155

Prospiciens genitor caeloque invectus aperto
Flectit equos curruque volans dat lora secundo.

Defessi Aeneadae quae proxima litora cursu
Contendunt petere, et Libyae vertuntur ad oras.
Est in secessu longo locus: insula portum
Efficit obiectu laterum, quibus omnis ab alto
Frangitur inque sinus scindit sese unda reductos.
Hinc atque hinc vastae rupes geminique minantur

160

155. Genitor Neptunus dicitur ut 5, inter promontorium Mercurii (Cap Bon) 817, et genitor profundi Ov. Mei. 11, et Apollinis (Cap Zibel) prope antiquam 202 el Sial. Achill. I, 61 o magni ge- urbem Aquilariam, de qua Caes. B. C. 2, nitor rectorque profundi. Sed omnino 23. Quare non cum Servio et Macrobio Neptunus genitor et pater (6, 14) vo- aliisque de Odyss. 13, 96. surreplam catur, ut dii omnes patres dicuntur, quo dicemus hanc portus descriptionem. Alium nomine homines eos venerantur. Ita locum et Vgli verbis magis congruum inin Aeneide Mars, Apollo, Tiberinus venit Davis ( Karthago und seine Uebereo nomine invocantur, - caelo aperto reste. Aus d. Engl. 1863) Propius Carabl. temporis (bei freiem Himmel); Thaginem portum esse, prope portum Cap nubibus non obducto, sereno. Vide Klamart, unde Aeneas prospexerit, baud 5, 212. – Invectus (von fcierlicher procul a poriu esse fontem dulcissimum, Auffahrt), ita Aurora 12, 277, Cae- esse etiam nunc nemora umbrosa; monstrat sar triumpho invebitur 8, 714. - Venus Carihaginem 365 ex monte DscheEqui Neptuni memorantur etiam 5, 817. bel Khawi, sive katakombenhügel, 4 m. II. 13, 23. - curru secundo, i. e. angl. a Carth.; sed collis 419 qui pluriceleri vel eo, qui facile equos sequitur, mus urbi imminet est Sidi Bosaid, unde significa que idem quod 147 est levibus singula urbis poterant conspici. Hane rotis. Wg. dativum esse sumit et iungit rem exposuit Goebel Jhrb. 1864 p. 658. lora dare currui. Lora dare est remit- - Mediam in terram recedit el se insinuat lere. Itaque currus cuperet volare! – mare et obiecta insula, qua omnes undae cecidit-postquam flectit. Praesens hi- franguntur, tutus efficitur portus, cf. & storicum quum sit pro perfecto, licet etiam 193. Insula portum efficit obiectu latecum particula postquam iungere, sive rum. Cf. Caes. B. C. 3, 112. Haec in enuntiato perfectam est, ut n. 1. sive (Pharos) insula obiecta Alexandriae praesens historicum ut 12, 861. post- portum efficit. Proxime ad hunc locum quam videt — fert. cf. Gr. S 464, An. 3. accedit Solin. 7, 24. Eubaea insula

laterum obiectu efficit Aulidis portum. 157 – 179. Troiani ad terram sibi - De structura obiectu laterum cf. 677. incognitam appellunt.

161. Similis locus G. 4, 420. -- Fran157. defessi (ganz erschöpft, cf. 106) guntur undae et recedunt sensim dilatasunt tempestate ; quare cursu litus petunt. tis orbibus, undae enim repulsae in in

- Aeneadae vocabulo iam usus est finitam orbium multitudinem solvuntur. Lucretius 1, I, sed notandum, quod Ae- Ab alto frangitur (vom hohen Meere her neadas dicit Vgl. non eos, qui ab Aenea bricht sich die W'elle). Quare non aporiginem ducunt, ut 8, 648, sed qui eo tum iungere omnis ab alto unda ad uluntur duce et imperatore. lia 568. normam loci 7, 647. 5, 108. 7, 284, 334. 616 alibi.

