Immagini della pagina
PDF
ePub

moenibusque se certe, etsi non armis, ab hoste videbantur defensuri.

7 Romam ne has quidem reliquias superesse civium sociorumque, sed occidione occisum cum consulibus duobus exercitum 8 deletasque omnes copias adlatum fuerat. numquam salva urbe tantum pavoris tumultusque intra moenia Romana fuit. itaque succumbam oneri, neque adgrediar narrare, quae edissertando mi9 nora vero faciam. consule exercituque ad Trasumennum priore anno amisso non vulnus super vulnus, sed multiplex clades, cum duobus consulibus duo consulares exercitus amissi nuntiabantur, 10 nec ulla iam castra Romana nec ducem nec militem esse; Hannibalis Apuliam Samnium ac iam prope totam Italiam factam. nulla 11 profecto alia gens tanta mole cladis non obruta esset. conpares cladem ad Aegatis insulas Carthaginiensium proelio navali acceptam, qua fracti Sicilia ac Sardinia cessere, inde vectigalis ac stipendiarios fieri se passi sunt, aut pugnam adversam in Africa, cui postea hic ipse Hannibal succubuit: nulla ex parte conparandae 55 sunt, nisi quod minore animo latae sunt. P. Furius Philus et M. Pomponius praetores senatum in curiam Hostiliam vocaverunt, ut

18, 9. moenibus, hinter Mauern;
armis, im freien Felde. certe,
etsi nach Analogie von 2, 43, 8
etsi non
saltem doch setzt
sonst L. etsi nur im verkürzten,
negativen Concessivsatze in Verbin-
dung mit Adiectiven oder Partici-
pien, 27, 40, 9 gaudium meritum
certe, etsi non honestum, 25, 6, 2;
bei Ausschluss von Substantivbe-
griffen bloss si, wie auch hier gc-
lesen wird, c. 29, 11. 21, 41, 8 re-
spiceret si non patriam victam,
domum certe.

54,7-57. Ereignisse in Rom, nach römischer Quelle.

[ocr errors]

7. 8. occ. occisum, von einer vollständigen Niederlage, 28, 43, 10; vgl. auctibus augere 29, 27, 3. salva u. also mit Ausnahme der Schreckenstage nach der Schlacht an der Alia, c. 50, 1. 26, 41, 12; der terror Cimbricus ist geringer, Iweil der Feind in weiterer Ferne stand und keine so grosse Armee vernichtet war. edissertando, vollständig, bis ins Einzelne schildern; das Verbum ἅπαξ εἰρ. in der Prosa und archaisch, wie auch das catonische dissertare; classisch edisserere 27, 7, 4.

minora vero, wie oft maiora vero 21, 32, 7. 27, 44, 10; Sallust. Cat. 3, 2 bezeichnet

als die erste Schwierigkeit der Historiographie, quod facta dictis exaequanda sunt.

9. 10. multiplex (zu c. 36, 1), hier etwa verdoppelt; Appian Hann. 25 berechnet den Verlust der Römer und Bundesgenossen seit Beginn des Krieges auf nahezu 200000 Mann. castra, Feldarmee, indem von den Garnisonen in Rom und andern Plätzen abgesehen wird. mole nachdrucksvoller als tam gravi clade; auch wird das Adiectiv molestus in diesem Sinne nicht gebraucht.

11. Sardinia c. nicht unmittelbar in Folge des Friedensschlusses; aber weil die im J. 238 erfolgte Cession als Zusatzartikel dem Frieden beigeschrieben wurde, betrachten sie namentlich Redner als zu demselben gehörig. Zu 21, 1, 5 und 40, 5. inde, in Folge davon, weil die Kriegsentschädigung eine Folge des Abzuges aus Sicilien war, nicht temporal zu fassen; doch ist die Lesart unsicher. vectig. ac stip. zu 21, 41, 7. cui, in qua. nisi quod, obschon der zugegebene Vergleichungspunct eine wesentliche Verschiedenheit in sich schliesst.

55, 1-3. praetores, c. 35, 5. curiam Hostiliam, gestiftet von

de urbis custodia consulerent: neque enim dubitabant deletis exer- 2 citibus hostem ad oppugnandam Romam, quod unum opus belli restaret, venturum. cum in malis sicuti ingentibus ita ignotis ne 3 consilium quidem satis expedirent, obstreperetque clamor lamentantium mulierum, et nondum palam facto vivi mortuique [et] per omnes paene domos, promiscue conplorarentur, tum Q. Fabius 4 Maximus censuit equites expeditos et Appia et Latina via mittendos, qui obvios percunctando aliquos profecto ex fuga passim dissipatos fore- referant, quae fortuna consulum atque exercituum sit, et, si quid dii inmortales, miseriti imperi, relicum Ro- 5 mani nominis fecerint, ubi eae copiae sint; quo se Hannibal post proelium contulerit, quid paret, quid agat acturusque sit. haec 6 exploranda noscendaque per inpigros iuvenes esse: illud per patres ipsos agendum, quoniam magistratuum parum sit, ut tumultum ac trepidationem in urbe tollant, matronas publico arceant continerique intra suum quamque limen cogant, conploratus familiarum coerceant, silentium per urbem faciant, nuntios rerum omnium 7 ad praetores deducendos curent, suae quisque fortunae domi auctorem expectent, custodesque praeterea ad portas ponant, qui pro- 8 hibeant quemquam egredi urbem, cogantque homines nullam nisi urbe ac moenibus salvis salutem sperare. ubi conticuerit [recte]

