420

Ture calent arae sertisque recentibus halant.

Corripuere viam interea, qua semita monstrat.
Iamque adscendebant collem, qui plurimus urbi
Imminet adversasque adspectat desuper arces.
Miratur molem Aeneas, magalia quondam,
Miratur portas strepitumque et strata viarum.
Instant ardentes Tyrii, pars ducere muros,
Molirique arcem et manibus subvolvere saxa,
Pars optare locum tecto et concludere sulco.
[Iura magistratusque legunt sanctumque senatum]

425

tempore Graecis, nec Numa regnante Ro- strataque iam vulgi pedibus detrita manis in usu erat, cf. O. F. 1, 341; tamen viarum. 4, 417 collectus aquae, qui a poeta tempori tribuitur Troiano. Sic lapides inter sistit per strata viarum 4, 453. 8, 106. 11, 481. - Veneri autem (gepflasterte Strasse). Poetae enim subPaphiae „sanguinem arae offundere veti stantiyorum maxime abstractorum paucitum, precibus et igne puro altaria ado- tate coacti, neutra adiectivorum fecerunt lentur Tac. H. 2, 3.

substantiva, neque solum pluralis numero 418. corripere viam, ita Oy. M. 2, 158. sed etiam singulari quae genitivum asPlin. Ep. 4, 1 sed tanto magis viam sumerent, secuti illi suae linguae ingeipsam corripiemus; sc. celeritate, ita ut nium, quo si qua vis inest in adiectivi ambo viae termini brevi temporis inter- notione, substantivo ea proferri solet cf. vallo interposito ab eo, qui it, attingantur Gr. S 363. atque in unum quasi corripiantur; ita 123. Instant absolute dicitur 2, 491. corripere spatia 5, 316, campum 5, 144. Iam vero quam h. 1. ardentes non minns G. 3, 104. lam socios visendi cupidi absolute dictum sit, ut etiam 472. 2, 41. properant ad urbem. – qua cf. 2, 505.

529, magis convenit iungere instant am 419. collem cf. 159. – plurimus cf.

infinitivo ducere, ut est 2, 627. 10, 118 6, 659.

Lucr. 4, 998 corripere instant. Neque 420. Imminere montes infra iacentibus

offenderis, quod pars – pars sequitur, si terris saepe dicuntur ut 165. Ov. M.

comparaveris 11, 887. - Ducere muros, 4, 524 Imminet aequoribus scopulus.

Mauern führen et Sallustius et Livius Liv. 28, 6 Duas arces urbs habet,

aliique dixerunt, quos laudat Bentl. ad unam imminentem mari. 29, 35 Erer

Hor. C. 3, 3, 65. cilus ab imminente prope ipsis moeni

424. Subvolvere, hoc uno loco lectum, bus tumulo est admotus. - Adversus

est in sublime efferre cf. subiicere 19 i. e. ad nos versus, regione oppositus;

288 et suspicere 438. – moliri arcere ita saepissime 4, 701. 5, 89. 6, 418. 552. 684. 755 et ap. Ciceronem.

,,molibus factis extollere“ s. Cf. 2, 108 Aspectare primus dixit Vgl. pro prosaico

425. Optare est eligere; ita 3, 109. 5, spectare ad i. e. vergere ad. Post Tac.

247. 8, 503. Cic. pr. RA. 11. Agr. 24 Britannia Hiberniam adspicit. 426. iura magistratusque legunt. Ex - arces: Pl. coni. aedes.

