Immagini della pagina
PDF
ePub

5

conatumve contra patriam deprehendero, sentiet in hac urbe esse consules vigilantes, esse egregios magistratus, esse fortem senatum, esse arma, esse carcerem, quem vindicem nefariorum ac manifestorum scelerum maiores nostri esse voluerunt.

Atque haec omnia sic agentur, Quirites, ut maximae res XIII minimo motu, pericula summa nullo tumultu, bellum intesti- 28 num ac domesticum post hominum memoriam crudelissimum et maximum me uno togato duce et imperatore sedetur. quod ego sic administrabo, Quirites, ut, si ullo modo fieri poterit, 10 ne improbus quidem quisquam in hac urbe poenam sui sceleris sufferat; sed si vis manifestae audaciae, si impendens patriae periculum me necessario de hac animi lenitate deduxerit, illud profecto perficiam, quod in tanto et tam insidioso bello vix optandum videtur, ut neque bonus quisquam intereat pau15 corumque poena vos omnes salvi esse possitis. quae quidem 29 ego neque mea prudentia neque humanis consiliis fretus polliceor vobis, Quirites, sed multis et non dubiis deorum immortalium significationibus, quibus ego ducibus in hanc spem sententiamque sum ingressus: qui iam non procul, ut quon20 dam solebant, ab externo hoste atque longinquo, sed hic prae

28

sed vel inc. zu lesen sein.) 1 contra patriam ist unmittelbar mit inceptum conatumve wegen deren participialen Natur verbunden. | 3 carcerem vindicem, das von Ancus Marcius am Capitol erbaute Staatsgefängniss mit dem unterirdischen Tullianum (Sall. Cat. 55) diente bisweilen zur Hinrichtung von Landesfeinden und Hochverräthern. Einl. 28. Dort wurden die Verbrecher nur kurze Zeit vorher verwahrt; eigentliche Gefängnissstrafe gab es in Rom nicht. 22 m. 4 manifestorum sc., zu Z. 11.

§ 28. 29 Beruhigung und Ermahnung der Gutgesinnten. | 5 agentur, ut.. sedetur, wie sogleich administrabo, ut.. sufferat, und Z. 14 intereat, zu 1 § 32. | 7 post hom. memoriam, Ell.-Seyffert § 187 u. d. W.; 1,7,16. 3 § 25. | 8 togato, d. h. ohne das Friedenskleid abzulegen; denn im Kriege trug der gemeine Soldat das sagum statt der toga, der Feldherr das weisse oder purpurne paludamentum. 3 § 15. 4 § 5. 11 si vis manifestae audaciae. Schon hier kündigt Cicero seinen Entschluss an, kraft der durch den Senatsbeschluss vom 21. Oct. ihm

verliehenen ausserordentlichen Gewalt gegen die Verschworenen einzuschreiten, wenn sie ihm handgreifliche Beweise ihrer Schuld liefern sollten. Vgl. Einl. A. 61. | 14 vix optandum videtur: das Gerundivum namentlich mit vix grenzt oft nahe an die Bedeutung der Möglichkeit heran. Aber man hat doch nicht hier zu erklären 'vix posse optari videtur,' sondern 'man darf es (als zu gross ohne Ueberhebung) kaum wünschen'. Ell.-Seyffert § 339. | neque que, eine seltene Entsprechung, wie et.. que (Brut. 327), wohl auf einer Aufgabe der ursprünglich beabsichtigten Corresponsion beruhend; de fin. 1 § 48 ex quo intellegitur, nec intemperantiam propter se esse fugiendam temperantiamque expetendam.

16 neque humanis: die Erweite- 29 rung bezeichnen wir durch den Zusatz überhaupt'. 17 et non, Ell.-Seyffert 343 A. 5. 18 significationibus, 3 § 18. 19 iam non, p. 68, 13. | ut quondam, auf den Schlachtfeldern der Vorzeit, wie Castor und Pollux am See Regillus 496, nat. deor. 2 § 6. 20 praesentes, p. 62, 4. |

sentes suo numine atque auxilio sua templa atque urbis tecta defendunt. quos vos, Quirites, precari, venerari, implorare debetis, ut, quam urbem pulcherrimam florentissimamque esse voluerunt, hanc omnibus hostium copiis terra marique superatis a perditissimorum civium nefario scelere defendant.

I

M. TULLII CICERONIS

ORATIO QUAM IN CONTIONE QUO DIE
ALLOBROGES INDICARUNT HABUIT.

