erat

viderent nec ullum ab Romanis auxilium sperandum esse, quamvis animis destinatum esset hosti non cedere, tamen vix crediderint fore ut tam diu Hannibali irato tantoque eius exercitui cum prospero quodam successu resisterent. -CM: inde inpeditum trepidantemque exturbant, postremo fusum fugatumque in castra redigunt: nisi quod m. 1. in M scriptum ,, redicunt", quod facillime fieri potuit, cum etiam in Puteano litterae et c interdum vix discerni queant. Impeditur, quem quis ita interclusum tenet, ut id quod vult nec facere nec expedire possit: trepidat, qui videre non potest quid potissimum sequendum sit. fundere ac fugare persaepe ita coniuncta legi notum est, quod scriplum esse non potest, nisi ut quanta maxima vis in pellendi notione poneretur, exturbare h. 1. non idem quod expellere esse potest: cum igitur turbandi notio in hoc verbo primum locum teneat, ex adiectum videtur, ut hoc altero

etiam verbo id, quod in pellere inest, ad totius loci vim augendam exprimeretur. vernaculo sermone fortasse: „, da erheben die Bürger plötzlich das Feldgeschrei und treiben den Feind zurück nach den Breschen der Mauer, dann versperren sie ihm den Weg und drängen ihn, da er sich nirgends mehr zu helfen noch wieder zu sammeln wusste, über die Grenze der Mauer hinaus, und jagen ihn zuletzt in wilder Flucht bis nach seinem Lager".

7. cffrenatarum gentium: CM

rell.] efferatarum gentium (L. Valla). Quod editores probibuit ne ad antiquam scripturam redirent, nihil aliud videtur fuisse, quam quod efferata gens haud raro apud Livium legeretur. sic inprimis Gallos efferatam gentem appellari notum est, sed illi parum videntur propriam huius loci vim perspexisse. non enim potuit Hannibal dux videri velle gentium efferatarum sed effrenatarum, quorum animi in tanto rerum discrimine exacerbati nullis

ne

omnino rationis iurisque legibus coerceri posse viderentur, ut legati ne non sine summo periculo ad castra adirent timendum esset. Deinde, quod L. non negative, id quod verbo negare fieri solebat, sed affirmative scripsit,,qui dicerent nec nec" („die erklären sollten"), id non sine causa factum est, cum facile appareat, verbo dicere et hoc et similibus locis rem multo fortius verbo quam gare expediri: nam qui quid negat, iam ab aliquo rogatus esse debet, isque qui interrogat, multa orationi suae addere potest, quae eum, cui respondendum est, impediant: ne id igitur fieri posset neve quam mandatorum ab Romanis allatorum rationem habere cogeretur, légatos Hannibal antevenit misitque ad mare qui suo nomine dicerent quid ipse et vellet et suaderet. In duobus etiam recentissimis libris scriptum est tot tamque, quod, quamquam in his verbis non inusitatum est, tamen huic loco minus aptum videtur: copula enim addita multo minorem vim verborum tam effrenatarum gentium fore nemo non videt. cf. 5, 54.: tot tam valida oppida": al. - Nec Hannibali operaè esse: „noch bleibe Hannibaln Zeit,

jetzt, wo Alles auf dem Spiele stehe, Gesandtschaften anzuhören". 4, 8.:,,neque differri census poterat neque consulibus, cum tot populorum bella inminerent, operae erat id negotium agere". Pleruinque tamen operae est significat 'id quod operae pretium est (cf. prooem.) es ist der Mühe werth": 1, 24.: „multisque id verbis, quae longo effata carmine non operae est referre, peragit". nonnumquam etiam his verbis exprimitur id fere quod inest in libet, iuvat me, gratum mihi est: 5, 15.: causatus de privati portenti procuratione, si operae illi esset, consulere velle, ad conloquium vatem elicuit". M: opere esse. 1. protinus Carthaginem ituros: C rell.] Carthaginem protinus ituros (M). Quamquam h. 1. utraque verborum ponendorum ratio aeque probari posse videtur, tamen potius codicem C sequendum erat, quod librariam codicis M in verborum constructione interdum errasse videmus (21, 6.: vicit:), ut nisi gravissimis causis iubentibus ab codice C discedendum non sit. Quod paulo post sequitar, litteras nuntiosque, frequentissimo illo dicendi genere pro,, nuntios cum lit

teris" scriptum videri potest: tamen cum L. non nuntium sed nuntios scriberet, esse potest ut exprimere voluerit, mandata quaedam his nuntiis ab Hannibale esse, quorum in litteris mentio facta non fuisset. - CM: factionis barchine'. M m. 1.:,,ut pararent suorum animos". m. 3.:,,ut ppararent" i. e. praepararent, (C). - CM: ,,ne quid pars altera gratificaripro romanis posset": cuius alterius partis princeps Hanno fuit. Quod gratificari non cum pro sed cum dativo iungi soleret, Ant. Perizonius gratificari populo

romano scribendum esse censuit, cuius loco si p. ro. scriptum fuisset, facile ab errantibus librariis pro romanis scribi potuisset, sed cum pro etiam,, zu Gunsten, zum Vortheile jemandes" significaret (9, 24.:,,et locus pro vobis et nox erit": 39, 30. al.), et gratificari nullo addito dativo,,sich nachgiebig zeigen", codicum omnium scripturae optimo iure videtur Fabri patrocinatus esse. 3. praeterquam quod admissi auditique sunt: M m. 3. Pall. Lov. 4. Haverc. In rell. vero codd. et m. 1, in M et