legunt verbo ad iura verbum constituent 421. Molem sc. aedificiorum cf. Cic. vel simile aliquid eruendum est cf. 356; Mil. 31. Hor. C. 3, 29, 10 Fastidiosam vel iura indicat iudices, qui ius dicunt, desere copiam et molem propinquam et habemus eine richtende, verwaltende nubibus arduis. – magalia. Suburbia und berathende Behörde. Tamen non Carthaginis id nomen retinuerunt. Magalia falsi sunt ii, qui in hoc versu haesere autem sive mapalia „aedificia Numidarum interpretes. Nam et ante et post de aediagrestium, oblonga, incurvis lateribus ficiis est sermo, neque iura legunt places tecla, quasi navium carinae sunt" Sall. ob zeugma; adversatur hic versus etiam lug. 18. „Magalia, Afrorum casas, et rationi, qua Dido regiam exercet potestamapalia idem significant, sed magalia ma tem cf. 507 et i, 758, neque unquam producit, mapalia vero corripit ut G. 3, apud Romanos populus Senatum legit. 340“ S. ad 4, 259. - Magalia quondam Intulit hunc versum aliquis, qui comifuisse recte monet Ld. intellexisse Aeneam tiorum etiam fieri mentionem voluit, el ex magalibus circumiacentibus cf. 4, 259. qui meminerat locoram 3, 132 sq. 5, Versum delet Pl. a

755 sq. Hck. Nck, versum retinent; de122. Strata viarum ita Lucr. 1, 316 lent Pl. Wg. Ld. Wd.

430

Hic portus alii effodiunt; hic alta theatri
Fundamenta locant alii, immanesque columnas
Rupibus excidunt, scenis decora alta futuris:
Qualis apes aestate nova per florea rura
Exercet sub sole labor, quum gentis adultos
Educunt fetus, aut quum liquentia mella
Stipant et dulci distendunt nectare cellas,
Aut onera accipiunt venientum, aut agmine facto
Ignavum, fucos, pecus a praesepibus arcent;
Fervet opus, redolentque thymo fragrantia mella.
O fortunati, quorum iam moenia surgunt!
Aeneas ait, et fastigia suspicit urbis.
Infert se saeptus nebula – mirabile dictu –
Per medios miscetque viris, neque cernitur ulli.

Lucus in urbe fuit media, laetissimus umbrae,

435

440

427. theatri MyP2. prob. Iln. Pl. W'g. 1, 603: sub nitido die. Hor. c. I, 1, theatris FRP2. prob. Rb. Nck. Wd. 25: sub love frigido. Utrumque recte dicitur. - lata unus F. 433. Distendunt notat ingentem copiam prob. Pl. Rb. W'd. alla MPRy, prob. cf. Tib. 2, 5, 84 distendet spicis horrea Wg. Ld. et si s. dicit „Hinc futura plena Ceres. E. 7, 3 distentae lacte magnitudo intelligitur non patet utrum capellae. legerit, lata autem videtur correxisse cui 435. ignavum, fucos genus: Verba alta 429 repetitum displicebat. Qua de re ita posita etiam alibi; Flor. 1, 11, 7 cf. 6, 901. Neque ut quis pro lata in- aestivae, Praeneste, deliciae. Cf. E. ferret alta caussa erat. Theatrum Vglii 2, 3. 3, 3 infelir, o semper, oves, lempore in quavis fere urbe Graeca et pecus. Romana erat; quare non dubitavit poeta 436. Ut ex diverso apum labore fit alietiam Poenis attribuere.

quid sc. mel, sic ex Poenorum Carthago. 428. fundamenta locant: Apud scrin- 437. Aptissima haec exclamatio. tores usitatius iacere cf. 5, 631. locant

438. Quid sit suspicere docet S. ad 224. MPRF2. petunt F1. rec. Rb.

Verbum id significare testantur loci 6, 429. ercidunt cf. 6, 42. Suet. Cal. 37

668. Cic. N. D. 2, 2 quum caelum ercisae rupes durissimi silicis. In hac

suspeximus etc. ; quem locum qui est imiarte Romani praestabant. - Scenis dat.

tatus auctor orationis de Har. Resp. 9 a substantivo decora pendens. Rutil. Ilin.

dixit: quum suspexerit in caelum. Inde 1, 93 Percensere labor densis decora

etiam substantivum suspectus ad Olynialta tropaeis. A. 10, 203 ipsa ca

pum 6, 579, et frequentativum ap. Avien. put populis. 8, 65 celsis caput urbibus.

descr. terr. 369 Memnon suspectat roseas Sen. Ira 1, 9 miles qui signum receptui

Aurorae matris habenas. – Suspicit, negligit. Flor. 1, 1, 4. Lalio caput

quum colle relicto urbem intraret.

