et mercenarios mites, maxime Hifpani generis, de transitione cepiffe confilium Fauna effet: ipfe etiam interdum Hannibal de fuga in Galliam dicitur agitasse, ita ut, relicto peditatu omni, cum equitibus fe proriperet. Cum haec confilia atque hic habitus animorum effet in caltris, movere inde ftaruit, in calidiora atque eo maturiora me libus Apuliae loca fimul ut, quo longius ab holte recefliffet, transfugia impeditiora levibus ingeniis effent. Profectus eft nocte, ignibus fimiliter factis, tabernaculisque paucis in fpeciem relictis, ut infidiarum par priori metus contineret Romanos. Sed, per eun. dem Lucanum Statilium, omnibus ultra caftra transque montes exploratis, cum relatum effet, vifum procul ho ftium agmen; tum de infequendo eo confilia agitari cos. pta. Cum utriusque confulis eadem, quae femper ante, fuiffet fententia: ceterum Varroni fere omnes Paullo nemo, praeter Servilium prioris anni confulem, affentiretur; majoris partis fententia ad nobilitandas clade Ro. mana Cannas, urgente fato, profecti funt, Prope eum vicum Hannibal caftra pofuerat averfa a Vulturno vento, qui campis torridis ficcitate nubes pulveris vehit. id cum ipfis caftris percommodum fuit; tum falutare praecipue futurum erat, cum aciem dirigerent, ipli averfi, terga tantum afflante vento, in obcaecatum pulvere effu fo hoftem pugnaturi.

XLIV. Confules, fatis exploratis itineribus, fequen. tes Poenum, ut ventum ad Cannas eft, ubi in confpectu Poenum habebant, bina caftra communiunt, eodem ferme intervallo, quo ad Geronium, ficut ante, copiis di vilis. Aulidus amnis, utrisque caftris affluens, aditum aquatoribus ex fua cujusque opportunitate haud fine certamine dabat. ex minoribus tamen caftris, quae pofita, trans Aufidum erant, liberius aquabantur Ro mani, quia ripa ulterior nullum habebat hoftium prae. fidium. Hannibal fpem nactus, locis natis ad eque strem pugnam, qua parte virium invictus erat, facturos copiam pugnandi confules, dirigit aciem, laceffitque Numidarum procurfatione hoftes. Inde rurfus follicitari feditione militari ac discordia confulum Romana ca. ftra:

Ga

ftra: cum Paullus Semproniique et Flaminii temeritatem Varroni, Varro fpeciofum timidis ac fegnibus ducibus exemplum. Fabium objiceret: teftareturque Deos hominesque hic, nullam penes fe culpam effe, quod Hanni. bal jam velut ufucepiffet Italiam; fe conftrictum a collega temeri; ferrum atque arma iratis et pugnare cupientibu's adimi militibus: ille, fi quid projectis ac proditis ad inconfultam atque improvidam pugnam legionibus accideret, fe omnis culpae exfortem, omnis eventus participem fore diceret. videret, ut quibus lingua tam promta ac temeraria, aeque in pugna vigerent manus.

XLV. Dum altercationibus magis, quam confiliis, tempus teritur, Hannibal ex acie, quam ad multum diei tenuerat instructam, cum in caftra ceteras reciperet copias, Numidas ad invadendos ex minoribus eaftris Romanorum aquatores trans flumen mittit." quam inconditam turbam cum vixdum in ripam egreffi clamore ac tubultu fugaffent, in stationem quoque pro vallo locatam atque ipfas prope portas evecti funt. Id vero indignum vifum, ab tumultuario auxilio jam etiam ca ftra Romania terreri: ut ea modo una cauffa, ne extemplo transirent flumen, dirigerentque aciem, tenuerit Romanos, quod fumma imperii eo die penes Paullum fuerit. Itaque Varro poftero die, cui fors ejus diei imperii erat, nihil confulto collega, fignum pugnae propofuit, inftructasque copias flumen traduxit, fequente Paullo; quia magis non probare, quam non adjuvare confilium poterat. Transgreffi flumen, Transgreffi flumen, cas quoque, quas in caftris minoribus habuerant, cópias fuis adjungunt: atque ita inftructa acie, in dextro cornu (id erat flumini propius) Romanos equites locant, deinde pedi tes: laevum cornu extremi equites fociorum, intra pe dites, ad medium juncti legionibus Romanis tenuerunt jaculatores. ex ceteris levium armorum auxiliis prima acies facta. Confulas cornua tenuerunt; Terentius lae. vum, Aemilius dextrum. Gemino Servilio media pugna tuenda data.

