dictatori libram pondo decreverit, et proficiscentem eum patronum salutaverit.

VII. Romæ à Q. Fabio præfecto urbis senatus habitus triumphantem Quintium, quo veniebat agmine, urbem ingredi jussit; ducti antè currum hostium duces: militaria signa prælata: secutus exercitus præda onustus. Epulæ instructæ dicuntur fuisse ante omnium domos: epulantesque (5) cum carmine triumphali, et (6) solennibus jocis, commessantium modo, currum secuti sunt. Eo die L. Mamilio Tusculano, approbantibus cunctis, civitas data est. Confestim se dictator magistratu abdicasset, ni comitia M. Volscii falsi testis tenuissent ea ne impedirent tribuni, dictatoris obstitit metus. Volscius damnatus Lanuvium in exsilium abiit. Quintius sexto decimo die dictaturâ in sex menses acceptâ se abdicavit.

5 (Cum carmine triumphali) Militibus triumphum nomine cientibus, ut loquitur alibi Livius, sive sæpiùs accinentibus, Io triumphe!

6 (Solennibus) Jocis

in triumpho usitatis, quos militaris turba, tum gaudio lasciviens, fundebat sive in devictos hostes, sive in duces suos : et ipsum nonnunquam imperatorem.

NARRATIO X VI I.

Appii Claudii libido.

U.c.305. Inter decemviros, pro consulibus ad scribendas a.C.447. leges è Græcia allatas creatos, erat Appius Claudius, qui totum Magistratum regebat, favore plebis. Is Virginiam adamavit Virginii centurionis filiam in Algido militantis. Virginem corrumpere cùm non posset, clientem subornavit qui eam in servitutem deposceret, facilè victurus, ipse et accusator et judex. Pater, re cognita, ipso judicii die supervenit. Filiam jam adilictam videns, ultimo ejus alloquio impetrato, eam in secretum adduxit, et interemit. Inde ad exercitum profugiens milites ad vindicandum facinus accendit, qui creatis decem tribunis, Aventinum occupârunt, deceinviros abdicare se Magistratu coegerunt, eosque omnes aut morte aut exilio affecerunt. Appius in carcere

necatus est.

ANNO trecentesimo altero, quàm condita

Roma erat; iterùm mutatur forma civitatis, ab consulibus ad decemviros, quemadmodùm ab regibus antè ad consules venerat, translato imperio, minùs insignis, quia non diuturna mutatio fuit. Læta enim principia magistratûs ejus nimis luxuriavêre. Eò citiùs lapsa res est, repetitumque duobus uti mandaretur consulum nomen imperiumque. Decemviri ob id tantùm creati erant, ut allatas è Græciâ leges scriberent. Itaque primo anno, decem tabulis legum propositis, tantâ se modestiâ gesserunt ut in alterum quoque annum Magistratus illis cum eodem imperio prorogatus fuerit. Deinde duabus tabulis ad decem adjectis, cùm multa impotenter fecissent, magistratum noluerunt deponere, donec injusto eorum imperio finem

attulit nefas ab libidine ortum, haud minùs fœdo eventu, quàm quod per stuprum cædemque Lucretiæ urbe regnoque Tarquinios expulerat ut non finis solum idem decemviris qui regibus, sed causa etiam eadem imperii amittendi esset.

nia in

II. Ap. Claudium virginis plebeie stuprandæ Virgi libido cepit. Pater virginis L. Virginius (1) servituhonestum ordinem in Algido ducebat, vir tem asseexempli recti, domi militiæque. Perinde uxor ritur. instituta fuerat, (2) liberique instituebantur. Desponderat filiam L. Icilio tribunitio, viro acri, et pro causâ plebis expertæ virtutis. Hanc virginem adultam, formâ excellentem, Appius amore ardens, pretio ac spe pellicere adortus, postquàm omnia pudore septa animadverterat, ad crudelem superbamque vim animum convertit. M. Claudio clienti negotium dedit, ut, (3) virginem in servitutem assereret, neque cederet secundùm libertatem postulantibus vindicias quòd pater puellæ abesset, locum injuriæ esse ratus. Virgini venienti in forum', ( ibi namque in tabernis litterarum ludi erant ) minister decemviri libidinis manum injecit ; servâ suâ natam (servamque appellans) esse ; sequique se jubebat; cunctantem vi abstracturum.

