cum fide incolumes ad Hannibalem Salapiam venerunt. Arpi sine 10 clade ullius praeterquam unius veteris proditoris, novi perfugae, restituti ad Romanos. Hispanis duplicia cibaria dari iussa; opera- 11 que eorum forti ac fideli persaepe res publica usa est. Cum consul alter in Apulia, alter in Lucanis esset, equites 12 centum duodecim nobiles Campani per speciem praedandi ex hostium agro permissu magistratuum ab Capua profecti ad castra Romana, quae super Suessulam erant, venerunt, stationi militum, qui essent, dixerunt: conloqui sese cum praetore velle. Cn. Ful- 13 vius castris praeerat; cui ubi nuntiatum est, decem ex eo numero iussis inermibus deduci ad se, ubi quae postularent, audivit — nihil autem aliud petebant, quam ut Capua recepta bona sibi restituerentur in fidem omnes accepti. et ab altero praetore Sem- 14 pronio Tuditano oppidum Atrinum expugnatum. amplius sex milia hominum capta et aeris argentique signati aliquantum. Romae foedum incendium per duas noctes ac diem unum 15 tenuit; solo aequata omnia inter Salinas ac portam Carmentalem cum Aequimaelio Iugarioque vico, cum templis Fortunae ac matris 12. alter in Lucanis] näml. Gracchus. nobiles] Bezeichnung der kampanischen Aristokratie, indem, wie in Rom zu L.' Zeit, zwei Klassen von Rittern angenommen werden; die nobiles entsprechen den illustres (s. 30, 18, 15) oder dem ordo equester; s. 18, 7. per speciem] s. zu 1, 8. praedandi ex..] s. Justin. 23, 1, 10: ex agris finitimorum praedare; Sall. Jug. 88, 3: ex sociis nostris praedas agentis; vgl. L. 1, 1, 5; 6, 41, 11. gistratuum] s. 23, 10, 5; 26, 13, 1. — profecti] s. 41, 9.— super Suessulam] s. 44, 3. ma 13. ex eo numero] s. 31, 14; vgl. 29, 6, 4. inermibus] als Teil des Prädikats in gleichem Kasus; s. 43, 18, 11: exire enim sua secum efferentibus iussis arma ademit; vgl. 8, 18; zu 1, 27, 3: adsumptis und zu 27, 34, 3. -recepta] näml. a Romanis. 14. Atrinum] ist sonst nicht bekannt; es müfste nach 44, 3 in Gallien gelegen haben. ac 15. Romae] an die Kriegsereignisse in Italien, die vielleicht wegen der 36, 4. 49, 4 erwähnten Umstände (vgl. 39, 13) in diesem Jahre so unbedeutend sind, wird sogleich angeknüpft, was in Rom selbst geschehen ist. tenuit] hielt an'; s. 2, 3, 5; 23, 44, 6; 25, 15, 16. 27, 6. 39, 10. Salinas] an dem Aventinus, bei der porta Trigemina; s. Jord. Top. 1, 235. portam Carmentalem] also der ganze Raum zwischen dem Aventinus und Capitolinus; vgl. 2, 49, 8. Aequimaelio] s. 4, 16, 1; vgl. Mms. RF. 2, 202. Iugario vico] unter dem Kapitole nach dem Forum zu, durch die area Saturni von dem Aequimaelium getrennt; vgl. 38, 28, 3. Jord. T. 1, 239. Fortunae.. Matutae] sie lagen einander gegenüber am forum boa 16 Matutae. et extra portam late vagatus ignis sacra profanaque multa absumpsit. 48 Eodem anno P. et Cn. Cornelii, cum in Hispania res prosperae essent multosque et veteres reciperent socios et novos 2 adicerent, in Africam quoque spem extenderunt. Syphax erat rex 3 Numidarum, subito Carthaginiensibus hostis factus: ad eum centuriones tres legatos miserunt, qui cum eo amicitiam societatemque facerent et pollicerentur, si perseveraret urguere bello Carthaginienses, gratam eam rem fore senatui populoque Romano et adnisuros, ut in tempore et bene cumulatam gratiam referant. 