XLVI. Hannibal luce prima, Balearibus levique alia armatura praemiffa, transgreffus flumen, ut quosque traduxerit, ita in acie locabat. Gallos Hifpanosque equites prope ripam laevo in cornu adverfus Romanum equitatum: dextrum cornu Numidis equitibus da tum, media acie peditibus firmata; ita, ut Afrorum utraque cornua effent, interponerentur his medii Galli atque Hifpani. Afros Romanam inagna ex parte crederes aciem: ità armati erant, armis et ad Trebiam, ce. terum magna ex parte ad Trafimenum captis. Gallis Hifpanisque feuta ejusdem formae fere erant: dispares ae disfimiles gladii: Gallis praelongi ac fine mucronibus: Hifpano, punctim magis, quam caefim asfueto petére hoftem, brevitate habiles et cuin mucronibus. ante ceteros habitus gentium harum tum magnitudine corporum, tum fpecie terribilis erat. Galli fuper umbili. cum erant nudi: Hifpani linteis praetextis purpura tunicis, candore miro fulgentibus, conftiterant.

rus omnium peditum, qui tum fteterùnt in acie, mil. lium fuit quadraginta, decem equitum. Duces corni bus praeerant: finiftro Hasdrubal, dextro Maharbal:" mediam aciem Hannibal ipfe cum fratre Magone tenuit. Sol, feu de induftria ita locatis, feu quod forte ita ftarent, peropportune utrique parti obliquus erat, Romais in meridiem, Poenis in feptentrionem verfis. tus, (Vulturnain incolae regionis vocant) adverfus Romanis coortus, multo pulvere in ipfa ora volvendo profpectum ademit."

ven

XLVII. Clamore fublato, procurfum ab auxiliis, et pugna levibus primum armis commiffa: deinde equitum Gallorum Hifpanorumque laevum cornu cum dextro Romano concurrit, minime equeftris more pugnae: frontibus enim adverfis concurrendum erat, quia, nullo circa ad evagandum relicto fpatio, hinc amnis, hinc peditum acies claudebant in directum utrinque nitentes. Stantibus ac confertis poftremo turba equis, vir virum amplexus detrahebat equo. pedeftre magna jam ex parte certamen factum erat: acrius tamen, quam diutius, pugnatum eft; pulfique Romani equites terga vertunt.

G 3

Sab

U. . 535.
a CN. 216.

1

-Sub eque is fine certaminis cobrta eft peditum pu gna, prico et viribus et animis pares conftabant ordines Gallis Hispanisque: tandem Romani, diu ac faepe connifi, aequa fronte acieque denfa impulere hoftium cuneum nimis tenuem, eoque parum validum, a cetera prominentem acie. impulfis deinde ac trepide referen.. tibus pedem infiftere: ac tenore uno per praeceps pavore fugientium agmen in mediam primum aciem illati, .poftremo, nullo refiftente, ad fubfidia Afrorum perve nerunt; qui utrinque reductis alis conftiterant, media, qua Galli Hispanique fteterant, aliquantum prominente acie: qui duneus ut puilus aequavit frontem primum,, deinde nitenda etiam finum in medio dedit, Afri circa jam cornua fecerant; irruentibusque incaute in medium Romanis, circumdedere alas: mox, cornua extendendo, claufere et ab tergo hoftes. Hinc Romani, defuncti nequidquam proelio uno, omiffis Gallis Hifpanisque, quorum terga ceciderant, etiam adverfus Afros inte Agram pugnam ineunt, non tantum eo iniquam, quod ine claf adverfus circumfufos, fed etiam quod felli cum res centibus ac vegetis pugnabant.

