XV.

THE BATTLE OF PISTORIA,

IN WHICH CATILINE WAS DEFEATED AND KILLED. B.C. 62.

At ex alterâ parte C. Antonius pedibus aeger, quod proelio adesse nequibat, M. Petreio legato exercitum permittit. Ille cohortes veteranas, quas tumulti causâ conscripserat, in fronte, post eas ceterum exercitum in subsidiis locat: ipse equo circumiens unumquemque nominans appellat, hortatur, rogat ut meminerint se contra latrones inermes pro patriâ, pro liberis pro aris atque focis suis certare. Homo militaris, quod amplius annos triginta tribunus aut praefectus aut legatus aut praetor cum magnâ gloriâ in exercitu fuerat, plerosque ipsos factaque eorum fortia noverat; ea commemorando militum animos accendebat.

Seduli omnibus rebus exploratis Petreius tubâ signum dat et cohortes paullatim incedere jubet, idem facit hostium exercitus. Postquam eo ventum est unde a ferentariis proelium committi posset, maximo clamore cum infestis signis concurrunt, pila omittunt: gladiis res geritur. Veterani pristinae virtutis memores acriter instare: illi haud timidi resistunt: maximâ vi certatur. Interea Catilina cum expeditis in primâ acie versari, laborantibus succurrere, integros pro sauciis arcessere, omnia providere, multum ipse pugnare, saepe hostem ferire: strenui militis et boni imperatoris officia simul exsequebatur. Petreius ut videt Catilinam contra ac ratus erat, magnâ vi tendere, cohortem praetoriam in medios hostes inducit, eosque perturbatos atque alios alibi resistentes interficit: deinde utrinque ex lateribus ceteros aggreditur. Manlius et Faesulanus in primis pugnantes cadunt. Postquam fusas copias seque cum paucis relictum videt Catilina, memor generis atque pristinae suae dignitatis in confertissimos hostes incurrit, ibique pugnans confoditur.

Sed confecto proelio, tum vero cerneres quanta audacia quantaque vis animi fuisset in exercitu Catilinae. Nam

fere quem quisque vivus pugnando locum ceperat, eum amissâ animâ corpore tegebat. Pauci autem, quos medios cohors praetoria disjecerat, paulo diversius, sed tamen omnes adversis vulneribus conciderant. Catilina vero longe a suis inter hostium cadavera repertus est, paululum etiam spirans ferociamque animi quam habuerat vivus in vultu retinens. Postremo ex omni copiâ neque in proelio neque in fugâ quisquam civis ingenuus captus est. Ita cuncti suae hostiumque vitae juxta pepercerant. Neque tamen exercitus populi Romani laetam aut incruentam victoriam adeptus erat; nam strenuissimus quisque aut ccciderat in proelio aut graviter vulneratus discesserat. Multi autem qui de castris visendi aut spoliandi gratiâ processerant, volventes hostilia cadavera, amicum alii, pars hospitem aut cognatum reperiebant : fuere autem qui inimicos suos cognoscerent. Ita varie per omnem exercitum laetitia, maeror, luctus atque gaudia agitabantur. Sallust, Catilina, c. 59, 60, 61.

XVI.

THE RANSOM AND CAMILLUS.

Tum senatus habitus, tribunisque militum negotium datum, ut paciscerentur. Inde inter Q. Sulpicium tribunum militum et Brennum regulum Gallorum colloquio transacta res est, et mille pondo auri pretium populi gentibus mox imperaturi factum. Rei foedissimae per se, adjecta indignitas est. Pondera ab Gallis allata iniqua, et, tribuno recusante, additus ab insolente Gallo ponderi gladius: auditaque intoleranda Romanis vox, Vae victis.

Sed diique et homines prohibuere redemptos vivere Romanos: nam forte quâdam, priusquam infanda merces perficeretur, per altercationem nondum omni auro appenso, dictator intervenit; auferrique aurum de medio, et Gallos summoveri jubet. Quum illi renitentes pactos dicerent sese, negat eam pactionem ratam esse, quae, postquam ipse dictator creatus esset, injussu suo ab inferioris juris magistratu facta esset: denuntiatque Gallis, ut se ad

proelium expediant. Suos in acervum conjicere sarcinas, et arma aptare, ferroque, non auro, recuperare patriam jubet, in conspectu habentes fana deûm, et conjuges et liberos, et solum patriae deforme belli malis, et omnia, quae defendi repetique et ulcisci fas sit. Instruit deinde aciem, ut loci natura patiebatur, in semirutae solo urbis et naturâ inaequali; et omnia, quae arte belli secunda suis eligi praepararive poterant, providit. Galli, novâ re trepidi, arma capiunt; irâ magis, quam consilio, in Romanos incurrunt. Jam verterat fortuna, jam deorum opes humanaque consilia rem Romanam adjuvabant. Igitur primo concursu haud majore momento fusi sunt Galli, quam ad Alliam vicerant. Justiore altero deinde proelio ad octavum lapidem Gabinâ viâ, quo se ex fugâ contulerant, ejusdem ductu auspicioque Camilli vincuntur. Ibi caedes omnia obtinuit: castra capiuntur, et ne nuntius quidem cladis relictus. Dictator, recuperatâ ex hostibus patriâ, triumphans in urbem redit: interque jocos militares, quos inconditos jaciunt, Romulus ac parens patriae conditorque alter urbis haud vanis laudibus appellabatur.