[ocr errors]

Tullus Hostilius, das älteste und
bis auf Cäsar gewöhnlichste Ver-
sammlungslokal des Senates. ne-
que dubitabant verbindet L. oft als
verbum sentiendi mit dem Accus.
cum inf. während Cäsar und Cicero
quin folgen lassen. sicuti
ita, ebenso als; verschieden von
ut .. ita, zwar aber. 23, 34, 12.
-obstreperet, die Präposition deutet
die durch den Lärm verursachte
Störung der Berathung an. pa-
lam facto, nach Analogie der Abl.
absol. conperto, explorato, wozu
das Subject aus dem Zusammen-
hange zu ergänzen.

4. 5. expeditos, vgl. § 6 inpigros. Appia via c. 1, 12, wie in Prosa immer sacra via 2, 13, 11, wogegen viersylbige Adiectiva gewöhnlich nachgestellt werden, via fornicata c. 36, 8, via Flaminia c. 11, 5, Nomentana 3, 52, 3. obvios, zu c. 7, 11. miseriti, 27, 33, 11. proelium, von unsicherer Ableitung, zwar gewöhnlich von unbedeutenderen Treffen, daher levia, tumultuaria pr. u. ä. 29, 36, 4, doch auch pr. Cannense bei Seneca, exc. controv. 5, 7. Gellius 6, 18, 2 u. A. paret, agat, zu 21, 7, 1.

Livius B. 22.

6-8. illud wird durch ut ponant in seine Theile zerlegt; die Stadt wird in Belagerungszustand erklärt. - tumultum ac trep. 21, 33, 8 und oft, wie auch terror ac tum. gerne verbunden werden. coerceant: Plut. Fab. 18 mέvdovs δὲ καὶ τόπον καὶ χρόνον ὥρισε κατ' οἰκίαν ἀποθρηνεῖν κελεύσας ἐφ' ἡμέραις τριάκοντα τὸν βουλόμενον. expectent, mit Wechsel des Subjectes statt: ut suae quemque f. d. a. expectare iuberent. urbem: bei Cicero, Cäsar, Sallust müsste es urbe heissen, da sie egredi nur dann transitiv gebrauchen, wenn es bedeutet eine Grenze überschreiten', wie flumen Sall. Jug. 110, 8, fines Caes. b. G. 1, 44 und bildlich egredi modum, veritatem; bei L. zeigt sich in der Redensart egr. urbem entweder eine weitere Ausdehnung jenes Gebrauches, oder die betr. Stellen, wie 29, 6, 4 sind verdorben. nullam, also nicht in der Flucht, c. 53, 5, wie nach der Schlacht an der Alia. recte passt weder zu conticuerit noch zu revocandos und ist wohl Dittographie..

6

tumultus, tum in curiam patres revocandos consulendumque de urbis custodia esse.

56 Cum in hanc sententiam pedibus omnes issent, submotaque foro per magistratus turba patres diversi ad sedandos tumultus discessissent, tum demum litterae a C. Terentio consule adlatae 2 sunt: L. Aemilium consulem exercitumque caesum; sese Canusii esse reliquias tantae cladis velut ex naufragio colligentem; ad decem milia militum ferme esse incompositorum inordinatorumque; 3 Poenum sedere ad Cannas in captivorum pretiis praedaque alia 4 nec victoris animo nec magni ducis more nundinantem. tum privatae quoque per domos clades vulgatae sunt, adeoque totam urbem opplevit luctus, ut sacrum anniversarium Cereris intermissum sit, quia nec lugentibus id facere est fas, nec ulla in illa tempe5 state matrona expers luctus fuerat. itaque ne ob eandem causam alia quoque sacra publica aut privata desererentur, senatus con6 sulto diebus triginta luctus est finitus. ceterum cum sedato urbis tumultu revocati in curiam patres essent, aliae insuper ex Sicilia litterae adlatae sunt ab T. Otacilio propraetore, regnum Hieronis 7 classe Punica vastari; cui cum opem inploranti ferre vellet, nuntiatum sibi esse aliam classem ad Aegatis insulas stare paratam