4 grata ea legatio barbaro fuit; conlocutusque cum legatis de ratione belli gerundi, ut veterum militum verba audivit, quam multarum rerum ipse ignarus esset, ex conparatione tam ordinatae disci5 plinae animum advertit. tum primum, ut pro bonis ac fidelibus sociis facerent, oravit, ut duo legationem referrent ad imperatores suos, unus apud sese magister rei militaris resisteret. rudem ad rium, jener nach dem Aventinus, dieser nach der porta Carmentalis zu; s. 33, 27, 4: fornices in foro boario ante Fortunae aedem et matris Matulae . . fecit; Jord. T. 1, 238. Über die mater Matuta s. zu 5, 19, 6. 16. et extra portam] näml. Carmentalem; hier war es besonders der Tempel der Spes, welcher vernichtet wurde; s. 21, 62, 4; 25, 7, 6. 48-49. Verhältnisse in Spanien und Afrika. App. Lib. 10; Iber. 16. 48. 1. eodem anno] wie die Kap. 42 erzählten Ereignisse. adicerent] näml. sociis oder veteribus sociis; unter den veteres können nur solche Staaten verstanden werden, die schon einmal mit Rom verbunden gewesen waren; s. 21, 60, 4; 23, 29, 16. Die Feldherren schliefsen die Bündnisse auf ihre Verantwortung ohne den 21, 19, 2 erwähnten Vorbehalt. schon eine Zeit lang in feindlichem Verhältnis zu Karthago gestanden hat; s. zu 49, 4. Sowohl diese Gesandtschaft als die § 1 erwähnten Erfolge der Römer in Spanien haben wohl ihren Grund besonders in der bedrängten Lage der Karthager, in die sie durch diesen Krieg mit Syphax gekommen sind. perseverare mit Inf. findet sich nur hier. et bene cumulatam] 'und zwar sehr reichlich'; vgl. 2, 47, 11: spreta in tempore gloria interdum cumulatior redit; vgl. Verg. Aen. 4,436. Über bene — valde (der Umgangssprache entnommen) vgl. zu 28,44,7.-adnisuros, ut..referant] Wechsel der Tempora; s. zu 33, 6; zur Konstr. vgl. Sall. Iug. 9, 2. 4. legatio] Botschaft', wie § 5. ex conparatione] s. zu 22, 8, 2. ordinatae] vgl. 9, 17, 10. animum advertit] s. 18, 2. 5. primum] das entsprechende deinde ist im Folgenden ausgelassen; vgl. zu 47, 3. ut pro bonis.. facerent] wird weiterhin präcisiert durch ut duo. .; zu pro vgl. 2, 4. legationem referrent] wie 7, 32, 1; gewöhnlicher sagt L. legationem renuntiare. sisteret] zurückbliebe'; in der Prä re pedestria bella Numidarum gentem esse, equis tantum habilem; ita iam inde a principiis gentis maiores suos bella gessisse, ita se 6 a pueris insuetos. sed habere hostem pedestri fidentem Marte, cui si aequari robore virium velit, et sibi pedites comparandos esse. et ad id multitudine hominum regnum abundare, sed armandi or- 7 nandique et instruendi eos artem ignorare. omnia velut forte congregata vasta ac temeraria esse. facturos se in praesentia quod 8 vellet legati respondent fide accepta, ut remitteret extemplo eum, si imperatores sui non comprobassent factum. Q. Statorio nomen 9 fuit, qui ad regem remansit. cum duobus Romanis rex Numidas legatos in Hispaniam misit ad accipiendam fidem ab imperatoribus Romanis. iisdem mandavit, ut protinus Numidas, qui intra 10 praesidia Carthaginiensium auxiliares essent, ad transitionem perlicerent. et Statorius ex multa iuventute regi pedites conscripsit 11 ordinatosque proxime morem Romanum instruendo et decurrendo signa sequi et servare ordines docuit et operi aliisque iustis 12 militaribus ita adsuefecit, ut brevi rex non equiti magis fideret quam pediti conlatisque aequo campo signis iusto proelio Cartha sensform nur hier; vgl. 9, 15, 3: qui obsessor Luceriae restiterat. rudem ad] s. 28, 25, 8; vgl. zu 13, 11. habilem] 'brauchbar'; sonst anders, z. B. 22, 46, 5; vgl. 31, 14. = ro 6. a principiis gentis] 'schon seit der Urzeit des Volkes'; s. 9, 17, 10. 29, 8 u. a. maiores] die numidischen Könige leiteten ihr Geschlecht von Herkules ab; s. Plut. Sertor. 9. insuetos] ist hier Passiv von insuesco, ein ungewöhnlicher (dichterischer) Ausdruck; s. Hor. Sat. 1, 4, 105; sonst ist insuetus Adjektiv, 'ungewohnt'. bore virium] vgl. zu 23, 26, 11. 