439. mirabile diclu cf. 7, 73. cf. Gr. S 366.

440. cernitur ulli. Dativus cum pas4301 - 36. Hoc loco praeivit compara- siyo saepius apud poetas, rarius apud tum, ut saepius; ipsa autem comparatio

scriptores invenitur et Ciceronem; saepius aptissima est, et quod sedulitatem Poeni cum participio iunctus quam cum verbo ostendunt, et quod quum inter se discurrant finito cf. 326. 2, 247. 3, 14. 6, 793. variaque officia exsequantur, ordine tamen

Cf. Gr. S 288. omnia et consilio agunt. Ad rem cf. G. 4, 162 sq. - Per florea rura Claud. R. Pros. 2, 118 sed quod ibi iam fere

441 – 493. Aeneas quae in Iunonis eadem leguntur, Gt. 431 — 36 ab alio templo sunt imagines perlustrat. illatos putat et eiicit, contra nitente Il’dro, 441. Umbrae et umbra est in M. I'mqui ipsi huic loco eos aptissimos esse de

brae significat cui magna est umbra; monstravit.

ita 11, 73 laela laborum; et laudatur 431. crercet cf. 3, 182. – Sub sole fragmentum Sallusti: frugum pabulique significantius et rectius, quam in sole; laetus ager. Cf. 343 ditissimus agri; ita E. 2, 13 sole sub ardenti. Ov. M. et est gen. copiae cf. Gr. S 265, 7 et 4.

Quo primum iactati undis et turbine Poeni
Effodere loco signum, quod regia Iuno
Monstrarat, caput acris equi; sic nam fore bello
Egregiam et facilem victu per saecula gentem.
Hic templum Iunoni ingens Sidonia Dido
Condebat, donis opulentum et numine divae;
Aerea cui gradibus surgebant limina, nexaeque
Aere trabes, foribus cardo stridebat aenis.
Hoc primum in luco nova res oblata timorem
Leniit, hic primum Aeneas sperare salutem
Ausus et adflictis melius confidere rebus.
Namque sub ingenti lustrat dum singula templo,
Reginam opperiens, dum, quae fortuna sit urbi,

450

Praestat id alteri umbra nam i. e. qui posset uti Dido ad ius dicendum. - donk
laetatur umbra, quam habet (cf. v. 275). opulentum et numine. Quod magnum erzi
Sic est Ov. Pont. 1, 2, 25 Adde loci fa- deae numen et potentia, dona multi offere
ciem, nec fronde nec arbore laeti. Qua bant, qui ab ea auxilium exspectabant
significatione posteriores poetae posuere in mentem revora templa, quae erant
vel genitivum, ut Silius, Statius, Claudia- Delphis, Deli, alia.
nus, fortasse male intellecto hoc Virgilii 448. Surgebant gradibus limina i. e.
loco. Umbra autem videtur ex media gradibus suppositis factum est, ut limina
ortum esse.