Rem publicam, Quirites, vitamque omnium vestrum, bona 1 fortunas, coniuges liberosque vestros atque hoc domicilium 10 clarissimi imperii, fortunatissimam pulcherrimamque urbem hodierno die deorum immortalium summo erga vos amore, laboribus consiliis periculis meis e flamma atque ferro ac paene ex faucibus fati ereptam et vobis conservatam ac resti2 tutam videtis. et si non minus nobis iucundi atque illustres 15 sunt ei dies, quibus conservamur, quam illi, quibus nascimur, quod salutis certa laetitia est, nascendi incerta condicio, et quod sine sensu nascimur, cum voluptate servamur: profecto, quoniam illum, qui hanc urbem condidit, ad deos immortales benevolentia famaque sustulimus, esse apud vos posterosque 20 vestros in honore debebit is, qui eandem hanc urbem conditam amplificatamque servavit. nam toti urbi, templis delubris,

[merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small]

15 et si —, wie öfters in condicio- 2 naler Form statt causaler. | 17 nascendi condicio, s. 2 § 14: die Situation, in welche man durch die Geburtshandlung gebracht, das Loos, wozu man geboren wird. Nur scheinbar ist das Gerundium passiv; Ell.-Seyffert 333 A. | 18 sine sensu.. cum voluptate: Tusc. 1 § 82 (animi discessus a corpore) fit plerumque sine sensu, nonnunquam etiam cum voluptate. | 20 benevolentia famaque fama ac voluntate de nat. d. 2 § 62; wir sondern: 'aus Dankbarkeit durch Nachruhm'. Erläuternd ist de off. 3 § 25 Herculem illum, quem hominum fama beneficiorum memor in concilio caelestium collocavit. 22 toti urbi, in einigen alten Hss. totae. | delubra in der

=

5

tectis ac moenibus subiectos prope iam ignes circumdatosque restinximus, eidemque gladios in rem publicam destrictos rettudimus mucronesque eorum a iugulis vestris deiecimus. quae 3 quoniam in senatu illustrata, patefacta, comperta sunt per me, 5 vobis iam exponam breviter, Quirites, ut et quanta et quam manifesta et qua ratione investigata et comprehensa sint, vos, qui ignoratis et exspectatis, scire possitis.

Principio, ut Catilina paucis ante diebus erupit ex urbe, cum sceleris sui socios, huiusce nefarii belli acerrimos duces, 10 Romae reliquisset, semper vigilavi et providi, Quirites, quem ad modum in tantis et tam absconditis insidiis salvi esse possemus. nam tum, cum ex urbe Catilinam eiciebam non II enim iam vereor huius verbi invidiam, cum illa magis sit timenda, quod vivus exierit, sed tum, cum illum extermi15 nari volebam, aut reliquam coniuratorum manum simul exituram aut eos, qui restitissent, infirmos sine illo ac debiles fore putabam. atque ego ut vidi, quos maximo furore et 4 scelere esse inflammatos sciebam, eos nobiscum esse et Romae remansisse, in eo omnes dies noctesque consumpsi, ut quid

häufigen Paarung mit templa bezeichnet die kleineren Heiligthümer, Kapellen. t. atque d. 22. 4 § 2. 18. 1 prope iam ist bei Cicero die gewöhnliche Stellung; doch findet sich auch iam prope (p. Roscio Am. 62. Phil. 1 § 13. Brut. 35 u, ö.). | 2 eidemque, s. 1 § 7; rettudimus, wie p. Sulla 83 cuius nuper ferrum rettuderim flammamque restinxerim. In dieser Zusammenstellung ist retundere nicht 'abstossen, abstumpfen', sondern zurückstossen, zurückdrängen'. So ist auch deiecimus = avertimus, wie 17 depulissem. 3 4 comperta (p. 72, 5), patef., in sen. illust. war die sachlich genaue Reihenfolge; was ihm hier die Hauptsache war (in sen. ill...: vobis exp.) tritt voran. Die anderen beiden part. tragen etwas nach (wie auch '). | per, nicht a me (p. 72, 12): Cicero will sich nur als Organ des Senats darstellen. 5 et quam manifesta lässt die beste Hsr. weg, wohl nur zufällig bei gleichem Wortausgange. Dass die Verschworenen auf frischer That ergriffen sind, hebt Cicero hier schon hervor, wie er es auch später zur Motivirung des Urteils braucht; s. Einl. A. 61. 6 com

-

prehensa im Sinne des häufigeren
deprehensa, vgl. 4. 7 exspectatis.
Das Gerücht von dem Vorgefallenen
hatte sich in der Stadt wohl schnell
verbreitet; aber genaue Kunde er-
wartete man erst von dem Consul.
8 Principio, zuvörderst, markirt
den Anfang der Erzählung, des
ersten Haupttheils der Rede. Plaut.
Merc. pr. 39 principio, ut aetas ex
ephebis exiit • paucis ante d.
sagt Cicero, um sein Zögern zu
entschuldigen; in Wirklichkeit war
es fast vor einem Monat. Vgl.
Einl. 22 g. E.24 a. E. erupit, 2 § 1.
12 eiciebam: zum Ausdruck vgl. 1
§ 30, zum Tempus 1 § 13; non iam,
vgl. iam non p. 68, 13. | 13 illa..,
quod: im Gegensatz zu huius; Ell.-
Seyffert 219 m. 14 sed tum nach
einer Parenthese, sie abbrechend
und zum Hauptgedanken zurück-
führend; cum - s. p. 80, 12; eiciebam
wird in ext. volebam variirt, zu 2§ 25.