162. hinc atque hinc: ex utraque parte; 159. „Est in secessu. Topothesia est, ita 4, 447. 8, 387. 12, 431 ex omni j. e. fictus secundum poeticam licentiam parte y. 500. 9, 380. 550. Imitati sunt locus. Ne autem videatur penitus a ve- Stat. Silv. 2, 2, 4. Mart. 10, 83, 1. non ritate descedere, Hispaniensis Carthaginis scriptores, quamquam hinc - hinc rece(quae est hodie Carthagena) portum de- perunt inde a Livio. huc atque huc 11, scribit. Ceterum hunc locum nusquam 601, 12, 558. - Gemini duo scopuli in Africa esse constat, nec incongrue dicuntur, quod proxime inter se iunguntur, propter nominis similitudinem posuit.“ S. cf. gemini dracones 2, 203. sunt geExtremis verbis excusat Servius poetam; minae somni portae 4, 894. geminae sed errat ipse, neque enim in rebus geo- cristae 6, 780. geminas acies = oculos graphicis Vglio erat fingendi locus cf. 6, 789. — minantur, sc. altitudine. Si3, 6. Ac Schaw Anglus locum, qualem mile ap. Sil. 4, 2 Nubiferos montes et describit Vgl., invenisse sibi visus est saxa minantia caelo = in caelum. cf.

In caelum scopuli, quorum sub vertice late
Aequora tuta silent: tum silvis scena coruscis
Desuper, horrentique atrum nemus imminet umbra.
Fronte sub adversa scopulis pendentibus antrum;
Intus aquae dulces vivoque sedilia saxo,
Nympharum domus. Hic fessas non vincula naves
Ulla tenent, unco non alligat ancora morsu.
Huc septem Aeneas collectis navibus omni
Ex numero subit: ac magno telluris amore
Egressi optata potiuntur Troes arena
Et sale tabentes artus in litore ponunt.
Ac primum silici scintillam excudit Achates
Suscepitque ignem foliis atque arida circum
Nutrimenta dedit rapuitque in fomite flammam.
Tum Cererem corruptam undis Cerealiaque arma

1, 21, 5.

4, 88 murorum minas. - Ad rem cf. abstinuit ab antro multis verbis exor3, 533 - 36.

nando, quod iam egregie fecit Home163. Intra illos scopulos portus est rus Od. 13, 103 sq. - Unco morsu tutus, et mare silet, vento non commotum. non est hypallage, quae si dicitur ea

164. Tum, ferner cf. 8, 285. Scena, esse forma loquendi, qua adiectivum a umbraculum vel camera ex arborum ramis notione ad quam pertinet, ad eam ad et frondibus structa, cf. Ov. A. A. 1, 106 quam non pertinet, referatur, plane est Illic quas tulerant nemorosa Palatia absurda. Si res, qua mordetur unca est, frondes, simpliciter posilae scena sine ipse morsus uncus dici potest, cf. 8, 526. arte fuit. - silvis coruscis: tremula luce Ancoras autem suo ex tempore poeta inmicantibus, dum leni vento moventur, fert ut 6, 2, quum antiqui uterentur praesertim post pluviam. Itaque silva lapidibus perforatis Od. 9, 136. Nam luce resplendet supra, sed ipsa ita densa in rebus publicis et domesticis Vgl. sequi est, ut solis lux penetrare nequeat, quare solet morem Romanum; quare Romanis obscurum (atrum est nemus; id autem multo acceptius erat carmen, quam si pro silva dictum, ut varietur, ita Hor. C. antiquorum Graecorum ignotos iam aut

contemptos mores esset imitatus. 165. horrenti: horrorem moventi; ita 171. ,, Tellurem pro terra posuit, quum 319. Sic Pind. Pyth. 4, 81 ppiorov- Tellurem deam dicamus, terram elementas ou peous dixit et Vgl. G. 4, 468 tum, ut plerumque ponimus Vulcanum caligantem nigra formidine lucum. cf. pro igne (2, 311), Cererem pro frumento 3, 195. De voce imminere et adversus, 11, 1771, Liberum pro vino (1, 215)" S. cf. 120. - Hi versus explicantur iis, Marlem pro bello v. 4. lovem pro aere quae sunt v. 310. 11. – Scopulos pen- Hor. C. 1, 1, 25. Lares et Penates pro dentes etiam Statius dixit Silv. 2, 2, 16. focis 1, 527. Venerem pro amore, Hyet pendula rupes Claud. in Rufin. 2, 507. menaeum pro nuptiis 1, 651. Orcum pro ut nostrates.

