da urbe tantum laboris periculique adiffent, et capta, cum iis, qui in arcem confugerant, iniquo 3 etiam loco pugnaflent) curare corpora juffit. Poftero die, militibus navalibusque sociis convocatis, primum Diis inmortalibus laudesque et grates egit, qui se non urbis solum opulentissimae omnium in Hispania uno die compotem feciffent, sed ante eo congessissent omnis pene Africae atque Hispaniae opes: ut neque hoftibus quidquam relinqueretur, 4 et sibi ac suis omnia superessent. Militum deinde virtutem conlaudavit, quod eos non eruptio hoftium,

non

jiciunt. Perperam J. Fr. Gronovius et in acie dimicalent, et in capienda urbe edidit, quem Doujatius secutus eft. Eamdem lectionem pracfert etiam Tarv. prior. neque rectius et in acie dimicaffent, et capienda urbe Hearnius. Optime Jac. Gronov. utroque loco praepositionem omisit."

§. 3. Diis inmortalibus laudes gratiasque egit] Haec et sequentia sic Silius extulit [15, 248.]

Hanc oriens vidit Titan, cum

surgeret, urbem etc. MOD. Approbe Pal. 1. laudesque et grates egit. sec. et tert. laudes et grates egit. vet. ed, laudes gratesque egit. 27, 13, 3. 30, 17, 8. Salutandique Deos agendique grates. GEBH. Meliores libri lau. des gratesque egit. vel laudes que et grates egit. Sic 27, [13, 2.] Diis immortalibus, ut in tali re, laudes gratesque ago. Suetonius Ti. to extremo: Tantas mortuo gratias egit laudesque, quantas congeffit ne vivo quidem unquam atque praesenti. Pro quo male subjecerunt Torrentius et Casaubonus grati.

as egit laudesque congeffit. Quare? quia sic habet Eutropius. At exquisitiore sermone Suetonius. Plautus Trinummo 4, 1. Salsipotenti laudes ago et grates, gratiasque habeo. J. FR. GRON. laudesque et gratias egit Hearnii L. 1. laudes et grates egit Lov. 4. laudes gratesque egit Flor. Lov. 3. Harl. Ber. et Gaertn. laudes que nii N. et D. De usu particularum et grates reliqui mei, cum Hear que, et hoc modo junctarum v. ad 10, 30, 2. de voce grates ad 23, 12, 7. Mox omnes pene Africae atque Hispaniae opes Lov. 2. Sed vox pene deeft in Flor. Voff. Lov. 3. Harl. Ber. Hav. et edd. Rom. anni 1472. ac Parm.

§. 5. Pretium tamen muralis coronae decus ejus effe] Docuit hunc locum sic emendandum liber vetus: praecipuum muralis coronae decus ejus effe. RHEN. pretium tamen muralis coronae praeferunt edd. Mediol. anni 1480. et Ald. Ceterae, quas vidi, praecipuum tamen. Vocem vero tamen, quam expungendam docuit Rhenanus, excludunt etiam Flor. Voff. Lov.

non altitudo moenium, non inexplorata ftagni vada, non caftellum in alto tumulo situm, non munitissima arx deterruiffet, quo minus transcenderent omnia perrumperentque. Itaque, quamquam omnibus 5 omnia deberet, praecipuum muralis coronae decus ejus esse, qui primus murum adscendisset. profiteretur, qui se dignum eo duceret dono. Duo pro6 felli sunt: Q. Trebellius centurio legionis quartae, et Sex. Digitius socius navalis. nec ipsi tam inter se acriter contendebant, quam ftudia excitaverant uterque sui corporis hominum. Sociis C. Laclius 7 praefectus classis; legionariis M. Sempronius Tu

quinque, Harl. Gaertn. et Hav. Et sane, cam post quamquam si milesque omitti, vidimus ad 22,

20, 1.