56, 1-3. pedibus i. auch bloss in sententiam alcs ire 23, 10, 4, der Ausdruck nach der Sitte durch Discession abzustimmen, nicht zεροτονία. submota, c. 60, 2, sowohl militärisch verdrängen', 21, 7,8, als auch der Geschäftsausdruck, wenn die Lictoren den Consuln Platz machen, oder bei geschlossenen Sitzungen Unberufene entfernt werden, 45, 7, 4 a consule lictores missi sunt, qui summoto iter ad praetorium facerent, 28, 27, 15. magistratus, näml. minores; diversi, nach allen Seiten. tum demum wird durch Dio Cassius frg. 57, 29 erklärt: ἐς τὴν Ῥώμην οὔτ ̓ ἔγραψε παραχρῆμα, οὔτ ̓ ἄγγελον ἀπέστειλεν Τερέντιος. decem stimmt nicht genau mit c. 54, 1.4.

inconpositorum verschieden von c. 50, 8, mit Bezug darauf, dass die Geretteten noch nicht in Centurien, Cohorten u. s. w. frisch eingetheilt und mit Offizieren versehen sind. sedere tadelnd, zu 21, 25, 6. nundinantem, markten, weil der neunte Tag Markttag war; ähnlich sagte schon Ennius cauponari bellum, den Krieg wie ein Handelsgeschäft betreiben.

4-6. clades, schwerlich vollstän

dige Verlustlisten, sondern wohl nur Angaben über die vermissten Offiziere, Senatoren und dergl. opplevit, ein mehr archaisches Verbum, c. 49, 6. sacrum C. 34, 6, 15, doch nicht die bekannten am 19. April gefeierten Cerealia, da die Schlacht nach dem unberichtigten Calender am 2. August (Gellius 5, 17, 5), in Wirklichkeit im Juni geliefert wurde. in i. tempestate, in jener schweren Zeit, ohne Präposition 25, 24, 11 urbem illa t. pulcherrimam, 26, 11, 8 templum ea t. inclutum; das Substantiv in der Bedeutung von tempus archaisch, oft bei Sallust. d. triginta, statt des bei dem Tode von Eltern, Gatten, Kindern üblichen zehnmonatlichen Trauerjahres, 2, 7, 4. — litterae vorzugsweise ein amtliches Schreiben, ein offizieller Bericht, wie § 1. c., 24, 14. 33, 9. 57, 1, verschieden von epistula, welches seltener (Sallust epist. Pompei und Mithridatis) in diesem Sinne gebraucht wird. Otacilio, c. 31, 6. 7. 8. stare 'liegen', c. 57, 1. Virg. Aen. 6, 902 stant litore puppes; unlateinisch iacere, verschieden sedere, stecken bleiben. paratam instr. 33, 48, 2 parata instructaque

[ocr errors]

wwwwww.digm

instructamque, ut, ubi se versum ad tuendam Syracusanam oram 8 Poeni sensissent, Lilybaeum extemplo provinciamque aliam Romanam adgrederentur: itaque classe opus esse, si regem socium Siciliamque tueri vellent.

Litteris consulis praetorisque lectis censuerunt praetorem M. 57 Claudium, qui classi ad Ostiam stanti praeesset, Canusium ad exercitum mittendum scribendumque consuli, ut, cum praetori exercitum tradidisset, primo quoque tempore, quantum per commodum rei publicae fieri posset, Romam veniret. territi etiam super tan- 2 tas clades cum ceteris prodigiis, tum quod duae Vestales eo anno, Opimia atque Floronia, stupri conpertae, et altera sub terra, uti mos est, ad portam Collinam necata fuerat, altera sibimet ipsa mortem consciverat: L. Cantilius scriba pontificis, quos nunc mi- 3 nores pontifices adpellant, qui cum Floronia stuprum fecerat, pontifice maximo eo usque virgis in comitio caesus erat, ut inter verbera expiraret. hoc nefas cum inter tot, ut fit, clades in pro- 4 digium versum esset, decemviri libros adire iussi sunt, et Q. Fa- 5 bius Pictor Delphos ad oraculum missus est sciscitatum, quibus precibus suppliciisque deos possent placare, et quaenam futura finis tantis cladibus foret. interim ex fatalibus libris sacrificia aliquot extraordinaria facta; inter quae Gallus et Galla, Graecus 6 et Graeca in foro bovario sub terra vivi demissi sunt in locum saxo consaeptum, iam ante hostiis humanis, minime Romano sacro,

[ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small]

a

fecerat; quos bezieht sich per synesin auf das ganze Collegium der scribae, 27, 11, 5. pontifice, in dessen patria potestas die vestalischen Jungfrauen stehen. caesus, supplicio servili, was für dieses Vergehen die gesetzliche Strafe war; in comitio, öffentlich, zum abschreckenden Beispiel, mit in foro verbunden Tac. Agr. 2.