locis inferis 2, 186 etc. 166. Scopulis pendentibus antrum fa- 172. potiri arena, i. e. litore. Ita cile explicabis post locum Lucretii 6, 195. Ov. M. 11, 55. 12, 38. 13, 729, cf. 540. speluncasque velut saris pendentibus - oplata: Post ea maris pericula quaestructas. Est autem ut vivo sedilia saxo vis terra optata est. ablativus materiae cf. 3, 618.

173. Tabere rarum nec nisi apud poe167. Aquae sunt fontes; ita rivuli ap. tas est, usitatum tabescere. Hor. c. 3, 4, 8: lucos, quos et 174. Alia eiusdem rei descriptio est aquae subeunt et aurae. - Tivo saro 6, 6. G. 1, 135. Scintillam excipit foliis est non arte laborato; ita 3, 688. G. aridis, addit alia arida et circumagendo 2, 469 vivi lacus. Ov. F. 2, 315 an- efficit, ut incendantur et folia et arida tra subit tophis laquealaquc pumice illa nutrimenta. – Rapuit flammam in vivo. M. 3, 159. 5, 317.

fomite latentem. ,,Fomiles sunt assulae, 168. Nympharum domus. His duo- quae ab arboribus cadunt, quando incibus verbis omnia continentur, quae ad dunturó s. loci laudem dici poterant, et prudenter - 177. Cerealia arma. „Arma enim

180

Expediunt fessi rerum, frugesque receptas
Et torrere parant flammis et frangere saxo.

Aeneas scopulum interea conscendit et omnem
Prospectum late pelago petit, Anthea si quem
lactatum vento videat Phrygiasque biremes,
Aut Capyn, aut celsis in puppibus arma Caici.
Navem in conspectu nullam, tres litore cervos
Prospicit errantes: hos tota armenta sequuntur
A tergo, et longum per valles pascitur agmen.
Constitit hic, arcumque manu celeresque sagittas
Corripuit, fidus quae tela gerebat Achates,
Ductoresque ipsos primum, capita alta ferentes

185

generaliter omnium rerum instrumenta di- triremes 5, 119. Satis fuit poetae signicuntur (cf. 119). Ergo hic propter car- ficasse naves. minis dignitatem refugiens vilia, rem vilem 183. arma Caici: „Quia navigantium auxit honestate sermonis, ut alibi (G. 1, militum est puppibus arma religare* S. 391) ne lucernam diceret, ait: Testa cum cf. 8. 91. 10, 80. ardente viderent scintillare oleum" S. Sic

184. „Cervi non sunt in provincia pronotae pro litteris 3, 444. avis pro mergo

consulari, ad quam venit Aeneas S. 4, 254 et pro ciconia G. 2, 320 dici

,,Possunt tunc fuisse, sed ut multis aliis tur et Graeca testa pro amphora H. C.

Jocis variae mutationes factae“ s. in cod. 1, 20, 2. – expediunt, ita 702, 6, 219.

Fuld. Ita esse negant Herodotus, Aristo178. fessi rerum: cf. 14. - fruges re- teles, teste Heynio, et Plin. H. N. 8, ceptas, recuperatas, ut quae iam maris 51: Cervos Africa propemodum sola esse videbantur, cf. 583 et 6, 111 Patrem non gignit. Contra Vgl. etiam 4, 134 medio er hoste recepi. 6, 819 fasces et Lucanus 9, 921 cervos esse in Africa receptas.

memorant, nec minus ii, qui nostris tem179. Cf. G. 1, 267 Nunc torrete igni poribus eas regiones peragrarunt. Cf. 4, fruges, nunc frangite saro.

