audīvī, tantam illam contumēliam sibi ab Cicerōne impositam.

49. Sed iisdem temporibus Q. Catulus et C. Pisō neque pretio neque gratia Ciceronem impellere quivere, uti per Allobrogēs aut alium indicem C. Caesar falsō 5 nōminārētur. Nam uterque cum illō gravīs inimīcitiās exercebant: Pisō oppugnātus in iudicio pecuniārum repetundārum propter cuiusdam Transpadānī supplicium iniustum; Catulus ex petītiōne pontificatus odiō incēnsus, quod extrēmā aetāte, māxumīs honōribus ūsus, ab adulē- 10 scentulō Caesare victus discesserat. Rēs autem oportūna vidēbātur, quod is privātim egregia liberālitāte, publicē māxumis muneribus, grandem pecuniam debebat. Sed ubi cōnsulem ad tantum facinus impellere nequeunt, ipsī singillatim circumeundo atque ementiundo, quae sẽ ex 15 Volturcio aut Allobrogibus audisse dicerent, magnam illi invidiam conflaverant, usque eo, ut nonnulli equitēs Rōmānī, qui praesidi causa cum tēlis erant circum aedem Concordiae, seu periculi magnitudine seu animī mobilitāte impulsī, quō studium suum in rem pūblicam 20 clarius esset, ēgredienti ex senātū Caesarī gladiō minitārentur.

50. Dum haec in senātū aguntur et dum lēgātīs Allobrogum et T. Volturcio, comprobātō eōrum indiciō, praemia decernuntur, liberti et pauci ex clientibus Len- 25 tuli divorsīs itineribus opifices atque servitia in vīcīs ad eum ēripiundum sollicitābant, partim exquīrēbant ducēs multitudinum, qui pretiō rem pūblicam vēxāre solitī erant; Cethegus autem per nuntios familiam atque lī bertōs suōs, lēctōs et exercitātōs, ōrābat ut grege factō 30 cum tēlis ad sēsē irrumperent. Consul ubi ea parārī cognovit, dispositīs praesidiis ut res atque tempus monē

bat, convocatō senātu, refert quid de iis fieri placeat, qui in cūstōdiam trāditī erant. Sed eōs paulo ante frequens senātus iudicāverat contrā rem pūblicam fēcisse. — Tum D. Iūnius Sīlānus, prīmus sententiam rogātus, quod eō 5 tempore cōnsul dēsīgnātus erat, de iis, qui in custōdiīs tenebantur, et praeterea de L. Cassio, P. Furiō, P. Umbrēnō, Q. Anniō, sī dēprehēnsī forent, supplicium sūmundum dēcrēverat; isque posteā, permōtus ōrātiōne C. Caesaris, pedibus in sententiam Ti. Nerōnis itūrum 10 se dixerat, qui de ea re, praesidiis abductis, referundum censuerat. Sed Caesar, ubi ad eum ventum est, rogātus sententiam à consule, huiusce modi verba locūtus est:

51. "Omnis hominēs, patres conscripti, qui dē rēbus dubiis consultant, ab odio, amicitia, īrā atque misericordia 15 vacuos esse decet. Haud facile animus vērum prōvidet, ubi illa officiunt, neque quisquam omnium lubīdinī simul et ūsuī pāruit. Ubi intenderis ingenium, valet; si lubīdō possidet, ea dominatur, animus nihil valet. Magna mihi copia est memorandī, patrēs cōnscripti, qui rēgēs atque 20 populi, īrā aut misericordia impulsi, male consuluerint; sed ea mālō dicere, quae mãiōrēs nostrī contrā lubīdinem animī suī rēcte atque ordine fēcēre. Bello Macedonico,

40, 2-11. Videō duas adhuc esse sententias; ūnam D. Sīlānī, qui censet eos, qui haec dēlēre cōnāti sunt, morte esse multandōs; alteram C. Caesaris, qui mortis poenam removet, cēterōrum suppliciōrum omnēs acerbitātēs amplectitur. Uterque et 5 prō sua dignitate et prō rērum magnitudine in summā sevēritāte versātur. Alter eos, qui nōs omnēs vītā privāre cōnāti sunt, qui dēlēre imperium, qui populi Rōmānī nōmen exstinguere, punctum temporis frui vītā et hoc communi spīritū nōn putat oportere atque hoc genus poenae saepe in improbōs cīvēs in hac 10 rē pūblică esse ūsūrpātum recordātur. — IV. IV.

quod cum rege Perse gessimus, Rhodiōrum civitas māgna atque magnifica, quae populi Romānī opibus creverat, infida et advorsa nobis fuit; sed postquam, bellō cōnfectō, de Rhodiis consultum est, māiōrēs nostrī, nē quis divitiarum magis quam iniuriae causa bellum inceptum 5 diceret, impūnītōs eōs dīmīsēre. Item bellis Pūnicīs omnibus, cum saepe Carthaginiēnsēs et in pace et per indūtiās multa nefaria facinora fecissent, numquam ipsi per occasiōnem tālia fēcēre: magis quid sẽ dīgnum foret, quam quid in illōs iūre fierī posset, quaerebant.

