ad exitium ac vastitatem vocas. Quare quoniam id, quod est primum et quod huius imperii disciplinaeque maiorum proprium est, facere nondum audeo, faciam id, 5 quod est ad severitatem lenius et ad communem salutem utilius. Nam si te interfici iussero, residebit in re publica reliqua coniuratorum manus: sin tu, quod te iam dudum hortor, exieris, exhaurietur ex urbe [tuorum comitum] magna et perniciosa sentina rei publicae. Quid est, Catilina? num dubitas id imperante 13 10 me facere, quod iam tua sponte faciebas? Exire ex urbe iubet consul hostem. Interrogas me: num in exilium? non iubeo, sed, si me consulis, suadeo.

6. Quid est enim, Catilina, quod te iam in hac urbe delectare possit? in qua nemo est extra istam coniurationem perdi15 torum hominum, qui te non metuat, nemo, qui non oderit. Quae nota domesticae turpitudinis non inusta vitae tuae est? quod privatarum rerum dedecus non haeret in fama? quae libido ab oculis, quod facinus a manibus umquam tuis, quod flagitium a toto corpore afuit? cui tu adulescentulo, quem corruptelarum 20 inlecebris inretisses, non aut ad audaciam ferrum aut ad libidi

3. quod est primum: wir sagen: 'was das erste wäre'; huius imperii, d. i. nicht schlechtweg potestatis consularis, sondern es ist von der ausserordentlichen durch den Beschluss videant consules etc. übertragenen Gewalt zu verstehn, die allein ein (jedoch nur vom Senat verliehenes) Recht über Leben und Tod gewährte, wie auch II, 3. p. Sulla 21.

5. ad severit. lenius = si severitatem spectes; so der rhetorischen Concinnität willen im Gegensatz zu ad c. salutem utilius. So hat auch I, 23 (ut a me non eiectus ad alienos, sed invitatus ad tuos esse videaris) der Gegensatz den Zusatz ad alienos veranlasst, wo man ohne Noth isse für esse schreiben wollte.

8. sentina reip. als éin Begriff zu fassen. Erläuternd ist die Stelle des Sall. c. 37: omnes, quos flagitium aut facinus domo expulerat, ii Romam tamquam in sentinam confluxerant. Der Genetiv tuorum

comitum, wofür man eher t. sociorum erwartet hätte, scheint eine Glosse, welche Annahme verschiedene Bedenken, welche die Stelle erregt hat, beseitigen würde.

10. faciebas für facere volebas, wie eine Handschrift aus Glosse wirklich liest. Vgl. II, 14 eiciebam u. Verr. V, 129 veniebant 'sie waren Willens zu kommen'.

11. num 'doch nicht?'

14. coniurationem im concreten Sinne 'verschworene Schaar', vgl. advocatio p. Sulla 81.

16. Die domestica turpitudo begreift die Schändlichkeiten seines häuslichen und Familienlebens, das dedecus privatarum rerum den Schimpf des Privatlebens (im Verkehr mit anderen), dessen Wirkungen über den beschränkteren Kreis der Familie hinaus gehen.

19. cui adulescentulo, s. Sall. Cat. 14, § 5 f. Die Deminutivform zur Bezeichnung eines schwachen, leicht verführbaren Jünglings.

14 nem facem praetulisti? Quid vero? nuper, cum morte superioris uxoris novis nuptiis domum vacuefecisses, nonne etiam alio incredibili scelere hoc scelus cumulasti? quod ego praetermitto et facile patior sileri, ne in hac civitate tanti facinoris immanitas aut exstitisse aut non vindicata esse videatur. Praetermitto rui- 5 nas fortunarum tuarum, quas omnes impendere tibi proximis Idibus senties: ad illa venio, quae non ad privatam ignominiam vitiorum tuorum, non ad domesticam tuam difficultatem ac turpitudinem, sed ad summam rem publicam atque ad omnium no15 strum vitam salutemque pertinent. Potestne tibi haec lux, Cati- 10 lina, aut huius caeli spiritus esse iucundus, cum scias esse horum neminem qui nesciat, te pridie Kalendas Ianuarias Lepido et Tullo consulibus stetisse in comitio cum telo? manum consu

1. facem praetulisti. Das Bild hergenommen von Sklaven, die bei Nacht ihren Herren mit einer Fackel voranleuchteten. Die Fackel des Cat. war nicht blos Wegweiserin, sondern diente auch zur heftigeren Entzündung sinnlicher Lust.

2. vacuefecisses, eine Beschuldigung, die weder Sallustius noch andere Schriftsteller vorbringen.

alio scelere. Sall. Cat. 15 postremo captus amore Aureliae Orestillae, cuius praeter formam nihil umquam bonus laudavit, quod ea nubere illi dubitabat, timens privignum adulta aetate, pro certo creditur necato filio vacuam domum scelestis nuptiis fecisse. Quae quidem res mihi in primis videtur causa fuisse facinoris maturandi.