1

XLVIII. Jam et in finiftro cornu Romano, ubi fociorum equites adverfus Numidas, fteterant, confertum proelium erat; fegne primo, et a Punica coeptum fraude, Quingenti ferme Numidae, praeter folita arma telaque, gladios occultos fub loricis habentes, fpecie transfugarum cum ab fuis, parmas poft terga habentes, adequi, taffent, repente ex equis defiliunt; parmisque et jaculis ante pedes hoftium projectis, in mediam aciem aecepti, ductique ad ultimos, confidere ab tergo jubentur; ac, dum proelium ab omni parte conferitur, quieti manferunt, poftquam omnium animos oculosque occupave rat certamen, tum, arreptis fcutis, quae paffim inter acervos caeforum corporum ftrata erant, averfam adoriuntur Romanam aciem; tergaque ferientes ac poplites. caedentes, ftragem ingentem, ac majorem aliquanto pavorem ao tumultum, fecerunt. Cum alibi terror ac fuga, albi pertinax in mala jam fpe proelium effet; Hasdrubal, qui ea parte praeerat, fubductos ex media

acie Numidas, quia fegnis eorum cum adverfis pugna erat, ad perfequendos paffim fugientes mittit: Hifpanos et Gallos pedites, jam Afris prope feffis, caede magis. quam pugna, adjungit.

XLIX Parte altera pugnae Paullus, quanquam primo ftatim proelio funda graviter ictus fuerat, tamen et occurrit faepe cum confertis Hannibali, et aliquot lo.. cis proelium reftituit, protegentibus eum equitibus Ro manis; omiffis poftremo equis, quia confulem et ad res gendum equum vires deficiebant. tum denuntiantî cuidam, juffiffe confulem ad pedes defcendere equites, dixiffe Hannibalem ferunt: Quam mallen, vinctos mihi tra deret! Equitum pedeftre proelium, quale jam haud du. bia hoftium victoria, fuit; eum vieti mori in vestigio mallent, quam fugere ; victores, morantibus victoriam irati, trucidarent, quos peHere non poterant. pepule.. runt tamen jam paucos fuperantes, et labore ac vulneribus feffos. Inde disfipati omnes funt, equosque ad fugam qui poterant, repetebant. Cn. Lentulus tribunus mi. litum, oum, praetervehens equo, fedentem in faxo cruore. oppletum confulem vidiffet: L. Aemili, inquit, quem unum infontem culpae cladis hodiernae Dii refpicere debent, cape hunc equum. dum et tibi virium aliquid fupereft, comes. ego te tollere possum ac protegere, ne fureftam hanc pugnam morte confulis feceris. Etiam fine hoc lacrimarum Jatis luctusque eft. Ad ea conful: Tu quidem, Cn. Correli, macte virtute efto! Sed cave, fruftra miferando exiguum tempus e manibus hoftium evadendi abfumas. Abi, nuntia publice Patribus, urbem Romanam muniant, ac prius, quam hoftis vietor adveniat, praefidiis firment: privarimque Q. Fabio, L. Aemilium praeceptorum ejus memo• rem et vixiffe, et adhuc mori. Me in hac ftrage militum meorum parere exfpirare, ne aut reus iterum e consulatų fins, aut accufator collegaé exiftam, ut alieno crimine inyocentiam meam protegam. Haec exigentes, prius turba fu gentium civium, deinde hoftes, oppreffere: confulem, ignorantes quis effet, obruere telis: Lentulum inter tumultum abripuit equus.artem inde effuse fugiunt., Septem millia heurinum in minora caftra, decem in ma

jora