Immagini della pagina
PDF
ePub

rogasse; his duarum provinciarum dilectibus tertium in Hispania adiecisse.

3

Nec in Italia segnius Ligurum bellum crescebat. Pisas iam quadraginta milibus hominum, adfluente cotidie multitudine 2 ad famam belli spemque praedae, circumsedebant. Minucius consul Arretium die quam edixerat ad conveniendum militibus venit. inde quadrato agmine ad Pisas duxit, et cum hostes non plus mille passuum ab oppido trans fluvium movissent castra, consul urbem haud dubie servatam adventu suo est ingressus. 3 postero die et ipse trans fluvium quingentos ferme passus ab hoste posuit castra. inde levibus proeliis a populationibus agrum 4 sociorum tutabatur; in aciem exire non audebat novo milite et ex multis generibus hominum collecto necdum noto satis inter 5 se, ut fidere alii aliis possent. Ligures multitudine freti et in aciem exibant, parati de summa rerum decernere, et abundantes

[merged small][merged small][ocr errors]

1-3. segnius bellum ist wol nicht als Adverb., 40, 40, 1, sondern wie c. 40, 7; 10, 12, 4: segne bellum, vgl. 33, 43, 2: tantum bellum glisceret, zu nehmen. milibus circumsed., c. 38, 7; 9, 2, 3: legiones Samnitium Luceriam omnibus copiis circumsedere, vgl. 44, 29, 6: fama cum magno numero peditum equitumque venientium Gallorum. adflu., 21, 38, 4, vgl. 34, 1, 5. quam ed., 31, 11, 1; ib. 29, 1; 22, 11, 3; vgl. 29, 1, 3: điểm, qua; 34, 56, 12. - fluvium, quadr. agm., 21, 5, 6. Plin. 3, 8, 50: Pisae inter amnes Auserem et Arnum; an u. St. ist der nördliche, der Auser, gemeint, da der Consul erst, nachdem er in die Stadt eingerückt ist, über den Fluss geht.

-

4-6. in ac. ex. braucht L. oft, dass bei exire an das Lager zu denken sei, ist selbstverstandlich, s. c. 4, 2; 23, 29, 1; ib. 47, 3 u. a. - novo- collecto etc. scheint

[ocr errors]

nicht genau zu sein, da die nach Arretium befehligten Soldaten § 2 die beiden städtischen Legionen des vorigen Jahres, s. 34, 56, 4, also weder neu noch anders als sonst die Heere zusammengesetzt sind. noto int. se, weil an die Einzelnen in dem collectiven milite zu denken ist, vgl. 21, 39, 7; ib. 43, 18; 44, 25, 12: captati inter se.

satis, ut, d. h. fast tantum, ut, ausreichend, bis zu dem Masse, dass, s. Cic. Tusc. 5, 18, 53; Att. 13, 45, 2 satis dierum, ut; L. 7, 11, 9, vgl. unten c. 33, 5. alii aliis, die Einen den Anderen, die jedesmal in Betracht kommen, einander, 34, 50, 3; 4, 22, 5 u. o., vgl. Cic. Off 1, 7, 22: ut ipsi inter se aliis alii prodesse possent.

Ligures mult. fr. ist so vorangestellt, als ob es zu allen drei mit et beginnenden Sätzen gehören sollte, aber im dritten ist ein neues Subject eingetreten: praesidium, und der in freti multit. liegende Begriff in abundantes mil. num. und paratum er. praesid. wiederholt, vgl. 31, 45, 13. summa rer., eine entscheidende Schlacht, vgl. 10, 27, 7; 21, 29, 4 u. oft. decern., 37, 13, 5.

--

[ocr errors]
[ocr errors]

militum numero passim multas manus per extrema finium ad praedandum mittebant, et, cum coacta vis magna pecorum prae- 6 daeque esset, paratum erat praesidium, per quos in castella eorum vicosque ageretur.

