Immagini della pagina
PDF
ePub

Trasumennumque lacum, benigne adlocutus sine pretio dimisisset, Romanos quoque vocatos, quod numquam alias antea, satis miti sermone adloquitur: non internecivum sibi esse cum Romanis bel- 3 lum; de dignitate atque imperio certare. et patres virtuti Romanae cessisse, et se id adniti, ut suae in vicem simul felicitati et virtuti cedatur. itaque redimendi se captivis copiam facere; 4 pretium fore in capita equiti quingenos quadrigatos nummos, trecenos pediti, servo centenos. quamquam aliquantum adiciebatur 5 equitibus ad id pretium, quo pepigerant dedentes se, laeti tamen quamcumque condicionem paciscendi acceperunt. placuit suffragio 6 ipsorum decem deligi, qui Romam ad senatum irent, nec pignus aliud fidei, quam ut iurarent se redituros, acceptum. missus cum 7 his Carthalo, nobilis Carthaginiensis, qui, si forte ad pacem inclinaret animus, condiciones ferret. cum egressi castris essent, 8 unus ex iis, minime Romani ingeni homo, veluti aliquid oblitus, iuris iurandi solvendi causa cum in castra redisset, ante noctem comites adsequitur. ubi Romam venire eos nuntiatum est, Car- 9 thaloni obviam lictor missus, qui dictatoris verbis nuntiaret, ut ante noctem excederet finibus Romanis. Legatis captivorum senatus 59 ab dictatore datus est. quorum princeps M. Iunius,, patres conscripti" inquit, nemo nostrum ignorat nulli umquam civitati

[ocr errors]
[blocks in formation]

zweite Fall c. 7, 5. sine pretio,
während Hann. nach c. 52, 3 200
Denare per Kopf verlangt hatte.
numquam al. c. 8, 6. de digni-
tate, ergänze 'nur'. patres: der
Gegensatz zu se könnte vermuthen
lassen, dass L. patrem geschrieben;
indessen war gerade Hamilcar auf
Eryx persönlich unbesiegt.
tuti, allgemeiner als fortitudini;
sonst werden fortis ac felix oft ver-
bunden. 31, 20, 2.

=

vir

4-6. trecenos in Uebereinstimmung mit Polyb, der drei Minen angiebt 300 Drachmen oder Denare; nach einem alten bei Gellius 6, 18, 2 erhaltenen Berichte: darent argenti pondo libram et selibram.

adiciebatur, weil nach der ersten Capitulation die Reiter nicht besonders erwähnt, also nicht höher als die Fussgänger taxiert waren, c. 52, 3; das Imperfect, weil der Vorschlag doch nicht zur Ausführung kam. Die ganze Erzählung giebt einen Beleg zu c. 56, 3 nundinantem. quo, wofür nach c. 59, 6 auch quod stehen könnte: vgl. aber Plaut. Bacch. 4, 8, 38 ducentis Philippis pepigi. pepigerant, das häufigere Perfect und Plusquamperf.

[merged small][merged small][ocr errors]
[ocr errors]

7-9. animus, die Stimmung in Rom, speciell des Senates; gewöhnlich der Plural. unus: Gellius 1. c. duo solutos se esse religione dicebant, wo auch, ähnlich der Erzählung von Regulus, sowie bei Dio Cassius frgm. 57, 36 von einer beabsichtigten Auswechslung der Gefangenen die Rede ist. verbis, im Namen, ohne dass darum genau die Worte des Auftraggebers wiederholt werden müssten; 9, 36, 7. 14 consulis, senatus verbis cederet; ähnlich die Abweisung der Gesandten des Jugurtha, Sall. J. 28, 2.

ex

59. Die folgende Rede und die Gegenrede c. 60 beruht auf der gewöhnlichen Voraussetzung, als hätte der römische Staat das Lösegeld bezahlen (c. 61, 2) oder wenigstens den Gefangenen vorschiessen müssen, wogegen nach der älteren

2 viliores fuisse captivos quam nostrae: ceterum, nisi nobis plus iusto nostra placet causa, non alii umquam minus neclegendi vobis 3 quam nos in hostium potestatem venerunt. non enim in acie per timorem arma tradidimus, sed, cum prope ad noctem superstantes cumulis caesorum corporum proelium extraxissemus, in