73. 5, 37, quibus ex locis intelliges in talibus rebus Vglium non temere esse

versatum. Sunt qui antiloparum aliquod 180 — 198. Troiani vires reficiunt.

genus cervis significari putent. -- erranAeneas regio fungens munere vilibus tes: ,,pascentes, ut E. 2, 21 Mille meae negotiis non interest; cf. 6, 9.

Siculis errant in montibus agnae. Re181. Pelago dativus explicatur 5, 451. vera enim dum pascuntur vagantur S. quid sit pelagus 5, 8. (Er sucht sich De tris et tres cf. Gr. 86, 4. eine Aussicht weit hin auf's Meer.) - 185. A tergo sequi abundantia est, si cf. 578. – Quis indefinitum nomini cuius exempla ad 6, 751 exstant. proprio appositum est. Ob er eine Spur tota armenta (ganze Rudel) cf. 3, 220. von A. sehen könne. Sic ap. Prop. 4, 186. Longum agmen, multi igitur sunt 11, 19 si quis posita iuder sedet Aea- cervi per vallem flexuosum (cf. 7, 98) cus urna. Ov. Am. 1, 13, 39 Si quem

pascentes. Cephalum complera teneres. Sen. Herc. 187. arcus, sagittas, quae tela. Ita Fur. 1323 Quis Tanais aut quis Nilus 7, 477 locum, quo litore. – De hac aut quis Persica violentus Tigris aut oppositione cf. Gr. s 250. – que conRhenus feror.... abluere dextram po- secutivum cf. Gr. S 480. — Achates est arterit. Ad quis cf. 10, 861. Noli autem miger Aeneae, ut apparet ex 10, 332. iungere verba: si quem, A.. hea, Capyn cf. 11, 32. -' Hic ut hinc v. 194 Nck. etc.; ut appositionis loco nomina propria vult esse temporale. - Quae tela . addantur pronomini et signent qui ii sint A. delet Pl. Rb. Gr. sc. quod Aeneas quos quaerit; nam id si facis, ordinem

,,ipsa Venere mollior“ (!) suas sagittas turbant verba Phrygiasque biremes, et ferre nollet. quem indefinitum post certissimum nomen

189. Ferentes significantius quam geAnthei inepto est loco. Wd. legere iubet rentes; cervi enim cornua sua, ut magnum si qua.

ornatum, superbi ferre dicuntur, quod vel 182. Biremes quas hoc loco dicit, facit ex fabulis notum ei, qui nondum vidit.

190

195

Cornibus arboreis, sternit, tum volgus, et omnem
Miscet agens telis nemora inter frondea turbam:
Nec prius absistit, quam septem ingentia victor
Corpora fundat humi et numerum cum navibus aequet.
Hinc portum petit et socios partitur in omnes.
Vina bonus quae deinde cadis onerarat Acestes
Litore Trinacrio dederatque abeuntibus heros,
Dividit, et dictis maerentia pectora mulcet:

O socii, — neque enim ignari sumus ante malorum —
O passi graviora, dabit deus his quoque finem.
Vos et Scyllaeam rabiem penitusque sonantes
Accestis scopulos, vos et Cyclopia saxa
Experti revocate animos maestumque timorem
Mittite; forsan et haec olim meminisse iuvabit.

200

190. Cornibus arboreis, ut E. 7, 30 198— 204. Aeneas suos consolatur. leguntur ramosa cornua cervi. De abla- Similis oratio Ulyssis Od. 12, 208. tivo cf. 71.