--

17 atque ego ut d. h. und wie 4 ich mich nun in meiner Erwartung getäuscht sah; furore et scelere: ruchlose Wuth; sc. ac f. 1 § 15; vgl. 3 § 16 furiosa temeritas; Verr. 5 § 106 inflammatus furore, scelere, crudelitate. 18 et erklärend. 19 dies noctesque und n. et d. sind bei Cicero die

agerent, quid molirentur, sentirem ac viderem, ut, quoniam auribus vestris propter incredibilem magnitudinem sceleris minorem fidem faceret oratio mea, rem ita comprehenderem, ut tum demum animis saluti vestrae provideretis, cum oculis maleficium ipsum videretis. itaque ut comperi legatos Allo- 5 brogum belli Transalpini et tumultus Gallici excitandi causa a P. Lentulo esse sollicitatos, eosque in Galliam ad suos cives eodemque itinere [cum litteris mandatisque] ad Catilinam esse missos, comitemque eis adiunctum esse T. Volturcium, atque huic esse [ad Catilinam] datas litteras, facultatem mihi oblatam 10 putavi, ut, quod erat difficillimum quodque ego semper optabam ab dis immortalibus, [ut] tota res non solum a me, sed 5 etiam a senatu et a vobis manifesto deprehenderetur. itaque hesterno die L. Flaccum et C. Pomptinum praetores, fortissimos atque amantissimos rei publicae viros, ad me vocavi, rem ex- 15 posui, quid fieri placeret ostendi. illi autem, qui omnia de re publica praeclara atque egregia sentirent, sine recusatione ac sine ulla mora negotium susceperunt et, cum advesperasceret, occulte ad pontem Mulvium pervenerunt, atque ibi in proximis

5

häufigsten Wortstellungen, von denen die letztere der alterthümlichen, ursprünglich orientalischen Weise zu rechnen folgt; zu Deiot. 38. | 3 rem ita comp., wie 3. In den abhängigen Satz, der ut oculis maleficium ipsum videretis lauten konnte, trägt Cicero noch einen Gegensatz tum demum nicht streng logisch hinein. animis ist bloss wegen der rhetorischen Entsprechung mit oculis zugesetzt. Beachte die adnominatio provideretis.. videretis. | 5 comperi, zu 1

10.6 belli Transalpini, aber tumultus Gallici, d. h. im cisalpinischen Gallien; denn, wie Cicero Phil. 83 sagt, maiores nostri tumultum Italicum, quod erat domesticus, tumultum Gallicum, quod erat Italiae finitimus, praeterea nullum nominabant. | 6 et und zwar. | 7 a P. Lentulo, Einl. 16; eodem itinere: ihr Weg führte sie durch Etrurien. [ 9 Volturcium, Einl. 25.|10 ad Catilinam, dessen Stellung in den Hss. schwankt, ist wohl Glosse. datas, a Lentulo, 6 E. 8. 12. Sall. 44. 11 opt. ab, zu 2 § 15m. | 12 ut wiederholen die besten Hss. nach den Zwischensätzen pleonastisch.

14 hesterno die, am 2. December;

L. Flaccum, ein Valerius, derselbe, den Cicero 59 in einer noch vorhanden Rede mit Erfolg vertheidigt hat, als er nach seiner Verwaltung der Provinz Asia de repetundis angeklagt wurde; C. Pomptinum, der zwei Jahre darauf, 61, die Allobrogen überwand, als sie, in ihrer Hoffnung auf Erleichterung ihrer Noth getäuscht, sich nun doch empört hatten. 51 war er Ciceros Legat in Cilicien. Beide werden schon in früheren Kriegen genannt, daher homines militares Sall. 45. 16 ostendi quid fieri placeret: wie oft bei Caesar ostendit quid fieri vellet, quid esset suae voluntatis neben imperare praecipere constituere edocere mit gleicher Construction. Zu placeret vgl. p. 33, 2. | 16 qui omnia d. h. wie sie immer die besten politischen Gesinnungen hegten. Zum Ausdruck vgl. de imp. Pomp. 37 quid magnum aut amplum de re p. cogitare? | 19 Mulvium, die nördlichste Tiberbrücke bei Rom, an der vielbebauten via Flaminia, Einl. 25 g. E.; zu 2 § 6 Aurelia. 19 atque ibi, ibique, nicht ubi, setzt der Lateiner, wo wir die Erzählung derHaupthandlung durch 'wo(selbst)' weiterführen.