castra

4 recepimus nos; diei relicum ac noctem insequentem fessi labore 5 ac vulneribus vallum sumus tutati; postero die, cum circumsessi ab exercitu victore aqua arceremur, nec ulla iam per confertos hostis erumpendi spes esset, nec esse nefas duceremus quinquaginta milibus hominum ex acie nostra trucidatis aliquem ex Can6 nensi pugna Romanum militem restare, tunc demum pacti sumus pretium quo redempti dimitteremur, arma, in quibus nihil iam 7 auxili erat, hosti tradidimus. maiores quoque acceperamus se a Gallis auro redemisse, et patres vestros, asperrimos illos ad condiciones pacis, legatos tamen captivorum redimendorum gratia Ta8 rentum misisse. atqui et ad Aliam cum Gallis et ad Heracleam cum Pyrrho utraque non tam clade infamis quam pavore et fuga pugna fuit. Cannensis campos acervi Romanorum corporum tegunt, nec supersumus pugnae, nisi in quibus trucidandis et ferrum et 9 vires hostem defecerunt. sunt etiam de nostris quidam, qui ne in acie quidem refugerunt, sed praesidio castris relicti, cum castra 10 traderentur, in potestatem hostium venerunt. haud equidem ullius civis et commilitonis fortunae aut condicioni invideo, nec premendo

Ueberlieferung bei Polyb 6, 58, 5 und Appian Hann. 28 es sich nur darum handelte, dass der Senat den Gefangenen die Erlaubniss ertheilte sich durch ihre Angehörigen loskaufen zu lassen. Dass ausserdem der Wortführer der Gefangenen S3 ff. manches zu ihren Gunsten übertreibt oder entstellt, ist für die Erklärung der ganzen Rede festzuhalten.

1-6. viliores, mit Anspielung auf die Erzählung von Regulus und darauf, dass die Römer im J. 280 nach der Schlacht bei Heraclea lieber ihre Gefangenen im Stiche liessen als Frieden mit Pyrrhus schlossen; zu S 18. plus iusto, vgl. c. 54, 8 minor vero, 23, 19, 11 citatior solito. extraxissemus: der Redner stellt diejenigen Gefangenen als die am meisten der Theilnahme Bedürftigen welche in der Schlacht mitgekämpft haben. aqua arc. c. 52, 1. — confertos, was die Feinde freilich nicht waren, zu c. 50, 9. ali

voran,

quem militem so viel als aliquid militum.

[ocr errors]

=

α

7-9. acceperamus gewöhnlich von mündlicher Mittheilung, oft verbunden mit a maioribus. Gallis, 5, 48, 8. illos, oft durch quidem verstärkt, quamvis, welches in der älteren Prosa vor L. nicht mit Adiectiven oder Partic. verbunden wird. legatos, an deren Spitze C. Fabricius stand.pavore passt mehr auf die Niederlage an der Alia; der Verlust der Römer bei Heraclea wird auf 7000 Mann angegeben. quidam, nach des Redners Darstellung die Minderzahl, nach Polyb 6, 58, 2 die Hauptmasse der Gefangenen, 8000 Mann. acie refugerunt, gewöhnlich ex acie S10. 24, 49, 5. 26, 2, 14, welche Wendung von dem Redner wohl absichtlich vermieden wird; refugerunt nicht überhaupt die Flucht ergreifen, sondern sich in das Lager zurückziehen, c. 60, 25.

in

10-12. commilitonis, mit Bezug auf die socii, welcher Ausdruck im

alium me extulisse velim: ne illi quidem, nisi pernicitatis pedum et cursus aliquod praemium est, qui plerique inermes ex acie fugientes non prius quam Venusiae aut Canusi constiterunt, se nobis merito praetulerint gloriatique sint in se plus quam in nobismet praesidii rei publicae esse. sed et illis bonis ac fortibus 11 militibus utemini et nobis etiam promptioribus pro patria, quod beneficio vestro redempti atque in patriam restituti fuerimus. dilectum ex omni aetate et fortuna habetis; octo milia servorum 12 audio armari. non minor numerus noster est, nec maiore pretio redimi possumus, quam ii emuntur : nam si conferam nos cum illis, iniuriam nomini Romano faciam. illud etiam in tali consilio 13 animadvertendum vobis censeam, patres conscripti, si iam duriores esse velitis, quod nullo nostro merito faciatis, cui nos hosti relicturi sitis. Pyrrho videlicet, qui [vos] hospitum numero captivos 14 habuit? an barbaro ac Poeno, qui utrum avarior an crudelior sit, vix existimari potest? si videatis catenas squalorem deformitatem 15 civium vestrorum, non minus profecto vos ea species moveat, quam si ex altera parte cernatis stratas Cannensibus campis legiones vestras. intueri potestis sollicitudinem et lacrimas in vestibulo 16 curiae stantium cognatorum nostrorum expectantiumque responsum vestrum. cum ii pro nobis proque iis, qui absunt, ita suspensi ac solliciti sint, quem censetis animum ipsorum esse, quorum in discrimine vita libertasque est? [sed] si, me dius fidius, ipse in 17

Singular selten gebraucht wird. prem. alium, auf Kosten Anderer.

· extulisse aoristisch für das deutsche Präsens, besonders nach volo. und nolo, 30, 14, 6 hanc te ad ceteras tuas virtutes adiecisse velim.