essent altiora. Itaque gradibus ascende-
443. Signum ut esset obtulit dea cf. 358. batur ad templum.
Rem satis notam narrant Sil. 2, 411 et 449. ncraeque aere trabes. Ita Soph.
lustin. 18, 5 lbi quoque equi caput re- El. 837 Xovoódatos dixit pro Xoucoç.
pertum bellicosum potentemque populum - „Aerea ideo vel quod aes veteres magis
fulurum significans, urbi auspicolam in usu habebant, vel quod religioni apla
sedem dedit. S.: ,,Sacerdos locum elegit est materies.“ S. - Cum vi quadam re-
faciendae urbis, quo effosso inventum est petit idem verbum ut 4, 138; saepe Or.
caput bovis, quod quum displicuisset, quia M. 4, 636. 5, 566, 2, 107 Aureus aris
bos semper subiugatus est, alio loco ef- erat, temo aureus, aurea summae cur-
fosso, caput equi inventum placuit. Illicvatura rotae. - Ad rem nota, quod Ar-
ergo Iunoni templa fecerunt. Unde et bel- gis colebatur Iuno Xalnioixos, Spartae
licosa est Carthago per equi omen, et fer- Athene, et Alcinoi domus (Hom. Od. 7.
tilis per bovis. In monetis Carthagi- 84 sq.) aere, argento, auro, et Pantheon.
niensium equus est; et agricultura Cartha- ab Agrippa conditum, aereis trabibus et
ginienses clari, ut Romani eorum de ea re valvis exstructum est. Neque minus alia
libros converterint. Revoca tibi in memo- Italiae templa ornata fuisse probabile
riam, quae narrantur de Capitolio Romano. nerae FMPRyc. prob. Rb. Wd. Multi
Simile ex equis augurium 3, 540.

nixae legunt, non nerae S. nirae 444. Sic, hoc signo, fore a verbo Pl. W'g. Ld. Genuinum videtur nerae; monstrarat pendet. - Nam secundo loco utrumque fere ad idem redit; nempe positum ut 3, 379. 10, 585.

et columnae, trabes, cardo, al. aere 445. Facilem victu ut 3, 621 nec visu facta sive obducta sunt; sed recte Ind. facilis cf. Gr. S 443; et ipse victus di- monet in nirae non probam esse dicendi citur facilis G. 2, 460. Contrarium est rationem. - surgebant, nexaeque cf. asper victu 8, 318 et Mensis asper po- 5, 362. pulus victuque maligno Sil. 3, 280. 452. melius: magis. -- (onfidere abFacile autem vivere dicitur, qui securam solute dictum, Muth fassen; offlictis reac iucundam vitam degit; ita Plaut. Curc. bus est abl. quamquam res afflictae erant. 5, 2, 6 Nugas garris. - Soleo, nam cf. 2, 402. propter eas vivo facilius. Hck. lh Pl. 453. Sub templo i, e. in inferiore templi victu deducunt a vincere, et Pl. coni.: parte (cf. 4, 387) stans opera in eo Egregiam haud facilem vinci per s. g. sculpta conspicit.

417. Condebat ; itaque nondum perfec- 454. Opperiens; exspectans. Aeneas v. tum erat templum, ut intelligitur ex v. 454. 389 iussus est ad limina adire reginae ; Sed tamen paene erat perfectum, ut iam quum ad templum nondum perfectum, cf. imagines appictae essent et ut eo iam v. 447, pervenisset, potuit ex operariis

460

Artificumque manus inter se operumque laborem
Miratur, videt Iliacas ex ordine pugnas,
Bellaque iam fama totum volgata per orbem,
Atridas, Priamumque, et saevum ambobus Achillen.
Constitit et lacrimans: Quis iam locus, inquit, Achate,
Quae regio in terris nostri non plena laboris ?
En Priamus! Sunt hic etiam sua praemia laudi;
Sunt lacrimae rerum, et mentem mortalia tangunt.
Solve metus; feret haec aliquam tibi fama salutem.
Sic ait atque animum pictura pascit inani,
Multa gemens, largoque humectat Alumine voltum.
Namque videbat, uti bellantes Pergama circum
Hac fugerent Graii, premeret Troiana iuventus;
Hac Phryges, instaret curru cristatus Achilles.

465

inter se colloquentibus audire reginam ad- ad ipsos pertinent; et mentem sc. Carthaventuram. Nam poeta epicus non curat giniensium tangunt, rühren, cf. Cic. Att. linguae diversitatem, neque eius est inter- 2, 19 Minae Clodii ... modice me tanponere interpretem. - fortuna ,,felicitas“ gunt. - Itaque huius terrae incolae et S. opes.