Cum bellum Ligustinum ad Pisas constitisset, consul al- 4 ter, L. Cornelius Merula, per extremos Ligurum finis exercitum in agrum Boiorum induxit, ubi longe alia belli ratio quam cum Liguribus erat. consul in aciem exibat, hostes pugnam detracta, 2 bant; praedatumque, ubi nemo obviam exiret, discurrebant Romani, Boi diripi sua impune quam tuendo ea conserere certamen malebant. postquam omnia ferro ignique satis evastata erant, 3 consul agro hostium excessit, et ad Mutinam agmine incauto, ut inter pacatos, ducebat. Boi ut egressum suis finibus hostem 4 sensere, sequebantur silenti agmine, locum insidiis quaerentes. nocte praetergressi castra Romana saltum, qua transeundum erat Romanis, insederunt. id cum parum occulte fecissent, con- 5 sul, qui multa nocte solitus erat movere castra, ne nox terrorem in tumultuario proelio augeret, lucem expectavit et, cum luce moveret, tamen turmam equitum exploratum misit. postquam 6 relatum est, quantae copiae, et in quo loco essent, totius agminis sarcinas in medium coici iussit et triarios vallum circumicere,

p. mult. manus, viele Abtheilungen
(der Plural ist zu beachten) nach
verschiedenen Seiten. — per, durch
umber. cum esset, wieder-
holte Handlungen, die zugleich die
Bedingung einschliessen, anders 31,
38, 5.
quos, synesis; eorum n.
Ligurum, die als von den praesidia
geschieden gedacht werden, nicht
sua; zur Sache s. 39, 1, 6.

4. 1-3. constit., 21, 49, 1; 22,
32, 4; vgl. 29, 2, 15. per extr.
f., wie 33, 37, 6 und oft ver-
bunden: der äusserste Rand, s. 39,
28, 2; 45, 29, 14; 16, 5; vgl.
37, 53, 8; c. 3, 5: extrema finium
wie 6, 31, 7; über Cornelius s. 34,
55, 5.
belli, der Kriegführung.
quam c. Lig. verkürzter Aus-
druck, s. c. 7, 5; 39, 28, 1: longe
alium quam adversus Thessalos
ingressus viam. ut int. pac. n.
populos, vgl. 21, 34, 4.
exir., nicht wiederholte Fälle, son-

ubi

[ocr errors]
[ocr errors]

[ocr errors]

dern wie cum den Grund ein-
schliessend, s. zu 26, 11, 3; 21,
42,
4. diripi sua conser.,
acc. c. inf. u. inf. verbunden wie
31, 10, 6; 21, 38, 6; 24, 11, 2
u. a. insid., von locum quaerere
abhängig, s. 9, 31, 6; 24, 20, 15.

4-7. finibus ohne e wie § 3:
agro; 9, 29, 5; 43, 18, 1; oft
castris, porta egredi u. ä. multa
nocte, tief in der Nacht, 3, 60, 8;
Caes. G. 1, 22; Tac. H. 3, 77;
79. tumultuar. pr., bei einem
ohnehin schon u. s. w.
luce, bei
Tage 38, 36, 4; 8, 38, 6: luce
ausus incursare in hostem u. a.,
oft prima luce. in quo l., 38, 6,
4; 37, 14, 5; 10, 36, 12: locum,
in quo.
in med., vorher sind
sie zwischen die einzelnen Ab-
theilungen vertheilt gewesen.
circumic. n. sarcinis, es soll ein
Lager aufgeschlagen und nothdürf-
tig befestigt werden, s. 44, 38, 7,

[ocr errors]

7 cetero exercitu instructo ad hostem accessit. idem et Galli fece

runt, postquam apertas esse insidias et recto ac iusto proelio, 5 ubi vera vinceret virtus, dimicandum viderunt. Hora secunda ferme concursum est. sinistra sociorum [equitum] ala et extraordinarii prima in acie pugnabant; praeerant duo consulares le2 gati, M. Marcellus et Ti. Sempronius, prioris anni consul. novus consul nunc ad prima signa erat, nunc legiones continebat in subsidiis, ne certaminis studio prius procurrerent, quam datum 3 signum esset. equites earum extra aciem in locum patentem Q. et P. Minucios tribunos militum educere iussit; inde, cum si4 gnum dedisset, impetum ex aperto facerent. haec agenti nuntius venit a Ti. Sempronio Longo non sustinere extraordinarios im5 petum Gallorum; et caesos permultos esse et, qui supersint, partim labore partim metu remisisse ardorem pugnae. legionem alteram ex duabus, si videretur, summitteret, priusquam igno6 minia acciperetur. secunda missa est legio, et extraordinarii recepti. tum redintegrata est pugna, cum et recens miles et frequens ordinibus legio successisset. et sinistra ala ex proelio sub

dessen Bewachung und Vertheidigung gewöhnlich den Triariern oblag, s. 2, 47, 5. recto ac iusto, s. 22, 28, 13; si iusta ac si recta pugna esset, vgl. 35, 28, 3; recto: in einer regelmässigen Schlacht, SO dass sich die Heere mit der Front gegenüberstehen, nicht aus dem Hinterhalt angreifen; iusto : allen Anforderungen der Taktik entsprechend u. s. w., entgegengesetzt dem tumultuarium proelium § 5, vgl. 21, 8, 7: nihil tumultuariae pugnae simile sed iustae acies; 34, 28, 11: rectae acies iustum proelium; 38, 41, 6.