[ocr errors]

vero.

nisi, im Sinne von n. forte, n. pern. pedum, 9, 16, 13. Tac. Germ. 46. gloriati sint, dieses Tempus des Potentialis selten von Depon. gebildet, doch mehrmals gloriatus sim oder fuerim 28, 41, 6 und miratus sim. -- bonis ac fort. zu c. 35, 7. utemini, was der Senat freilich nicht that, indem er die cannensischen Legionen zu Garnisonsdienst degradierte.- etiam, "noch', der klassische Ausdruck zur Verstärkung des Comparativ, wofür nur nachklassisch auch adhuc gebraucht wird. aetate, mit Bezug auf die praetextati c. 57, 9; fortuna, Glückstage, geht auf die Scla

ven,

c. 57, 11. maiore pretio : Hannibal erhielt für die in Griechenland verkauften römischen Gefangenen 500 Denare. si con

feram, wenn ich vergleichen wollte, was ich aber eben nicht thue.

[ocr errors]

13-16. censeam, die bescheidene Form des Urtheiles ist der Stellung des Sprechers angemessen; 21, 18, 6. quod, Neutr. Relat. bezieht sich auf duriores esse; cui hosti auf animadvertendum. [uos] ist wohl Dittographie von hospitum, schwerlich aus suos oder nostros verdorben. hospitum, Dio Cassius frg. 40, 23 τοὺς αἰχμαλώτους ἰσχυ ρῶς ἐθεράπευε, wie überhaupt der noble, ritterliche Character des Pyrrhus oft gerühmt wird; numero mit persönlichem, und loco mit sachlichem und persönl. Genitiv oft dem deutschen als, wie' entsprechend, z. B. hostium n. in vinculis habere 30, 42, 9, obsidum n. habere 8, 24, 4; habuit, halten, behandeln. barbaro, im Gegensatze zu dem Halbgriechen Pyrrhus. avarior an crud. c. 50, 6. squalorem, zu 21, 39, 2. sollicitudinem, restringierend.

[ocr errors]

17-19. me dius fidius Betheu

nos mitis Hannibal contra naturam suam esse velit, nihil tamen nobis vita opus esse censeamus, cum indigni ut redimeremur [a] 18 vobis visi simus. rediere Romam quondam remissi a Pyrrho sine pretio capti; sed rediere cum legatis, primoribus civitatis, ad redimendos sese missis: redeam ego in patriam trecentis nummis 19 non aestimatus civis? suum quisque animum habet, patres conscripti. scio in discrimine esse vitam corpusque meum: magis me famae periculum movet, ne a vobis damnati ac repulsi abeamus: neque enim vos pretio pepercisse homines credent".

se

60 Ubi is finem fecit, extemplo ab ea turba, quae in comitio erat, clamor flebilis est sublatus, manusque ad curiam tendebant 2 orantes, ut sibi liberos fratres cognatos redderent. feminas quoque metus ac necessitas in foro turbae virorum inmiscuerat. 3 natus submotis arbitris consuli coeptus. ibi cum sententiis variaretur, et alii redimendos de publico, alii nullam publice inpen4 sam faciendam nec prohibendos ex privato redimi, si quibus argentum in praesentia deesset, dandam ex aerario pecuniam mutuam, praedibusque ac praediis cavendum populo censerent, tum 5 T. Manlius Torquatus, priscae ac nimis durae, ut plerisque videatur, severitatis, interrogatus sententiam ita locutus fertur:,,si 6 tantummodo postulassent legati pro iis, qui in hostium potestate sunt, ut redimerentur, sine ullius insectatione eorum brevi sen7 tentiam peregissem. quid enim aliud quam admonendi essetis, ut

rungsformel 5, 6, 1, elliptisch und verdorben statt: ita me Diovis (4ɩós) filius, näml. Hercules, iuvet. Varro de ling. lat. 5, 66. Vgl. mehercules, zu 21, 38, 9. - mitis, c. 58, 2. [a]vobis, die Präposition wohl zu tilgen und vobis als Dativ zu visi zu ziehen. - capti = captivi. red. sine pretio, Liv. Per. 13, Dio Cass. frg. 40, 32, im J. 280, nach der Sage nur zur Feier der Saturnalien und um einen Friedensschluss auszuwirken, nach dessen Ablehnung dieselben wieder zu Pyrrhus zurückkehren mussten. Plut. Pyrrh. 20. Appian Samn. 10. redeam anaphorisch nach rediere; ohne diese Figur müsste ego 'und ich' an die Spitze des Satzes treten. scio, magis: die mangelnde Satzverbindung drückt die Erregtheit des Redners aus.