virtutem laude, et miseriam misericordia 455. Artificum manus etc. i. e. artem prosequuntur. — lam Br. coniecit gentem ; in operibus et laborem comparans mira- Gt: sunt lacrimae aerumnis: gentem. tur. Cf. Petron. Sat. 83 Zeuridos manus Pl: sunt lacrimae, reor, atque homines vidi nondum vetustatis iniuria victas. mortalia tangunt! Nos: er schreibt eine gute Hand. - 463. Solvere metus cf. 5, 420. -- Pluinter se Vulg. intra se FMPRyby. teste ralis recte, nam multa adversa accidere Rb. quum Hn. et Wg. ex libris omnibus poterant omnium rerum inopibus et in terra dant inter se; quod Sb. explicat „manus incognita versantibus. De hoc plurali cf. artificum inter se operantium. Rb. coni. 5, 359. In eo autem magna est sermonis intrans sive intras. Sed non intus sunt dulcedo, quod Achatem alloquitur eumque imagines, nec recte narratur: intrans ut bono animo sit exhortatur. - Aliquam miratur. W d. suspicatur pro inter se i. e. non contemnendam; qualis fatura sil, tale aliquid, quale nilidas. - Operum nondum potest signare. laborem ita G. 2, 155 i. e. opera ipsa, 464. Pascit animum: er weidet sich quatenus labore et diligentia perficiuntur. am todten Bilde cf. Cic. Verr. 5, 2h. De voce labor cf. 7, 248.

Quum eius cruciatu atque supplicio 458. Saevum c. dativo; ita Tih. 1, 2, pascere oculos vellent. - Inanis est 88 saevire c. dativo. – Priamo iratus pictura sive caelatura, si comparatur cum est, ut hosti, Atridis per tempus ob rebus quibus interfuit ipse. ereptam Briseidem; quare his verbis inest 465. Similia 6, 1. 11, 90. Hom. Il. 9, argumentum Iliadis. Hunc v. eiicit PI, 14 Agamemno darovnécov 06T8 xenon quod saevus Atridis Achilles non pertineat usacvvdoos. Lucr. 1, 919 Et lacrimis ad Iliacas ex ordine pugnas, et quod sae salsis humectant ora genasque. Ex vus Priamo non recte dicatur sc. ei, cui

nostro more, qui lacrimas fundere viro tot filios interfecit!

forti indecorum habemus, non est haec 460. Plena laboris, cf. 4, 189. res iudicanda. Dixit etiam Ov. Met. 1,

461. En cum nominativo, ut 4. 597. 584 Inachus fietibus auget aquas; quod 5, 639 solet iungi. Cf. Gr. S 311.

nos non diceremus, nisi forte iocantes. Laus est quam virtute et rebus gestis 467. Hac – hac ita opposita leges ap. aliquis meretur cf. 5, 355. 8, 273, 10, Prop. 1, 3, 13. Cf. 9, 572. – Premere 825. 9, 252 Quae digna riri pro laudi- hostem, proprium hac in re verbum apud bus istis Possc rear solvi? Ilaque laus Livium , Caesarem, al. cf. 324. omnino de facto landabili. Effectum pro 46%. In crista ivest aliquid, quod terefficiente, ut vulnus pro lelo 2, 529.

rorem moveat; hinc xopvscíolos "ExHic, ubi nunc sumus, Carthagini.

top et II. 6, 469 lóqov intuozaitnu 462. Sunt lacrimae rerum cf. 2, 784 delvòv år åreotárns nógvtos vetovta i. e, rerum factarum etiam earum quae non vonous tremit Astyanax. Cf. 12, 88.

470

475

Nec procul hinc Rhesi niveis tentoria velis
Adgnoscit lacrimans, primo quae prodita somno
Tydides multa vastabat caede cruentus,
Ardentesque avertit equos in castra, prius quam
Pabula gustassent Troiae Xanthumque bibissent.
Parte alia fugiens amissis Troilus armis,
Infelix puer atque impar congressus Achilli,
Fertur equis, curruque haeret resupinus inani,
Lora tenens tamen; huic cervixque comaeque trahuntur
Per terram, et versa pulvis inscribitur hasta.
· Interea ad templum non aequae Palladis ibant

Crinibus Iliades passis, peplumque ferebant,
Suppliciter tristes et tunsae pectora palmis;
Diva solo fixos oculos aversa tenebat.
Ter circum Iliacos raptaverat Hectora muros,
Exanimumque auro corpus vendebat Achilles.