Primus murum adscendiffet. pro. fiteretur, qui se dignum] Sigonius in prima ed. Scholiorum, voci adscendiffet mendum subeffe suspicatus,legebat adscendiffe se profiteretur, eamque conjecturam etiam in contextum recepit: adversus quem deinde vulgatum adse ruit Muret. 19. Var. lect. 15. Hinc veriora edoctus poftea scholion illud omisit: receptam tamen lectionem ex contextu eji cere neglexit. Omnes codd. mei ftant pro vulgato: sed adscendis se se profiteretur in Oxon. D. Hearnius invenit.

§. 6. Q. Tiberilius centurio] Legendum Q. Trebellius centurio. RHEN. Q. Tiberilius Flor. Voff. Lov.1.2. Harl. Ber. Hav. et Hear nii L. 1. ac N. Q. Tibilius Lov. 3. Q. Trebelius Lov. 5. Reliqui Q. Trebellius.

cium navalem appellat, quicunque navalem operam navat, hoc loco. SIG. Sed etiam remiges navalem operam navant, nec tamen proprie loquendo socii navales sunt, etsi interdum hoc nomine com. prehendi videntur. V. Scheff. a. de Milit. nav. 3. socios navales hic potius puto effe milites clas sicos, quam. quod probabilius videtur Scheffero, nautas. Nam, hos a minifterio navali ad oppu. gnandam urbem abductos fuille, non verosimile eft. De aliis, quae ad illuftrationem antiquitatis ex hoc loco pertinent, videri possunt Lipsius 5. de Mil. Rom. 18. Schelius ad Hygin. p. 1057. Sigon. 2. de Ant. jure Prov. 6. et Noodt de Jurisdict. 1, 13. DUK.

§. 7. Sociis C. Laelius clafficis, legionariis M. Sempronius Tudita. nus aderat] Volumen scriptum habet Laeliusque tectus claffis. Proinde legendum eft indubie : Sociis C. Laelius praefectus classis, legionariis M. Sempronius Tudita nus aderat. quemadmodum et nos in contextu caftigavimus. IntelSex Digitius socius navalis] so- ligit autem per socios, socios na. Liv. Tom. VIII.

Ff

8 ditanus aderat. Ea contentio quum prope seditionem veniret, Scipio tres recuperatores quum se daturum pronunciaffet, qui, cognita cauffa teftibusque auditis, judicarent, uter prior in oppidum 9 transcendisset; C. Laelio et M. Sempronio advocatis partis utriusque P. Cornelium Caudinum de medio adjecit; eosque tres recuperatores considere, 10 et caussam cognoscere jussit. Quum res eo majore ageretur certamine, quod amoti tantae dignitatis

vales; ut nihil fuerit opus addere clafficis. Adjuvat noftram c mendationem, quod paulo poft sequitur, Ante omnes C. Laelium praefectum classis etc. RHEN. Sociis C. Laeliusque clafis Flor. Voff. Lov. 1. 2. Harl. Sociis C. Laelius qui claffis Gaertn. Sociis C. Laelius clafsis Lov. 2. 5. Hav. Berol. a m. 1. et edd. ante Ascens. anni 1513. in qua demum classicis primum obcurrit. Sociis C. Laelius classique Ber. a m. 2. Sed verum reftituit Rhenanus. Cetcrum aderant Hav.

§. 8. Ea contentio quum prope seditionem veniret] prope in seditionem Lov. 2. prope ad seditionem ed. Heinsii Elzevir. Sed praepositionem ab omnibus scriptis suis abeffe, eamque delendam effe, observavit Gronov. supra ad 6, 42, 10. Sane omnes mei reliqui prope seditionem. Mox testibus auditis Lovel. 2. Harl. et Hav. Deinde ut prior in oppidum Gaertn. Saepe ut et ut', sive uter, in Matis commutari, vidimus ad 2, 47, 2. Adde ad 6, 12, 10. Similiter utri et ut. V. ad 3, 18, 7. perseverant et perseverant', sive perseveranter. V. ad 4, 60, 6.