[merged small][merged small][ocr errors]
[ocr errors]

nec

Gefangenen. de publico, wie im
folgenden S ex aerario.
proh. = nec uero proh. zwar, aber
auch nicht. in praesentia, Ab-
lativ. praedibus, eigentl. prae-
vidibus, Compositum von vas, vadis,
gewöhnlich Staatsbürge, Cic. epist,
2, 17, 4 pr. pecuniae publicae;
praediis, verwandt mit praeda,
Realhypothek als Ergänzung der
Personalcaution; dieselbe Verbin-
dung Cic. Verrin. 1, 54, 142.
populo, als dem Besitzer des Staats-
vermögens. · Manlius, 23, 34, 15:
qui bis consul et censor fuerat;
Strenge ist den meisten Manliern
eigen, Imperiosus ein verdientes
cognomen 7, 4, 3 und die Manliana
imperia sprichwörtlich. — videatur,
nach der Ansicht des Livius; daher
plerisque auf die Leser zu beziehen:
Andere videbatur. interrogatus
sent. neben rogatus sent. 37, 14, 5.
fertur zur Einführung einer vom
Historiker frei ausgeführten Rede;
21, 43, 1. 28, 43, 1.

[blocks in formation]

6. 7. Einleitung der Rede. sententiam peregissem, 9, 8, 4, ab

morem traditum a patribus necessario ad rem militarem exemplo servaretis. nunc autem, cum prope gloriati sint, quod se hostibus dediderint, praeferrique non captis modo in acie ab hostibus sed etiam iis, qui Venusiam Canusiumque pervenerunt, atque ipsi C. Terentio consuli aecum censuerint, nihil vos eorum, patres conscripti, quae illic acta sunt, ignorare patiar. atque utinam haec, & quae apud vos acturus sum, Canusii apud ipsum exercitum agerem, optimum testem ignaviae cuiusque et virtutis, aut unus hic saltem adesset P. Sempronius, quem si isti ducem secuti essent, milites hodie in castris Romanis, non captivi in hostium potestate essent. sed cum fessis pugnando hostibus tum victoria laetis et ipsis 9 plerisque regressis in castra sua, noctem ad erumpendum liberam habuissent, et septem milia armatorum hominum erumpere etiam per confertos hostes possent, neque per se ipsi id facere conati sunt, neque alium sequi voluerunt. nocte prope tota P. Sempro- 10 nius Tuditanus non destitit monere adhortari eos, dum paucitas hostium circa castra, dum quies ac silentium esset, dum nox inceptum tegere posset, se ducem sequerentur: ante lucem pervenire in tuta loca, in sociorum urbes posse. si, ut avorum memoria 11 P. Decius tribunus militum in Samnio, si, ut nobis adulescentibus priore Punico bello Calpurnius Flamma trecentis voluntariis, cum ad tumulum eos capiendum situm inter medios duceret hostis, dixit,,moriamur, milites, et morte nostra eripiamus ex obsidione circumventas legiones", si hoc P. Sempronius diceret, nec viros 12 equidem nec Romanos vos ducerem, si nemo tantae virtutis

solut paucis absolvere. quid aliud quam, auch q: a. nisi, in der Frage mit verneinendem Sinne, 26, 41, 11, ähnlich nihil al. quam, c. 12, 11; sonst alius ac, atque. morem tr. a. patr. der mos maiorum, ein wichtiger Factor in der conservativen Politik der Römer. nunc aulem, zu 21, 13, 2. praeferri, ergänze se. pervenerunt verdeckt die Flucht.

8-10. apud exerc. also in einer contio. tum v. laetis, als ob vorausgienge: cum hostibus cum p. fessis tum v. laetis, c. 46, 5. et ipsis, wie auch die Römer in das Lager sich zurückzogen; plerisque, da nach c. 50, 8 f. das römische Lager nur von Schwärmen von Numidiern cerniert war. confertos, die in den Handschr. hier fehlende Präposition nach § 27. c. 50, 8 zugesetzt. per se, aus eigenem Antriebe. nocte pr. tota, Hyperbel nach c. 50, 6 ff.

[ocr errors]

per

mo

[blocks in formation]

avo

11-13. si, ut, wie 34, 2, 7; der Conditionalsatz wieder aufgenommen S 12: fälschlich sicut. rum memoria, im J. 258 vor Chr.: wenn er das Consulat, welches er zuerst 235 bekleidete, suo anno erhielt, so war er etwa 278 geboren. und starb in einem Alter von 76 Jahren, 30, 39, 6. priore, weil der Redner den dritten nicht kennt, 21, 50, 9. 23, 13, 3; dagegen primum bell. wo Livius spricht, c. 23, 6. 42, 9. Zu 21, 29, 7. Calp. Flamma, statt welchem auch Anderen der Ruhm der Heldenthat zuerkannt wird: Liv. Per. 13. Frontin 1, 5, 15.

hostis zu inter medios gehörig, wie auch der Anfang des Satzes durch Inversion verschoben ist.

« IndietroContinua »