Teucri Hor. C. 1, 7, 21, 191. Miscet, nam confusi inter se ster- 198. enim, cf. 65. – Ante ad malorum nuntur cf. 10, 721. Nesciunt enim unde pertinet, ad normam Graeci tü apiv sagittae advolent. - agens telis: ita 4, xand. 70 et G. 3, 412 latralu turbabis 2 00, „penitus, i. e. valde" s. Melius agens. – „Frondea pro frondosa posuit. ianges cum accestis cf. 12, 256. Sed W'g. Plerumque enim dum varietati declinationis explicat innen tosend, assentitur Ld.: student, mutant proprietatem; nam fron- ,,bezeichnet die im Innern, daher (?) deum est totum de frondibus, ut torus, slark, weithin hallenden Felsen. In frondosus vero lucus; licet enim abundet penitus accestis würde A. seinen Gefrondibus, non tamen est de frondibus fährten den Vorwurf der Unvorsichtigtotus: ut saxeus: saxosus“ S. Cf. florea keit oder der Tollkühnheit machen. (?) rura pro florida 430, nulla metri neces- Rem narrat 3, 555 – 67; quae a Cysitate. Sic dicitur spumeus Nereus 2, clopibus passi sint v. 569 — 675. 419. spumea sara 7, 589. lumina (i. e. 201. accestis: de forma v. mtr. S 14. oculi) flammea 7, 448.

Cyclopia saxa, quum saza memorentur, 193. septem cf. 170. - Humi adver

intellige Aetnam.

202. Revocate animum, qui iam aufubium est ut domi et locum significat quo

git, cf. 214. - maestum timorem : quid est; sed ut cum verbis ponendi iungi solet in et abl., sic etiam humi (Sic

,,qui maestos et sollicitos facit, ut mors

939 dicitur fundere humi h. I. et 5, 78. 6,

pallida est et tristis senectus s. Ad423. 11, 665. sternere humi 9, 754.

iectiva activa significatione cf. 6, 715. 10, 697. condere humi cf. 10, 558.)

Sed hic locus aliter explicandus videtur.

Abstracta enim, ut quae in rebus concretis apad Ovidium, Plinium, Tacitum. Humo

tantum conspiciantur, recte assumunt adindicat motum de loco, ut 3, 3. G. 2, 460. 3, 9. Quod legitur G. 4, 115

iectiva, quae concretis, quibus ipsa inipse feraces figat humo plantas, humo.

haerent, apta sunt. Ita tabida lues 3,

137, gelidus tremor 6, 83. turpis egeest dativus a figat pendens, cf. 226, ut est ap. Hor. Sat. 2, 2, 79. humo affigere.

u stas 6, 276. humilis pavor G. 1, 331.

obscena fames 3, 367. anrius timor 195. De Aceste 5, 38. – Bonus be- 9, 89. nignus est; ita ap. Tib. 2, 4, 45: At 203. For an oratoribus non usitatum. bona quac nec avara fuit, centum licet - Olim ,,emporis futuri est“ s. sic 20. annos virerit, ardentem flebitur ante 288. 10, 12. Hor. C. %, 10, 17. Olim rogum. – Deinde non sua loco positum enim, cf. ollus, ille remotum a dicente (ef. 5, 14), ad dividit pertinet. Deinde tempus significat, quale non minus futurum bonus quae vina coni. Pl. - Onerarat est quam praeteritum. - Sententia haec sacadis pro cados onerarat vino, ita 8, tis frequens, ut Ciceronis illud: (Ep. 5, 180 onerantque canistris dona laboratae 7.) Habet praeteriti doloris secura reCereris. Alia verba structurae variatae cordatio delectationem. -- Acti labores cf. 6, 229.

iucundi.

Per varios casus, per tot discrimina rerum
Tendimus in Latium, sedes ubi fata quietas
Ostendunt; illic fas regna resurgere Troiae.
Durate et vosmet rebus servate secundis.