4-6. Fabius P. der älteste röm. Annalist, Appian Hann. 27; sein Bericht 23, 11, 1. suppliciis archaisch im Sinne von supplicatio, Sall. Cat. 52, 29; supplicatio 21, 62, 9. fatalibus, den sibyllini

schen. veniret, um einen Dictator zu ernennen, was nur in agro Romano geschehen konnte. 23, 22, 10. super, 21, 46, 1. necata, viva defossa 8, 15, 8; Festus p. 162 M. neci datus proprie dicitur, qui sine volnere interfectus est, ut veneno aut fame: Ennius: hos pestis necuit. pontificis, viell. pontificius nach Cassius Hemina bei Prisc. 7, 294 H. scriba pontificius, qui cum eabus stuprum

iam ante, zur Zeit des Krieges mit den Galliern; Zonar. 8, 19: Γαλάται δύο καὶ Ἕλληνες ἕτεροι ἔκ τε τοῦ ἄρρενος καὶ τοῦ θήλεος γένους ζῶντες ἐν τῇ ἀγορα κατωρύγησαν. min. Romano: da die sibyllinischen Bücher fremden Ursprungs und griechisch geschrieben waren, so versäumt L. nicht, die Verantwortlichkeit für die hässliche That von seiner Nation abzuwälzen.

7 inbutum.

[ocr errors]

Placatis satis, ut rebantur, deis M. Claudius Marcellus ab Ostia mille et quingentos milites, quos in classem scriptos 8 habebat, Romam, ut urbi praesidio essent, mittit; ipse, legione cum tribunis militum Teanum classica ea legio tertia erat Sidicinum praemissa, classe tradita P. Furio Philo conlegae paucos 9 post dies Canusium magnis itineribus contendit. Inde dictator ex auctoritate patrum dictus M. Iunius et Ti. Sempronius magister equitum dilectu edicto iuniores ab annis septemdecim et quosdam praetextatos scribunt. quattuor ex his legiones et mille equites 10 effecti. item ad socios Latinumque nomen ad milites ex formula accipiendos mittunt. arma tela alia parari iubent, et vetera spolia 11 hostium detrahunt templis porticibusque. et aliam formam novi dilectus inopia liberorum capitum ac necessitas dedit: octo milia iuvenum validorum ex servitiis prius sciscitantes singulos, vellentne 12 militare, empta publice armaverunt. hic miles magis placuit, cum pretio minore redimendi captivos copia fieret.

58 Namque Hannibal secundum tam prosperam ad Cannas pu2 gnam victoris magis quam bellum gerentis intentus curis, cum captivis productis segregatisque socios, sicut ante ad Trebiam

7. 8. rebantur, mehr archaisch für arbitrabantur, 9, 3, 8; Cic. de orat. 3, 38, 153. scriptos hab. die er ausgehoben und nun unter seinem Befehle vereinigt hatte; c. 4, 5. tertia steht nicht in Widerspruch mit c. 27, 10, da die Armeeeintheilung im J. 216 eine neue wurde, wohl aber mit c. 53, 2; oder die Reserve- und Marinetruppen hatten eigene von der Feldarmee unabhängige Legionsnummern. Von zwei legiones urbanae erfährt man 23, 14, 2; vgl. oben zu c. 11, 3. Teanum Sid. an der via Appia in Campanien, zum Unterschiede von T. Apulum.

[blocks in formation]

summas

aliam liegenden Begriff bestimmter
auf. octo m. viell. je 2000 für
die vier neugebildeten Legionen,
24, 14, 3. vellent, mit Anspielung
magis
auf den Namen volones.
placuit. Seneca exc. contr. 5, 7:
pugnam
populus Romanus post
Cannensem in
redactus
angustias, cum servorum desideraret
auxilia, captivorum contempsit et
credidit eos libertatem magis tueri
posse, qui nunquam habuissent,
quam qui perdidissent. Die Freiheit
wurde ihnen erst im J. 214 bestimmt
versprochen und auch geschenkt,
24, 14, 5 und 16, 9, nach Appian
redimendi,
Hann. 27 schon jetzt.

das eigentliche Verbum vom Los-
kauf der Gefangenen, die dadurch
in ihre frühere Stellung zurück-
kehren, c. 59, 6. 7. 11. Die nämliche
Construction c. 58, 4; dagegen S 11
empta von den Sclaven wie c. 59, 12.

58-61, 10. Der angebotene Loskauf der röm. Gefangenen. Vgl. zu c. 58 Polyb 6, 58.

1-3. secundum, zu 21, 45, 8. – tam pr. ohne ausgedrückte Vergleichung, so glücklich, wie es oben geschildert worden ist, 21, 39, 9. ad Trebiam etc. ist 21, 57 nicht erwähnt, dagegen der

« IndietroContinua »