5. 1-5. sinistra ala, nach dem Folgenden, § 2 legiones, § 6 u. 7, steht nicht allein die ala dextra, sondern auch die beiden Legionen in dem zweiten Treffen; die eine Legion kommt erst § 12: omnes etc. in das Gefecht. Ueber die ala und die extraordinarii s. 10, 40, 8; 34, 47, 4. equitum ist Glossem. Marcellus, 33, 24; 37. · prior. a., 34, 42. prima s., die Hastaten vor ihren Fahnen,

[ocr errors]

in der ersten Linie. earum geht
zunächst auf die Legionen; nach
§ 8 steht auch die Reiterei der
Bundesgenossen ausserhalb des Tref-
fens, wie es scheint, eben da, wo
die römische. ex ap., s. 21, 32,
10; vgl. 24, 34, 9: ex occulto.
nunt. venit, nach § 2 ist er selbst
bisweilen im Vordertreffen.
duab. würde man nicht vermissen.
submitter., Aufforderung, anders
supersint.

ex

6-8. secunda, auch im Jahre vorher, s. 34, 46, 12, waren die Legionen in Gallien die 2. u. 4., s. 10, 18, 3. recepti, durch die intervalla zwischen den Manipeln, 8, 8, 9. cum success. enthält den Grund zu tum redintegrata e., et vor sinistra ist: auch; wollte succ. als Vordersatz zu et sinistra etc. betrachten, so würde et auf ungewöhnliche Weise den Nachsatz beginnen und die logische Beziehung der Partikel nicht klar sein. freq. ord., in der zahlreich besetzte, volle Manipel, diese vollzählig, nicht wie

man cum

[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]

--

[ocr errors]

ducta est, dextra in primam aciem subiit. sol ingenti ardore tor- 7 rebat minime patientia aestus Gallorum corpora; densis tamen ordinibus nunc alii in alios, nunc in scuta incumbentes sustinebant impetus Romanorum. quod ubi animadvertit consul, ad 8 perturbandos ordines eorum C. Livium Salinatorem, qui praeerat alariis equitibus, quam concitatissimos equos immittere iubet et legionarios equites in subsidiis esse. haec procella eque- 9 stris primo confudit et turbavit, deinde dissipavit aciem Gallorum, non tamen ut terga darent. obstabant duces, hastilibus caedentes 10 terga trepidantium et redire in ordines cogentes; sed interequitantes alarii non patiebantur. consul obtestabatur milites, ut pau- 11 lum adniterentur; victoriam in manibus esse; dum turbatos et trepidantis viderent, instarent; si restitui ordines sivissent, integro rursus eos proelio et dubio dimicaturos. inferre vexillarios* 12 iussit signa. omnes conisi tandem averterunt hostem. postquam terga dabant et in fugam passim effundebantur, tum ad persequendos eos legionarii equites immissi. quattuordecim mi- 13 lia Boiorum eo die sunt caesa; vivi capti mille nonaginta duo, equites septingenti viginti unus, tres duces eorum, signa militaria ducenta duodecim, carpenta sexaginta tria. nec Romanis in- 14 cruenta victoria fuit; supra quinque milia militum, ipsorum aut sociorum, amissa, centuriones tres et viginti, praefecti socium quattuor et M. Genucius et Q. et M. Marcii tribuni militum secundae legionis.

bei den extraordinarii § 4 gelichtet waren, s. c. 1, 6. minime pat., 34, 47, 5. densis, vgl. 30, 34, 8: densatis ordinibus; 9, 27, 8: raris ordinibus. in scuta wie 10, 29, 6. Romanor., des römischen Heeres, nicht gerade der Römer. Liv., c. 24; 36, 2, 6. alar. eq., vgl. 40, 40, 9: et alarii equites, postquam Romanorum equitum facinus videre.