5. non vindicata, was dadurch möglich war, dass das römische Criminalrecht nur den Anklageprocess kannte, und, wo kein Kläger auftrat, auch der Staat oder die Magistrate ein Gerichtsverfahren nicht einleiteten. Mit Recht beklagt der Redner als ein Zeichen einer tiefverderbten Zeit, dass selbst bei einem solchen Verbrechen niemand gewagt hatte Catilina anzuklagen.

6. proximis Idibus, an denen, nachdem seine Unternehmung jetzt als missglückt zu betrachten sei,

sicher die Aufkündigung der geliehenen Capitalien erfolgen werde. Geschieht dies, so muss Cat. an den Idus fühlen, dass der gänzliche Verlust seiner verpfändeten Güter unvermeidlich eintreten werde, neml. an den folgenden Kalenden, dem gewöhnlichen Zahltage.

7. ad privatam ignominiam vitiorum t., persönliche Schmach, die an deinen Lastern haftet.

8. difficultatem, Verr. IV, 11 quaerendum est, num tanta difficultas eum rei nummariae tenuerit.

9. ad summam rem p. 'auf das Gesammt wohl, den Bestand des Staats', wie p. Rosc. Am. 148 summa res p.in huius periculo tentatur. Dabei geht der Begriff geradezu in die Bedeutung 'höchste Gefahr des Staats' über, wie III, 13 consului, de summa re p. quid fieri placeret. p. Sest. 24 omnes summae rei p. a consulibus petendum esse auxilium arbitrabantur.

10. spiritus 'Hauch, Luft', s. IV, 7 hoc communi spiritu.

12. M'. Aemilio Lepido, C. Volcatio Tullo coss. vom J. 66, am Tage vor dem beabsichtigten Morde der neu ernannten Consuln Cotta und Torquatus, s. Einl. § 4.

13. in comitio, im Singular locale Bezeichnung von jenem wichtigsten

-:

lum et principum civitatis interficiendorum causa paravisse? sceleri ac furori tuo non mentem aliquam aut timorem tuum, sed fortunam pópuli Romani obstitisse? Ac iam illa omitto neque enim sunt aut obscura aut non multa commissa postea 5 quotiens tu me designatum, quotiens consulem interficere voluisti! quot ego tuas petitiones ita coniectas, ut vitari posse non viderentur, parva quadam declinatione et, ut aiunt, corpore effugi! Nihil adsequeris, neque tamen conari ac velle desistis. Quotiens 16 tibi iam extorta est sica ista de manibus! quotiens excidit aliquo 10 casu et elapsa est! quae quidem quibus abs te initiata sacris ac devota sit, nescio, quod eam necesse putas esse in consulis corpore defigere.

7. Nunc vero quae tua est ista vita? Sic enim iam tecum loquar, non ut odio permotus esse videar, quo debeo, sed ut 15 misericordia, quae tibi nulla debetur. Venisti paulo ante in senatum. Quis te ex hac tanta frequentia, tot ex tuis amicis ac necessariis salutavit? Si hoc post hominum memoriam contigit nemini, vocis exspectas contumeliam, cum sis gravissimo iudicio taciturnitatis oppressus? Quid? quod adventu tuo ista subsellia 20 vacuefacta sunt, quod omnes consulares, qui tibi persaepe ad Theile des Forums, der zu Volksversammlungen bestimmt war.

2. mentem aliquem 'eine Anwandlung von Besinnung'.

4. neque postea = nam et nota sunt et multa (alia) postea a te commissa.

6. petitiones, das eigentliche Wort von den Angriffsweisen der Gladiatoren; s. Cic. Orat. 228.

7. corpore, mit dem Körper, nicht durch eine Wehr oder Rüstung; vgl. Curtius 6, 1, 4: alia tela clipeo, corpore alia vitabat.

10. Nach elapsa est haben die Handschr. noch den Satz: tamen ea carere diutius non potes, der offenbares Einschiebsel aus § 24 ist.

11. devota 'sit, um einem Gotte nach glücklicher Vollbringung eines beabsichtigten Mordes geweiht zu werden, was im Alterthum öfters mit solchen Waffen geschah, durch die ein bedeutender Mord vollbracht worden war. Vgl. Tac. Ann. 15, 74.

13. nunc vero'vollends jetzt', wo aus der Schmach, die du so eben

erfahren hast, dir klar sein muss, wie verachtet du bist.

15. nulla vor debetur steht nicht geradezu für non, sondern während richtig gesagt werden konnte misericordia tibi nulla debetur, wurde das kräftigere nulla ('was dir mit nichten gebührt') auch in der relativen Anknüpfung festgehalten. Andere Verbindungen der Art, wie nullus dixeris (statt ne dixeris), gehören der Sprache der Komiker, d. h. der Vulgärsprache an.

17. contigit nemini. Da contingere nach ursprünglicher Bedeutung das was sich zusammenfügt, zutrifft' bezeichnet, so steht es nicht ausschliesslich von glücklichen Ereignissen; s. ad Fam. 11, 16, 2 L. Lamia a Gabinio consule relegatus est, quod ante id tempus civi Romano Romae contigit nemini. 18. vocis taciturnitatis, in gehobener rhetorischer Sprache für loquentium tacitorum, wie es § 20 heisst.

20. tibi

[blocks in formation]
« IndietroContinua »