S. 9. Cornelium Claudium] Vetuftus codex docet legendum P. Cornelium Caudinum.RÍEN. Hunc

paulo poft P. Cornelium vocat. illud Claudium mihi suspectum. quidam in Caudinum mutarunt. GLAR. Caudinus cognomen Corneliorum Lentulorum fuit, ut supra diximus. SIG. V. ad 9, 15, 9. Et ita legunt omnes, paucissimis exceptis, Mfti, et edd. Rom. anni 1472, ac Parm. Praenomen Cornelii deest in Flor. Voff. Lovel. 2. 3. 5. Harl. Ber. Gaertn. Hav. et Hearnii N. Mox consedere Ber. a m. 2. et Gaertn. V. ad 9, 2, 3. considerare Lov. 4. Sed sedere et considere in hac re propria verba, Infra 34,61, 15. Quum Sufetes ad jus dicendum consedissent. 40, 8, 7. Ibi quum consedisset, Sedeo, inquit, miserrimus pater judex inter duos filios. V. ad 3, 46, 9.

§. 10. Quod admoti tantae indignitatis non tam advocati, quam moderatores] Emendavi amoti tantac dignitatis. RHEN. tantae di. gnitatis ad viros referendum, quos advocatos vocat. quare temere quidam in indignitatis mutarunt, referentes ad certamen. GLAR. Duo Pall. et Voll. quodam uti. Put. Andreas et alii veteres quod amoti. Recte: nam prius adfue. rant certantibus, sed ita eleganter, ut potius regerent tempe. rarentque studia utrimque faventium, quam accenderent:

non tam advocati, quam moderatores ftudiorum fuerant; C. Laelius, relicto consilio, ad tribunal ad Scipionem accedit, eumque docet, rem sine mo- 11 do ac modeftia agi: ac prope esse, ut manus inter se conserant. Ceterum, etiamsi vis absit, nihilominus deteftabili extemplo rem agi; quippe ubi fraude ac perjurio decus petatur virtutis. Stare binc legionarios mili- 12 tes, bine clafficos, per omnes Deos paratos jurare, magis quae velint, quam quae sciant, vera effe, et obftrin

nunc ab illis abstracti, et judices dati multitudinem effrenatio. rem reliquerant. Cic. 3. de Legib. [10.] Vis populi multo sae. vior, multoque vehementior: quae, ducem quod habet, interdum lenior est, quam si nullum haberet: dux enim suo periculo progredi cogitur: populi impetus periculi rationem Sui non habet. J. FR. GRON. quodam uti Lov. 2. 4. et Hav. quod averti Lovel. 1. quod viri Ber. a m. 2. prioris lectionis veftigiis penitus sublatis. quodam viri Brancal. Latinii. quod admoti Lov. 5.

Gaertn. et Hearnii Oxonn. cum edd. Ascensii anni 1513. 1516. et

reliquis usque ad Froben. qui anno 1535. ex praescripto Rhenani amoti recepit, cui etiam consentiunt Flor. Harl. et edd. ante illas Ascensii. Male poftea Lugdun. anni 1553. admoti revocavit, quod deinde Paris, anni 1573. recepit, et hinc reliqui ad Gronov. qui veram lectionem reduxit, et recte exposuit. indignitatis autem in nullo cod. sed tantum in ed. Mogunt. Ald. et pau

cis aliis inveni.

C. Laelius, relicto concilio, ad tribunal ad Scipionem accedit] Pal. 1. rel. consilio ante tribunal ad Scipionem. tert. G. Laelius etiam licto concilio. GEBH. concilio dederat Modius, nullo vel scripto,

vel edito priore consentiente: pro quo Gronov. recte anno 1665. consilio subftituit. Deinde antribunal ad Scipionem Flor. a m. 1. ante tribunal a m. 2. et Gaertn. añ tribunal Lov. 3. Sed nihil mutandum. V. ad 31, 42, 6.