[ocr errors]

-

9-13. dissipav., trennte die Glieder, daher interequitantes, nach dem Folg. wird vorausgesetzt, dass sie sich wieder ordnen können. non tam. ut, 9, 20, 8: neque ut aequo tamen; Plin. Ep. 1, 6, 1: non tamen ut. hastilib., vgl. 34, 15, 4. non pat., n. in ordines redire, sich wieder fest an einander

schliessen. cons. obt., ohne Verbindung wie § 12 u. 13, um die einzelnen Momente zu heben. paul. adnit., s. 21, 8, 8. turbat. wie § 9, daneben § 8 perturbare. siviss., 21, 59, 7. integro dimicat., die Bamberger Hs. hat vielleicht richtiger nur: integro eos bello dimicaturos, s. c. 6, 6; 21, 8, 2; 22, 51, 1. avert. n. in fugam, s. 7, 8, 3; 22, 15, 9 u. oft. postq. t. dab., nachdem sie einmal angefangen hatten und immerfort u. s. w., s. c. 30, 3; 35, 18; 37, 16, 10; 26, 3, 12 u. o., vgl. Kühnast Liv. Syntax 211. nonag. duo unus, s. c. 2, 5; 3, 5, 12. ducent. duod., vgl. 31, 21, 17. ipsor., der Römer im engeren Sinne, vgl. § 7; über ipsor. s. 32, 25, 7.

6

Eodem fere tempore duorum consulum litterae allatae sunt, L. Corneli de proelio ad Mutinam cum Bois facto et Q. Minuci 2 a Pisis: comitia suae sortis esse; ceterum adeo suspensa omnia in Liguribus se habere, ut abscedi inde sine pernicie sociorum 3 et damno rei publicae non posset. si ita videretur patribus, mitterent ad collegam, ut is, qui profligatum bellum haberet, ad co4 mitia Romam rediret; si id facere gravaretur, quod non suae sortis id negotium esset, se quidem facturum, quodcumque senatus censuisset; sed etiam atque etiam viderent, ne magis e re publica esset interregnum iniri, quam ab se in eo statu relinqui 5 provinciam. senatus C. Scribonio negotium dedit, ut duos legatos ex ordine senatorio mitteret ad L. Cornelium consulem, 6 qui litteras collegae ad senatum missas deferrent ad eum et nuntiarent senatum, ni is ad magistratus subrogandos Romam veniret, potius quam Q. Minucium a bello integro avocaret, inter7 regnum iniri passurum. missi legati renuntiarunt L. Cornelium 8 ad magistratus subrogandos Romam venturum. de litteris L. Corneli, quas scripserat secundum proelium cum Bois factum, disceptatio in senatu fuit, quia privatim plerisque senatoribus le9 gatus M. Claudius scripserat fortunae populi Romani et militum virtuti gratiam habendam, quod res bene gesta esset; consulis. opera et militum aliquantum amissum, et hostium exercitum, 10 cuius delendi oblata fortuna fuerit, elapsum: milites eo plures

6-7. 5. Verhandlungen im Senate zu Rom; die lex Sempronia.

1-6. suae s. e., es gehöre zu dem ihm durch das Loos zugefallenen Geschäftskreis, s. c. 20, 2; 39, 6, 1, schon seit längerer Zeit war bestimmt, dass, wenn beide Consuln Rom verliessen, vorher durch das Loos festgesetzt wurde, welcher zur Leitung der Wahlen für das nächste Jahr zurückkommen sollte, s. Mommsen Röm. Staatsrecht 1, 71; über sors 23, 30, 18; 25, 3, 2. suspensa - hab. ist hier freier als sonst habere mit dem part. praet. verbunden, s. § 3; 38, 28, 10; 21, 13, 6; 25, 38, 13; 31, 42, 1; Kühnast 206. prof., 9, 29, 1; 21, 40, 11. ex ord. senat., nach dem Sprachgebrauch der Zeit des L, in der besprochenen Zeit konnte nur der jedesmalige

Senat genannt werden.
ad sen.,
solche Berichte der Magistrate aus
den Provinzen an den Senat werden
oft von den Annalisten erwähnt,
oft auch vorausgesetzt, s. c. 2, 6
31, 3, 6. interreg. in., was in
den letzten Jahren selten gesche-
hen ist.
8-10. de
quas, s. zu c. 12,
14; 45, 8, 4. privatim, an den
Senat berichtet nur der Comman-
dirende oder dessen Stellvertreter.
- M.
plerisq., 10, 13, 14.
Claud., der c. 5, 1 erwähnte,
Sohn des im 2. punischen Kriege
berühmten Marcellus, s. 33, 36;
42;

47. fort p. R., 38, 46, 4. opera, so viel er habe thun können, Schuld, 38, 43, 1; 39, 36, 15; 41, 16, 2. obl. fuerit, dargeboten gewesen sei, 2, 23, 5; 26, 16, 4 u. a., das einzige Perf.

[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]

« IndietroContinua »