480

469. De Rheso, Thraciae rege et He- verem trahitur, hasta per corpus traiecta cubae fratre eiusque sociis, a Diomede pulverem inscribente. Cf. Hom. II. 24, occisis, et equis ab Ulysse abductis Hom. 257. - Secundum Plaut. Bacchid. 4, 9, II. 10, 433 sq. 470 sq.; sed primus, ut 30 eius vita erat inter Troiae pignora. videtur, Pindarus tradidit, in fatis fuisse, Apollinis habebatur filius Apoll. 3, 12, Troiam non potuisse capi, si Rhesi equi 5 et secundum alios ab Achille in ipsa pahula gustassent Troiae Xanthumque bi- ara Apollinis Thymbraei occisus est, quem bissent. - niveis tentoria velis. In bello ulturus deus Achilli mortem paravit. Troiano aut sub dio noctem peragunt aut amissis armis i. e. scuto cf. 119. in tuguriis (uliciais); non sub tentoriis 478. inscribitur. Recte et inscribi alilinteis. Cf. 168.

cui rei aliquid et aliquid aliqua re di470. primo prodita somno. Primus citur cf. 6, 229; et si non offendimur, si enim somnus artus esse solet sed melius Cicero Verr. 2, 69 staluae equestres, est accipere vere primun i. e. primae quas tu poni inscribique iussisti dicit, noctis somnum, ita W'g. Cf. Ov. Her. hoc quoque recte dictum est. Cf. E. 3, 1, 40 Rhesus somno proditus.

106 inscripti nomina regum nascuntur 471. vastabat. Ita 8, 8 latos vastant flores. cultoribus agros, delectum habentes, et

479. Interea non est per idem tempus, (Caes.) B. G. 8, 24 fines vastare civic sed inter alia videt etiam haec. Res narhuis. Cf. populare 527. Ita de delectu ratur Hom. II. 6, 269, ubi Hector ab Stat. Theb. 4, 36 quantas populis sola- Heleno monitus matronas

Heleno monitus matronas Troianas exciverit urbes. Adde Sall. lug. .49 vastus tat, ut peplo donato a Minerva imploraab natura et humano cultu. Liv. 2. rent auxilium ad arcendum ab urbe Dio50 agrestium fuga vasti relicti agri, medem. – non aequar, adversae. . Deinde etiam dictum de iis, qui in proe

roe 480. Crinibus passis feminae utebantur lio caesi sunt. Cf. 9, 323 vastare cor- maestae cf. *, 65. pora et 771 ferarum vastatorem Amy- 482. Diva solo firos oculos aversa cum. Ov. M. 13, 255 Quid referam tenebat cf. 6, 469. Id facit, qui timet, Sarpedonis agmina ferro Devastata ne precibus flectatur. Ita Regulus dicitur meo? – Vastabat imp., nam in pictura virilem torvus humi posuisse voltum ap. erant iam multi caesi; avertit perf. est H. C. 3, 5, 43. factum unum.

483. Ap. Hom. II. 22, 399 Achilles 472. ardentes, animo fervidos.

Hectorem quum interfecisset, statim currui 475. Troilus Priami filius „minimus alligatum ad naves trahit; sed poetae, qui natu. non minus fortis quam Hector post Homerum scripserunt, V. c. Sophocles Dares c. 7, admodum iuvenis (Hor. c. 2. et Ennius idem quod Virgilius tradidere. 9, 15 impubem Troilon) ante tempus, Raplaverat narrantis est non describentis, quod describit Ilias, cum Achille congres- nec poterat illa ter repetita raptatio pingi, sus, scato amisso et e curru deiectus, tamen eius signa erant in corpore. quum lora non remitteret, equis per pul- 484. auro vendebat. Priamus enim,