res

villis ita bipartito fuerunt, ut Tiberis inter eos et pons interesset. eodem autem et ipsi sine cuiusquam suspicione multos fortes viros eduxerant, et ego ex praefectura Reatina complures delectos adulescentes, quorum opera utor adsidue in rei 5 publicae praesidio, cum gladiis miseram. interim tertia fere 6 vigilia exacta, cum iam pontem [Mulvium] magno comitatu legati Allobrogum ingredi inciperent unaque Volturcius, fit in eos impetus; educuntur et ab illis gladii et a nostris. praetoribus erat nota solis, ignorabatur a ceteris. tum inter-III 10 ventu Pomptini atque Flacci pugna, quae erat commissa, sedatur; litterae, quaecunque erant in eo comitatu, integris signis praetoribus traduntur; ipsi comprehensi ad me, cum iam dilucesceret, deducuntur. atque horum omnium scelerum improbissimum machinatorem Cimbrum Gabinium statim ad me, 15 nihildum suspicantem, vocavi; deinde item accersitus est L. Statilius, et post eum C. Cethegus; tardissime autem P. Lentulus venit, credo quod in litteris dandis praeter consuetudinem proxima nocte vigilarat. cum summis ac clarissimis huius civitatis 7

1 fuerunt, sie stellten sich auf. | 3 praefectura, einer Stadt, deren Oberrichter (praefectus iuri dicundo)jährlichvonRom ernannt wurde; Reatina, aus Reate, j. Rieti, im Sabinerlande. Nach einem frg. or. pro Scauro 27 gehörten die Reatiner zu Ciceros Clienten, und Sall. 26 sagt circum se praesidia amicorum atque clientium occulte habebat. | 4 in rei p. praesidio, wie Phil. 2 § 113 ibi omne est rei p. praesidium, p. Murena 79 deici de urbis praesidio. Cicero denkt vielleicht an den Auftrag, den er vom Senat empfangen, ut 'urbi praesidio siť': Sall. 36, 3. cum gladiis, zu p. 37, 3. 6 5 tertia f. vigilia exacta, d. h. gegen 3 Uhr Morgens. Die Nacht wurde in 4 vigiliae getheilt. | 6 Die Glosse Mulvium lassen nur geringe Hss. fort. | 6 magno comitatu ohne cum was übrigens gleichfalls sich findet

-

wie P. Mil. 28 E. p. Marc. 11. Caes. b. c. 3, 61, 1 u. ö. Kühn ebd. 3, 96, 4 comitatu equitum XXX ad mare pervenit. Vgl. Phil. 13 § 19 ingressus urbem est quo comitatu vel potius agmine! Ell.-Seyffert 176 A. 2. 9 praetoribus nota solis. Auch den Gesandten war der Plan im Detail wohl ein Geheimniss geblieben; da

her sagt Sall. 45 Galli cito cognito
consilio sine mora praetoribus se
tradunt. 9 interventu: weil nun-
mehr klar wurde, dass es sich um
eine Verhaftung im Auftrag der
Behörde handelte. | 10 commissa,
schon begonnen; vgl. 17 confec-
tum. 11 litt. qu. erant in eo co-
mitatu etwas unbestimmte Bezeich-
nung für welche bei den Personen,
die jene Schaar bildeten, sich vor-
fanden'. 14 Cimbrum Gabin., bei
Sallust P. Gabinius Capito, mit
einem Beinamen, der sich in dieser
Familie schon einmal findet. Ueber
ihn, Statilius, Cethegus s. Einl. 16.
25. Die Stellung des cognomen
vor dem Nomen (wie bei Menenius
Agrippa) ist wohl der Umgangs-
sprache entlehnt. | 16 nihildum, zu
2 § 16 g. E. 17 credo quod
Spott über die Trägheit des Len-
tulus, somnus 16, excogitandi et
loquendi tarditas Brut. 235, socor-
dia atque ignavia Sall. 58. Der 12
mitgetheilte Brief ist kaum vier
Zeilen lang.

mit

18 ac: die meisten Hss. beseitigen 7 die von Cicero auch sonst nicht ängstlich gemiedene Kakophonie durch et. Vgl. z. B. nec C. Cethegi 16. | 19 summis viris, die Cicero aus Vorsicht zu Zeugen genommen.

« IndietroContinua »