Talia voce refert, curisque ingentibus aeger
Spem voltu simulat, premit altum corde dolorem.
Illi se praedae accingunt dapibusque futuris:
Tergora deripiunt costis et viscera nudant;
Pars in frusta secant veribusque trementia figunt;
Litore aena locant alii flammasque ministrant.
Tum victu revocant vires, fusique per herbam
Implentur veteris Bacchi pinguisque ferinae.
Postquam exempta fames epulis mensaeque remotae,
Amissos longo socios sermone requirunt,

206. fas. „Dicendo fas ostendit alibi scriptis libris paene sit auctoritas nulla. nefas, ut occurreret cogitationi sociorum, – viscera cf. 6, 253. ne fatigati tot malis quascunque require- 212. pars secant. Collectivum cum plurent sedes, quod etiam in quinto factum rali verbi proximi cf. Gr. S 242, 3. Sic est, navibus incensis“ S. Simul animum pubes 5, 120. genus 6, 581. turba 11, reddit, quod fatum frangi non potest. – 143. Id fieri in altera enuntiati parte Ostendunt, ita etiam Cic. C. M. 18 Ver usitatissimum ut 2, 32 Pars stupet et ... ostendit fructus futuros. Fam. 5, 12 mirantur. - Pars - alii ut E. 1, 65 etiam quod mihi saepe ostendis te esse factu- ap. Sall. saepissime opponuntur cf. lug. rum. Sall. Iug. 23 defensoribus moenium 57. 58. 69. al. — veribus M. R. al. omnes, praemia modo, modo formidinem osten- ut G. 2, 396. Aen. 5, 103. verubus P.; tare. 66. 68. - Resurgere dicitur urbs probat veribus Plinius apud Charisium; eodem modo, quo stare incolumis, iacere nec minus apud alios scriptores videtur diruta, cf. Hor. C. 2, 17, 12. 3, 3, 65 praeferri. – Trementia noli cum Servio ter si resurgat murus aeneus. Nck. vult: accipere „adhuc palpitantia“, quasi eo verbo Latium: sedes – ostendunt, illic etc. significetur edendi cupiditas, qua correpti

207. Durate, v. intrans. ut saepius ap. non exspectent Troiani, dum omnis vita poetas et Livium 10, 46. 23, 18. Cf. 104. ex bestia recedat. Potest id quidem dici

in Polyphemo 3, 627. Accedit, quod ex 208 -- 22. Maesti Troiani ob amissos

iis quae antea narrata sunt apparet, cer

vos iam per aliquod tempus esse caesos. socios.

Tremunt quod veru moventur. 208. aeger curis, cf. 351. - Ducis 213. Alii aquam calefaciunt, qua utanest exhortari, etiamsi ipsi spes paene tur (ut videtur, nam Vgl. non dixit), ad nulla sit.

carnem lavandam et coquendam vel ad 209. premit altum corde dolorem: Do- alias res necessarias. lorem, qui magnus exsurgit, deprimit, ne 214. jusi per herbam cf. 5, 102. appareat; ita premere curam 4, 332. Cui 215. Impleri cum genitivo 2, 586. contrarium altius surgunt irae 10, 813. Cic. Verr. 5, 57, 147 quum completus assurgunt irae 12, 494. – Altior pavor iam mercalorum carcer esset. Fam. 9, legitur ap. Tac. 16, 29. Cf. Schilleri: 18, 4. Liv. 1, 46 Celeriter adolescentem Mein überschwellend, mein empörtes suae temeritatis implet al. cf. Gr. $ 271. Herz hab' ich hinabgedrückt in meinen 216. Simile 8, 184. „Caute in maestitia Busen, et Nemes. Ecl. 4, 16 Quid vultu cibis famem exemptam dicit i. e. fugatam" mentem premis et spem fronte serenans S. Aliter 723. - mensaeque remotae: etc.

Simul enim cum epulis mensae solebant 210. praedae: Dativus est poetarum. apponi et auferri apud Romanos; inde haec

211. deripiunt cf. 10, 475. 11, 743 formula dicendi, qua omnino finem epulis ob additum costis unice verum. Der. esse impositum significatur. Pl. legi vult prob. Wg. Wd. Ld. dir. prob. Rb. Nck. relictae. Dis signat aliquam duarum rerum sepa- 217. De re tristi si confabulantur homirationem, de alterius ab altera remotio- nes, sermonem solent libenter producere nem. Cf. 224. 3, 419. A librariis in atque in eo ipso aliquod infortunii quaehis vocibus tam saepe erratum est, ut rere levamen ac solatium. - Requirunt