7. ad id]‘dăzu, d. h. um das zu erlangen. ornandi] mit dem Nötigen (Waffen usw.) versehen; s. 44, 1, 6: ornato exercitu obviam venienti. instruendi] regelmäfsig, in bestimmten Abteilungen aufstellen; s. § 11. ignorare] nämlich se; s. zu 6, 5. velut forte congregata] wie durch Zufall zusammengewürfelt'; vgl. 5, 13, 12: velut forte oblati. vasta] 'plump'; vgl. Cic. de or. 1, 115: sunt quidam.. voltu motuque corporis vasti atque agrestes. te 10. intra praesidia] eigentlich 'innerhalb der besetzten Plätze', dann in praesidiis 'unter den Besatzungen', d. h. allgemein auf Seiten, in dem Heere jemandes; vgl. 25, 24, 15. 31, 3; 43, 7, 4. 11. ordinatos] in Centurien, Manipeln usw.; vgl. 29, 1, 1; 30, 33, 1. 4; 40, 39, 4. proxime morem. .] gehört zu ordinatos. instruendo et decurrendo] indem er sie sich aufstellen und manövrieren liefs; s. zu 4, 9; instruere steht absolut, wie 9, 37, 3; vgl. § 7; decurrere: s. zu 25, 17, 5; 40, 6, 5. 12. operi] Befestigung des Lagers. iustis militaribus] alle regelmässigen einem Soldaten zukommenden Verrichtungen; über den Ausdr. vgl. zu 1, 2. Car 13 giniensem hostem superaret. Romanis quoque in Hispania legatorum regis adventus magno emolumento fuit; namque ad famam eorum transitiones crebrae ab Numidis coeptae fieri. ita cum Syphace Romanis coepta amicitia est. Quod ubi Carthaginienses acceperunt, extemplo ad Galam in parte altera Numidiae — Maesulii ea gens vocatur—regnantem 49 legatos mittunt. filium Gala Masinissam habebat septem decem annos natum, ceterum iuvenem ea indole, ut iam tum appareret maius regnum opulentiusque, quam quod accepisset, facturum. 2 legati, quoniam Syphax se Romanis iunxisset, ut potentior socie3 tate eorum adversus reges populosque Africae esset, docent melius fore Galae quoque Carthaginiensibus iungi quam primum, antequam Syphax in Hispaniam aut Romani in Africam transeant: opprimi Syphacem nihildum praeter nomen ex foedere Romano 4 habentem posse. facile persuasum Galae, filio deposcente id bellum, ut mitteret exercitum; qui Carthaginiensibus legionibus coniunctis magno proelio Syphacem devicit. triginta milia eo proelio thaginiensem hostem] s. 22, 14, 5; vgl. zu 46, 7. 13. transitiones] s. 27, 20, 5; vgl. 37, 3. coepla.. est] vgl. 29, 11, 2; 44, 14, 9: sibi coeptam cum rege amicitiam u. a. Romanis] für die R. Galam] wahrscheinlich ein Ehrenname; der eigentliche Name war nach einer Inschrift Mezetbaal (= Mazaetulus); s. 29, 29, 8. Wo der Name bei lat. Schriftstellern erscheint, hat er an dritter Stelle den Buchstaben 7; in einer auf Delos ausgegrabenen griechischen Inschrift findet sich aber die Form Gaia. altera] der an das karthagische Gebiet grenzende, östlich von dem Vorgebirge Triton gelegene Teil: Algier. 49. 1. septem decem. .] wenn Masinissa 149 v. Chr. über 90 Jahr alt gestorben ist (s. Periocha 48 und 50), so war er jetzt nicht 17, sondern 27 J. alt; vgl. zu 30, 13, 14; dafs L. selbst ihn noch für sehr jung hält, zeigt ceterum . .; die Form septem decem hat L. auch 25, 5,8; vgl. zu 15, 2. quam quod] als wie er es..'; das Relativ wird oft nicht hinzugefügt; vgl. zu 3, 16, 5. 2. reges populosque] vgl. zu 21, 43, 11. 3. quoque] ebenso wie ihnen selbst, da Syphax auch ihn unterdrücken würde. — opprimi] erklärendes Asyndeton. 