1(Honestum ordinem... ducebat) Ordo hîc sumi debet, quemadmodùm et sæpe aliàs, pro centuriâ, quæ altera pars est manipuli; cujus ductor centurio. Porrò ordines alii aliis honestiores erant. Vult igitur Livius Virginium alicui ex illis honestioribus ordinibus præfuisse.

2 (Liberique) Vox liberi de unico filio,unicâve filiâ dicebatur. Itaque nihil vetat hic intelligi solam

Virginiam.

3(Ut virginem) Ut postularet virginem sibi addici tanquam servam suam: neque cederet iis qui postulaturi essent ut, lite pendente, Virginia in possessione libertatis maneret. Vindiciarum nomine intelligitur momentanea possessio rei controversæ donec de ipsâ rei proprietate decretorio judicio statuatur; gallicè, la provision.

4

III. Pavida puellâ stupente, ad clamorem nutricis fidem Quiritium implorantis, fit concursus. Virginii patris, sponsique Icilii populare nomen celebratur; notos gratia eorum, turbam indignitas rei virgini conciliat. Jam à vi tuta erat ; cùm (4) assertor, nihil opus esse multitudine concitatâ ait: se jure grassari, non vi. Vocat puellam in jus, (5) auctoribus qui aderant, ut sequeretur; ad tribunal Appii perventum est; notam judici fabulam petitor, quippè apud ipsum autorem argumenti, peragit; puellam domi suæ natam, furtoque indè in domum Virginii translatam, suppositam esse. Id se indicio compertum afferre: probaturumque, vel ipso Virginio judice, ad quem major pars injuriæ ejus pertineat. Interim dominum sequi ancillam, æquum esse. (6) Advo cati puellæ, cùm Virginium reipublicæ causâ dixissent abesse, biduò affuturum, si nunfiatum ei sit, iniquum esse absentem de liberis dimicare, postulant ut rem in patris adventum differat; lege ab ipso latâ vindicias det secundùm libertatem, neu patiatur virginem adultam famæ priùs quàm libertatis periculum adire.

quam

IV. Appius decreto præfatus, quàm libertati faverit, eam ipsam legem declarare, Virginii amici postulationi sua prætendant. (7) Ceterùm ita in eâ firmum libertati fore præ

4 (Assertor) M. Claudius qui virginem in servitutem asserebat, seu petebat.

5(Auctoribus qui aderant) lis qui aderant pueldæ, sive advocatis puellæ, suadentibus ei ut seque retur. Eodem sensu verbum adesse usurpatur ab Horatio sat. 9. lib. 1. si me

amas...

...paulum hic ades. 6 (Advocati puelle) li qui aderant Virginia, et

ejus causam auctoritate, gratiâ, concilio tuebantur. Advocatus est qui aut jus suggerit, aut præsentiam suam in judicio commodat amico.

7(Ceterùm ita ) Ceterùm non aliter in eâ lege firmum libertati fore præsidium quàm si illa lex non detorqueatur ad causas et personas divergas ab iis, de quibus accipi debet.

sidium, si nec causis, nec personis variet. In his enim quæ asserantur in libertatem, (8) quia quivis lege agere possit id juris esse in ea quæ in patris manu sit, neminem esse alium, cui dominus possessione cedat. Placere itaque patrem arcessi; intereà juris sui jacturam assertorem non facere, quin ducat puellam, sistendamque in adventum ejus, qui pater dicatur, promittat.

Icilii

V. Adversùs injuriam decreti cùm multi magis fremerent, quàm quisquam unus recu- contentio sare auderet; P. Numitorius, puellæ avuncu- cum Appio. lus, et sponsus Icilius, interveniunt: datâque inter turbam viâ, cùm multitudo Icilii maximè interventu resisti posse Appio crederet lictor decresse ait: vociferantemque Icilium summovet. Placidum quoque ingenium tam atrox injuria accendisset. Ferro hinc tibi summovendus sum, Appi, inquit, (9) ut tacitum feras, quod celari vis. Virginem ego hanc sum ducturus, nuptam pudicamque habiturus. Proindè omnes collegarum quoque lictores convoca expediri virgas et secures jube : non manebit extrà domum patris sponsa Icilii. Non, si tribunitium auxilium et provocationem plebi Romana, duas arces libertatis tuendæ, ademistis, ideò in liberos quoque nostros conjugesque regnum vestræ libidini datum est. Savite in tergum et in cervices nostras. : pudicitia saltem in tuto sit. Huic si vis afferetur, egò præsentium Quiritium pro sponsâ, Virginius militum pro unicâ filiâ, omnes deorum hominum