10

"Hōc item vōbīs prōvidendum est, patres conscripti, nē plūs apud vōs valeat P. Lentulī et cēterōrum scelus quam vostra dīgnitās, neu magis īrae vostrae quam fāmae cōnsulātis. Nam si digna poena pro factis eōrum reperitur, novom consilium approbō; sin magnitudō sceleris omnium 15 ingenia exsuperat, iis utendum cēnseō, quae lēgibus comparāta sunt. Plerique eōrum, qui ante mē sententias dixerunt, composite atque magnificē casum rei publicae miserātī sunt; quae bellī saevitia esset, quae victīs acciderent, ēnumerāvēre; rapī virginēs, puerōs; dīvelli lībe- 20 rōs ā parentum complexū; mātrēs familiārum pati quae victoribus collubuissent; fāna atque domos spoliārī; caedem, incendia fierī; postrēmō armīs, cadaveribus, cruōre atque luctu omnia complērī. Sed, per deōs immortālīs, quō illa ōrātiō pertinuit? An utī vōs infēstōs coniūrā- 25 tiōnī faceret? scilicet quem res tanta et tam atrōx nōn permōvit, eum ōrātiō accendet. Non ita est, neque cuiquam mortālium iniuriae suae parvae videntur; multi eas gravius aequo habuere. Sed alia aliis licentia est, patres conscripti. Qui demissi in obscuro vitam habent, 30 sī quid īrācundiā dēlīquēre, pauci sciunt, fāma atque fortūna eōrum parēs sunt; qui magnō imperio praediti in

excelsō aetatem agunt, eōrum facta cuncti mortālēs nōvēre. Ita in maxumā fortūnā minuma licentia est; neque studēre neque ōdisse, sed minumē īrāsci decet; quae apud aliōs īrācundia dicitur, ea in imperio superbia atque crũ5 dēlitās appellatur. Equidem ego sic exīstumō, patrēs sīc cōnscripti, omnis cruciātūs minōrēs quam facinora illōrum esse; sed plerique mortālēs postrēma meminēre, et in hominibus impiis, sceleris eōrum oblītī, de poena disserunt, si ea paulo severior fuit.

10

“D. Sīlānum, virum fortem atque strenuum, certō sciō, quae dixerit, studio rei publicae dixisse, neque illum in tantā rē grātiam aut inimicitias exercēre: eōs mōrēs eamque modestiam virī cōgnōvī. Vērum sententia ēius mihi nōn crūdēlis — quid enim in tālīs hominēs crūdēle fierī 15 potest? sed aliēna ā rē pūblicā nostrā vidētur. Nam profecto aut metus aut iniuria tē subēgit, Sīlāne, cōnsulem dēsīgnātum, genus poenae novom decernere. Dē timōre supervacaneum est disserere, cum praesertim diligentia clarissumī virī cōnsulis tanta praesidia sint 20 in armis. De poena possum equidem dicere - id quod res habet. in luctu atque miseriis mortem aerumnārum

10

42, 17-20. Quae cum ita sint, Quirītēs, võs, quem ad modum iam antea dixi, vestra tēcta vigiliis custōdiisque defendite; mihi, ut urbi sine vestrō mōtū ac sine ullō tumultū satis esset praesidī, consultum atque prōvisum est. Colōnī omnēs mūni5 cipesque vestri, certiōrēs ā mē facti de hac nocturna excursiōne Catilinae, facile urbēs suas finesque defendent. Gladiātōrēs, quam sibi ille manum certissimam fore putavit, — quamquam animō meliōre sunt quam pars patriciōrum, - potestāte tamen nostra continebuntur. — II. XII.

42, 20-43, 2. Alter intellegit mortem ab dīs immortalibus non esse supplici causa constitūtam, sed aut necessitatem nātūrae aut labōrum ac miseriarum quietem esse. — IV. IV.

requiem, nōn cruciatum esse; eam cuncta mortālium mala dissolvere; ultră neque curae neque gaudiō locum esse. Sed, per deōs immortālīs, quam ob rem in sententiam nōn addidisti, uti prius verberibus in eōs animadvorterētur ? An quia lex Porcia vetat? At aliae lēgēs item 5 condemnātīs civibus non animam eripi, sed exsilium permitti iubent. An quia gravius est verberārī quam necārī? Quid autem acerbum aut nimis grave est in hominēs tantī facinoris convictōs? Sin quia levius est, qui convenit in minōre negōtiō lēgem timere, cum eam in mãiōre neglē- 10 geris?

"At enim quis reprehendet, quod in parricīdās reī pūblicae decrētum erit? Tempus, diēs, fortūna, cuius lubīdō gentibus moderatur. Illis merito accidet, quicquid ēvēnerit; cēterum vōs, patrēs cōnscrīptī, quid in aliōs sta- 15 tuātis considerate. Omnia mala exempla ex bonis orta sunt; sed ubi imperium ad īgnārōs ēius aut minus bonōs pervenit, novom illud exemplum ab dīgnis et idōneīs ad indīgnōs et nōn idōneōs transfertur. Lacedaemoniī dēvictīs Atheniensibus trīgintā virōs imposuere, qui rem 20 publicam eōrum trāctārent. Iī prīmō coepēre pessumum quemque et omnibus invīsum indemnatum necāre; ea populus laetări et merito dicere fieri. Post, ubi paulatim licentia crevit, iuxtà bonōs et malōs lubīdinōsē interficere, ceterōs metu terrēre: ita cīvitās, servitute oppressa, 25 stultae laetitiae gravis poenas dedit. Nostrā memoriā victor Sulla cum Damasippum et aliōs eius modi, qui malō rei publicae creverant, iugulārī iussit, quis nōn factum eius laudabat? hominēs scelestōs et factiōsōs, qui seditionibus rem publicam exagitaverant, meritō ne- 30 cātōs āiēbant. Sed ea rēs māgnae initium cladis fuit. Nam uti quisque domum aut villam, postrēmō vās aut