Livy, V. 48, 49.

XVII.

M. VALERIUS CORVUS.

Cum Romani stationibus quieti tempus tererent, Gallus processit, magnitudine atque armis insignis: quatiensque scutum hastâ quum silentium fecisset, provocat per interpretem unum ex Romanis, qui secum ferro decernat. M. erat Valerius tribunus militum, adolescens, qui, haud indigniorem eo decore se quam T. Manlium ratus, prius sciscitatus consulis voluntatem, in medium armatus processit. Minus insigne certamen humanum numine interposito deorum factum. Nam conserenti jam manum Romano corvus repente in galeâ consedit, in hostem versus: quod primo, ut augurium coelo missum, laetus accepit tribunus. Precatus deinde Si divus, si diva esset, qui sibi praepetem misisset, volens propitius adesset. Dictu mirabile, tenuit non solum ales captam semel sedem, sed,

quotiescunque certamen initum est, levans se alis, os oculosque hostis rostro et unguibus appetit: donec territum prodigii talis visu, oculisque simul ac mente turbatum, Valerius obtruncat. Corvus e conspectu elatus orientem petit. Livy, VII. 26.

XVIII.
DREAMS.

;

Defert ad conjectorem quidam, somniasse se, ovum pendere ex fascia lecti sui cubicularis. Est hoc in Chrysippi libro somnium. Respondit conjector, thesaurum defossum esse sub lecto. Fodit: invenit auri aliquantum, idque circumdatum argento. Misit conjectori, quantulum visum est, de argento. Tum ille, Nihilne, inquit, de vitello? Id enim ei ex ovo videbatur aurum declarasse reliquum, argentum. Nemone igitur umquam alius ovum somniavit? Cur ergo hic nescio qui thesaurum solus invenit? Quam multi inopes, digni praesidio Deorum, nullo somnio ad thesaurum reperiendum admonentur ? Ergo obscura somnia minime consentanea sunt majestati Deorum. Ad aperta et clara veniamus, quale est de illo interfecto a caupone Megaris: quale de Simonide, qui ab eo, quem humarat, vetitus est navigare: quale etiam de Alexandro: quod a te praeteritum esse miror: Nam, quum Ptolemaeus, familiaris ejus, in praelio telo venenato ictus esset, eoque vulnere summo cum dolore moreretur ; Alexander assidens, somno est consopitus. Tum secundum quietem visus ei dicitur draco is, quem mater Olympias alebat, radiculam ore ferre, et simul dicere, quo illa loci nasceretur, (neque is longe aberat ab eo loco) ejus autem esse vim tantam, ut Ptolemaeum facile sanaret. Quum Alexander experrectus narrasset amicis somnium, emisisse, qui illam radiculam quaererent. Quâ inventâ, et Ptolemaeus sanatus dicitur, et multi milites, qui erant eodem genere teli vulnerati.

Cursor ad Olympia proficisci cogitans, visus est in somnis curru quadrigarum vehi. Mane ad conjectorem.

At ille, Vinces, inquit. Id enim celeritas significat et vis equorum. Post idem ad Antiphontem. Is autem, Vincare, inquit, necesse est. An non intelligis, quattuor ante te cucurrisse? Ecce alius cursor: (atque horum somniorum, et talium plenus est Chrysippi liber, plenus Antipatri.) Sed ad cursorem redeo. Ad interpretem detulit, aquilam se in somnis visum esse factum. At ille, Vicisti. Istâ enim avi volat nulla vehementius. Huic quidem Antipho, Baro, inquit, te victum esse non vides? Ista enim avis insectans alias aves et agitans, semper ipsa postrema est.

Cicero de Divin., II. 65, 70.

XIX.

EASY DEATH THE HIGHEST FAVOUR
GRANTED BY THE GODS.

Deorum immortalium judicia solent in scholis proferre de morte, nec vero ea fingere ipsi, sed Herodoto auctore, aliisque pluribus. Primum Argiae sacerdotis, Cleobis et Biton filii, praedicantur. Nota fabula est. Quum enim illam ad sollemne et statum sacrificium curru vehi jus esset satis longe ab oppido ad fanum, morarenturque jumenta: tunc juvenes ii, quos modo nominavi, veste positâ, corpora oleo perunxerunt, ad jugum accesserunt. Ita sacerdos advecta in fanum, quum currus esset ductus a filiis, precata a Dea dicitur, ut illis praemium daret pro pietate, quod maximum homini dari posset a Deo post epulatos cum matre adolescentes, somno se dedisse: mane inventos esse mortuos. Simili precatione Trophonius et Agamedes usi dicuntur: qui, quum Apollini Delphis templum exaedificavissent, venerantes Deum, petierunt mercedem non parvam quidem operis et laboris sui, nihil certi, sed quod esset optimum homini. Quibus Apollo se id daturum ostendit post ejus diei diem tertium qui ut illuxit, mortui sunt reperti. Judicavisse Deum dicunt, et eum quidem Deum, cui reliqui Dii concessissent, ut praeter ceteros divinaret.

Cicero, Tusc. Disput., I. 47.