§. 11. Rem sine modo ac modeinter se conserant] sine modo, sistia agi: ac prope esse, ut manus ne modeftia Ber. a m. 1. et editi ante Aldum. V. ad 7, 2, 4. Ve

rum his teftibus credere non auVoff. et Lov. 1. ac 3. Utrumque deo. Tum inter se conferant Flor. conserere et conferre manus optivero Livius libentius adhibet. V. mis scriptoribus in usu est: prius ad 6,42, 5. Mox etsi vis absit Lov. 4. si vis absit editiones, Aldina vetuftiores. Deinde Latinius ex

conjectura vi, fraude ac perjurio, prima voce adjecta. Male. Laelius enim adhuc vim abesse agno

vit.

§. 12. Per omnes Deos adparatos jurare] Legendum est juxta antiquum volumen paratos jurare, hoc est promptos. apparatus ad cultum refertur. RHEN. paratos verius puto. Alterum tamen perfiat in Flor. Voff. Lovel. 1. 2. 3. 5. Ber. Gaertn. et Hav.

Signa militaria et aquilas sa. cramentique religionem] Pal. 2. et Ffa

gere perjurio non se solum suumque caput, sed signa 13 militaria, et aquilas, sacramentique religionem. Haec se ad eum de sententia P. Cornelii et M. Sempronii deferre. Scipio, conlaudato Laelio, ad concionem advocavit, pronunciavitque, Se satis compertum habere, Q. Trebellium et Sex. Digitium pariter in murum escendiffe: seque eos ambos, virtutis cauffa, coro14 nis muralibus donare. Tum reliquos, prout cuique meritum virtusque erat, donavit. ante omnes C. Laelium praefectum classis et omni genere laudis sibimet ipse aequavit, et corona aurea ac triginta bubus donavit.

aquilas ut pluribus sacramentique. tert. ut in pluribus. GEBH. Ita et Lov. 4. ac Rec. et aquilas aut etiam pluribus sacramentique Lov. 2. §. 13. Ad concionem advocavit] In antiquo volumine est vocavit, et comperisse, non compertum habere. RHEN. Expresse est in libris noftris omnibus advocavit, quod a Rhenano corruptum est. GEBH. Omnes quoque libri ad concionem advocavit. Sic 3, [34, 1.] Propositis decem tabulis, populum ad concionem advocaverunt. 4, [1, 6.] Confeftim ad concionem advocavit. 7, [36, 9.1 Consul classico ad concionem convocat. 8, [32, 1.] Haud multo poft dictator advenit, classicoque extemplo ad concionem advocavit. Male igitur mutavit Rhenanus. J. FR. GRON. ad concionem evocavit Lovel. 5. ad concionem convocavit Gaertn. ad concionem vocavit Lov. 4. Ceteri cum Hearnii Mftis ad concionem advo. cavit recte tuentur. 1, 59, 7. Ad tribunum Celerum populum advocavit. 4, 32, 1. Trepidam civita. tem ad concionem advocatam increpuit. Solet Livius verbis cum praepositione ad compositis eam

dem praepositionem in regimine addere. V. ad 2, 36, 6. Omnes etiam codd. mei compertum habere. Ita animos perspectos habere 38, 1, 4. et similia paffim. Paullo ante pronomen se deerat in Flor. Voff.Lov.1.2.3. Harl. Ber.Gaertn. Hav. et edd. Rom. anni 1472. ac Parm. In sequentibus autem escendiffe J. Fr. Gronovius edidit. ita vero ex Put. legendum effe, supra monuit ad 2, 28, 6. Denique ambos ignorant Flor. Voff. Lovel. 1. 2. 3. 5. Harl. Ber. a m. 1. Gaertn. Hav. et edd. eaedem.

Put. Reg. Men. Vol. prout cui§. 14. Prout cujusque meritum] que meritum aut virtus erat. J. FR. GRON. cujusque meritum servant Flor. Harl. et Ber. Reliqui cum Hearnii N. cuique. Doujatius cuique ex Colbert. cujusque ex Reg. laudavit; quum secundum Gronov. is cuique etiam habeat. Hinc sibimet ipsa aequavit Gaertn. sibimet ipse Flor. quod recte Cre vier. ex Put. jam in contextum recepit. V. ad 2, 19, 5. adaequavit Ber. reliquis invitis.

Ac triginta bobus donavit] In