4. deposcente] nämlich sibi, nachdrücklich für sich forderte', motiviert facile; von persuasum ist ut.. abhängig. — legionibus] s. zu 2, 26, 3. coniunctis] nämlich sibi oder secum, wie § 3: deposcente; vgl. 22, 50, 5; Caes. BC. 3, 34, 1; zu 26, 1. Das Heer des Gala erscheint so als die Hauptsache, die Truppen der Karthager als Zugabe. magno proelio] und § 6 stellen das 48, 12 Gesagte als etwas vergröfsert dar. Wahrscheinlich werden hier die Ereignisse angedeutet, welche Appian Iber. 15 f. berührt: Καρχηδόνιοι ὑπὸ Σύφακος τοῦ τῶν Νομάδων δυνάστου πολεμού μενοι τὸν Ασδρούβαν καὶ μέρος τῆς ὑπ ̓ αὐτῷ στρατιᾶς μετεπέμψαντο, τῶν δὲ ὑπολοίπων οἱ Σκιπίωνες εὐμαρῶς ἐκράτουν; bei der Teilnahme der karthagischen Kerntruppen aus Spanien am Kampfe und unter Hasdrubals Führung läfst sich die furchtbare Niederlage des hominum caesa dicuntur. Syphax cum paucis equitibus in Mau- 5 rusios ex acie Numidas extremi prope Oceanum adversus Gadis colunt refugit adfluentibusque ad famam eius undique barbaris ingentis brevi copias armavit, cum quibus in Hispaniam 6 angusto diremptam freto traiceret. sed Masinissa cum victore exercitu advenit; isque ibi cum Syphace ingenti gloria per se sine ullis Carthaginiensium opibus gessit bellum. In Hispania nihil memorabile gestum praeterquam quod Cel- 7 tiberum iuventutem eadem mercede, qua pacta cum Carthaginiensibus erat, imperatores Romani ad se perduxerunt, et nobilissi- 8 mos Hispanos supra trecentos in Italiam ad sollicitandos populares, qui inter auxilia Hannibalis erant, miserunt. [id modo eius anni in Hispania ad memoriam insigne est, quod mercennarium militem in castris neminem ante quam tum Celtiberos Romani habuerunt.] Syphax eher erklären; vgl. zu 25, 32, 1. 5. Maurusios ex acie Numidas] zu der auffallenden Wortstellung vgl. 1, 57, 6: Conlatinus cenabat Tarquinius; 25, 7, 7; Cic. Br. 304: exercebatur una lege iudicium Varia; Caes. BC. 2, 24: ad castra exploranda Corneliana; Flor. 1, 45 (3, 10), 14: in Hercyniis hostem quaerunt silvis. Maurusii ist die mehr von den Griechen gebrauchte Bezeichnung der Mauri; vgl. zu 28, 17,5: Masaesulii gens adfinis Mauris; dafs auch diese (s. 21, 22, 3) zu den Numidern (so werden bisweilen die Bewohner des nördlichen Afrika überhaupt genannt; s. 48, 2) gerechnet wurden, zeigt Polyb. 3, 33, 15: Νομάδων δὲ Μασσυλίων καὶ Μασσαισυλίων καὶ Μακκοίων (Maziken) καὶ Μαυρουσίων τῶν пαgà τòv @xεαvóv; vgl. Plut. Sulla 3: φίλον ἐποιήσατο τὸν τῶν Noμάδων βασιλέα Βόκχον; s. Movers 2, 2, 372. extremi prope Oceanum] zwischen dem Flusse Muluchat und dem atlantischen Ocean. L. folgt hier wahrscheinlich Coelius (s. zu 9, 7), aus dem Servius zu Verg. Aen. 4, 406 Maurusii, qui iuxta Oceanum colunt anführt. — colunt] absolut, wie 21, 26, 6; 45, 29, 7. 6. per se] öfter wird ipse und zwar gewöhnlich im Nominativ hinzugefügt; s. 2, 2; 23, 35, 2. 7. nihil memorabile] s. 48, 1. Celtiberum] die verkürzte Genetivform von Celtiberi (Celtiberes gebraucht L. nicht), wie 30, 8, 8; s. zu 1, 1, 2: Enetum; vgl. zu 8, 10; sonst Celtiberorum; s. 25, 32, 3. 33, 1; 26, 50, 2. qua pacta.. erat] um den sie. . übereingekommen war'; gewöhnlich folgt nach pacisci ein abhängiger Satz (Infinitiv oder ut); s. 47, 8; zu 25, 33, 3. 8. id modo eius anni] 'nur das eine Ereignis dieses Jahres'; geht auf § 7: nihil memorabile zurück. ad memoriam insigne] vgl. 7, 28, 9. tum] wiederholt nachdrücklich den Begriff von eius anni, = quam Celtiberos, quos tum habuerunt; vgl. 21, 14, 4: nullum ante finem pugnae quam morientes fecerunt. Der Nachdruck liegt entweder auf in castris (s. zu 27, 17, 17; vgl. 42, 55, 10) oder auf mercennarium, weil die Hülfstruppen aufseritalischer Völker, welche sich schon früher im römischen Heere finden (s. 21, 60, 4), von Söldnern, wie sie die Karthager hatten, verschieden waren. |