in C inventum est,,praeterquam quod admissi auditique non sunt": quam negativam particulam huius loci esse non posse primus intellexit Phil. Rubenius, videtur id mendum, quod non admodum raro in mss, deprehenditur, h. 1. factum esse, ut „non“, cum in perantiquo quodam libro suo loco praetermissum esset, ab librario, qui eam vocem omissam videret, quamvis neglecto iusto loco adscriberetur: idem enim non, quod h. 1. quo non debuit scriptum est, paulo post in omnibus antiquioribus codd. desideratur ante verba ,,cum adsensu audientium“. Cf. 8, 12.: dixit. 9, 39. inter ea. 10, 39.: enim. 27, 9.: excedat. 30, 15.: fide. al.

4. Hanno unus aduersus se

senatum“, in M m. 1. „aduersu senatum“, quod, quamquam et aduersum apud Livium haud raro reperitur, una litteras, quae h. 1. sequente eadem littera facillime praetermitti potuit, adiecta veram integramque huius loci scripturam aduersus senatum (cf. 21, 63.) praebet. adverso senatu vel ob id probari non oportuit, quod haec verba idem significarent quod non cum adsensu audientium. verum adversus senatum i. e. adversus ea quae maiori senatus parti probarentur, cum sequentibus verbis aptissime coniungi potest: nam quamquam h. 1. Hannonem, qui adversus senatum Carthaginiensem loqueretur, non cum audientium adsensu dixisse legimus, tamen interdum fieri potest at, qui adversus aliquos alicuius rei causam agit, orationis suae gravitate vel adversariis persuasisse videatur, se vere locutum esse. Particulam non, quae h. 1. deesse non potest, non in Drak. codd. modo sed etiam in CM ante verba cum adsensu" omissam esse, iam antecedente adnotatione diximus. cf. 3, 72.: „Scaptium non silentio modo sed cum adsensu etiam audiri".

deos

Quae sequuntur verba ex optimorum nostrorum codd. fide restituimus, in C enim invenimus:,,egit peos foederum arbitros ac testis hannonis suadentis senatum optestans ne romanu cum saguntino suscitarent bellu monuisse" cet. in M: „egit† reos | foederum arbitros ac testissena tum obtestans ne romanum cum saguntino suscitarent bellum monuisse" cet. Quae in duobus mediis locis in M scripta fuerant, m. 2. erasa sunt: sed ibi altero quidem loco idem quod in C scriptum fuisse, etiam codicum Voss, et Lov. 1, scriptura docet, qui duo libri soli ex omnium Drak, codicum numero cum nostris libris congruunt, praeterquam quod in eis ac testis. oratio hannonis suadentis senatum obtestantis, ne romanum" cet. inventum esse fertur. verba haec media hannonis suadentis ex marginali quadam adnotatione in integram orationem migrasse manifestum est, quo pravo studio vel optimos primae decadis codd. haud paucis locis corruptos videmus (cf. 7, 20. sub fin.). Unum I. Fr. Gronovium non fugit, ea, quae a nobis in orationem Livianam recepta sunt, vere

a Lívio profecta videri, quod nemini tamen persuasit, ut vel Bekkerus et Fabri in suis edd. scribi iusserint „egit. per deos foederum arbitros ac testes monuisse praedixisse se“ cet., quamquam non difficile erat intellecto, verbum praedixisse vix posse cum praecedentibus verbis per deos — testes coniungi. Verba monere et praedicere et aliis locis apud Livium iuncta leguntur: ex. gr. 2, 10. Futura praedicendo suademus atq. hortamur.

5. quietura romana foedera:

99

CM rell.: „,, würde ein mit Rom geschlossenes Bündniss unangetastet bleiben“. Quanta maxima elegantia Livium ex obliqua ad directam orationem pergere solere, vel haec oratio pulcherrima persuaserit. CM:,,si ex bellis bella serendo succinctus armis legionibusque uiuat". viam unam igitur ad imperium cernit esse, si succinctum armis legionibusq. vivere liwenn er immer gerüsceat: 99 tet unter seinen Legionen leben kann": nec ila vivere

se posse putat nisi bella ex bellis serendo. quaerendum est, utrum serendo a sero serui an a sero sevi derivandum sit, et utrum ex serendo coniungenda sint ut bellis dativus sit („dadurch dass er Krieg an Krieg reiht"), an ex bellis seiungi non possint. quamvis prior interpretationis ratio quodam modo vera videri possit, tamen nihil dubitem quin altera huic loco multo aptior habenda sit. serit igitur bellum ex bello, qui, dum bellum gerit, nullam omnino opportunitatem, in illo ipso quod geritur bello obortam, praetermittit, qua fieri possit ut novum aliquod bellum concitetur. cf. 2, 18.:,,ignosci senibus non posse, qui bella ex bellis sererent“. 4, 2.: ,, plebem asperiorem alia ex aliis postulando, cum prima impetrasset, futuram“. —Cod. Cant.: uelut uictoriam (!) igni praebentes". Harl.:,,aluistis enim hoc incendium": quod ex non perspecta scri

plura recentiore e (i, e, ergo) natum videtur.